Fiskus godzi się na szybsze przedawnienia, ale podatku, a nie kar za przestępstwa skarbowe

Najwięcej kontrowersji budzi od lat art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji. To przepis, który – zdaniem wielu – jest instrumentalnie wykorzystywany przez skarbówkę do powstrzymywania przedawnienia podatku. Wystarczy, że urząd rozpocznie postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

Ministerstwo Finansów – wbrew postulatom wielu środowisk – nie proponuje uchylenia tego przepisu, tylko jego zmianę. Zmiana ma iść w tym kierunku, aby podatkowego przedawnienia nie wstrzymywały wszystkie postępowania karnoskarbowe, ale tylko te, które dotyczą najpoważniejszych przestępstw skarbowych (już nie wykroczeń skarbowych), zagrożonych karą pozbawienia wolności, i tylko te, które są wymienione w konkretnych przepisach Kodeksu karnego skarbowego: art. 54 par. 1, art. 55 par. 1, art. 56 par. 1, art. 62 par. 2, art. 63 par. 1–5, art. 63a par. 1, art. 65 par. 1, art. 73a par. 1, art. 75a par. 1 i 2, art. 76 par. 1, art. 76a par. 1, art. 76b par. 1, art. 77 par. 1 lub art. 78 par. 1.

– Według danych KAS zmiana miałaby oznaczać, że w ok. 10 proc. przypadków (najpoważniejsze przestępstwa skarbowe) nadal dochodziłoby do zawieszenia biegu terminu przedawnienia, a w ok. 90 proc. przypadków wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie wywoływałoby już takiego skutku – mówił podczas konferencji dyr. Chojnacki.

Przepis instrumentalnie wykorzystywany przez fiskusa

Za uchyleniem art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji są m.in. doradcy podatkowi. Ich zdaniem problemu instrumentalnego wykorzystywania tego przepisu nie zmieniła nawet uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 maja 2021 r. (sygn. akt I FPS 1/21). NSA stwierdził w niej jasno, że sądy administracyjne powinny badać, czy w danej sprawie skarbówka faktycznie sięgnęła po ten przepis tylko po to, żeby nie dopuścić do przedawnienia podatku.

Jednak – twierdzi Krajowa Izba Doradców Podatkowych – organy podatkowe nadal wszczynają postępowania karne skarbowe „w okolicznościach jednoznacznie wskazujących na to, że celem było zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego”. „Różnica polega na tym, że obecnie organy celno-skarbowe i podatkowe, aby móc uzasadnić nieinstrumentalność stosowania art. 70 par. 6 pkt 1 o.p., podejmują czynności procesowe w postępowaniu karnym skarbowym, pozorując działanie w celu ustalenia osoby sprawcy oraz okoliczności popełnienia czynu” – napisała KIDP w swojej opinii z 16 września 2024 r. (nr SH-020-205/24).

Zmiany w ordynacji podatkowej - Trybunał Konstytucyjny milczy

O usunięcie art. 70 par. 6 pkt 1 z ordynacji zabiegali też wielokrotnie rzecznicy praw obywatelskich oraz małych i średnich przedsiębiorców. Od ponad 10 lat w Trybunale Konstytucyjnym czeka na rozpoznanie wniosek RPO o stwierdzenie, że przepis ten jest niezgodny z konstytucją w zakresie, w jakim powoduje on zawieszenie biegu terminu przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania w sprawie, a nie przeciwko konkretnej osobie. Sprawa ta, zainicjowana wnioskiem rzecznika z 2014 r., została zarejestrowana w TK pod sygnaturą K 31/14, ale do dziś wniosek ten nie został rozpoznany.

Później RPO zgłosił swój udział w trzech postępowaniach, które również zmierzały do wykazania niekonstytucyjności art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej (sygn.: SK 100/19, SK 50/20 i SK 122/20). Jednak żadna z tych spraw nie została zakończona wyrokiem TK.

Art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej do zmiany

– W sprawie uchylenia art. 70 par. 6 pkt 1 o.p. nie ma jednak jednomyślności – powiedział podczas konferencji w Szczecinie dyr. Chojnacki. Jako przykład podał opinię Biura Ekspertyz i Ocen Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu do poselskiego projektu zakładającego uchylenie tego przepisu (druk nr 774). Z opinii sejmowego biura wynika, że cel, idea art. 70 par. 6 pkt 1 o.p. są czytelne. Problemem może być raczej praktyka stosowania tego przepisu przez organy podatkowe – napisano w piśmie z 9 września 2024 r. (znak BEOSWP/WOSR-1894/24).

W trakcie konferencji dyr. Chojnacki podał dwa skrajne przykłady „z życia” dotyczące wykorzystania art. 70 par. 6 pkt 1 o.p. W jednym organ podatkowy ewidentnie nie radził sobie z postępowaniem podatkowym. Drugi był zobrazowaniem sytuacji, w której prokuratura regionalna, po przeprowadzeniu śledztwa, wykryła przestępstwa na olbrzymie kwoty. Były wśród nich także przestępstwa o charakterze podatkowym. Organy podatkowe wszczęły kontrolę już po upływie nominalnego terminu przedawnienia, ale gdyby nie śledztwo prokuratury, nie udałoby się odzyskać prawie 100 mln zł podatków. Sprawa jest teraz w Naczelnym Sądzie Administracyjnym.

– Mamy więc dwa skrajne przypadki i w związku z tym należało znaleźć tzw. złoty środek, który z jednej strony pozwoli ścigać przestępców podatkowych (w tym zakresie nie ma ze strony Ministerstwa Finansów żadnej zgody na kompromis), a z drugiej zapobiegnie patologicznym sytuacjom wykorzystywania art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji wyłącznie w celu wydłużenia terminu przedawnienia – argumentował dyr. Chojnacki.

Bieg terminu przedawnienia. W jakim kierunku pójdą zmiany?

Przedstawiciel MF mówił o różnych propozycjach, które się pojawiały – od takich, by niczego nie zmieniać w art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji (a tylko wzmóc nadzór nad jego prawidłowym stosowaniem), do postulatu, by w całości uchylić ten przepis.

Była też propozycja, aby bieg terminu przedawnienia zawieszało wszczęcie postępowania przeciwko konkretnej osobie, a nie „w sprawie” (jak dziś). To jednak mogłoby, zdaniem wielu, wywołać więcej szkód niż pożytku, bo zrodziłoby u organów podatkowych pokusę szybszego stawiania zarzutów podejrzanym. Mogłoby to nieść poważne konsekwencje dla osób, którym takie zarzuty zostałyby postawione – bez gwarancji, że nie zostałyby one postawione instrumentalnie.

Pojawił się też postulat zatwierdzania przez prokuratora każdego postanowienia (wydanego przez finansowy organ postępowania przygotowawczego) o wszczęciu postępowania w sprawie przestępstwa skarbowego. Ale ten pomysł również spotkał się z krytyką, bo jak łatwo przewidzieć, prokuratura zostałaby zalana masą takich postanowień i chcąc nadążyć, musiałaby je zapewne automatycznie rejestrować i zatwierdzać.

Co jest w projekcie Ministerstwa Finansów?

Dlatego finalnie MF zdecydowało się na inne rozwiązanie – zmianę art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji. W świetle projektu MF termin podatkowego przedawnienia nie byłby wstrzymywany, gdy postępowanie karne skarbowe zostałoby wszczęte:

• w sprawie wykroczenia skarbowego (nawet takiego, którego popełnienie wiąże się z niewykonaniem zobowiązania podatkowego),
• w sprawie przestępstwa skarbowego, gdy kwota uszczuplenia będzie „małej wartości”, czyli do 200-krotności minimalnego wynagrodzenia w czasie popełnienia czynu zabronionego (art. 53 par. 14 k.k.s.). Dziś byłaby to kwota nieprzekraczająca 933 200 zł.

Art. 44 par. 2 z kodeksu karnego skarbowego do uchylenia

Dyrektor Chojnacki zapowiedział, że jeżeli sejmowe prace pójdą w innym kierunku i art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji nie zostanie zmieniony, tylko będzie uchylony, to tym bardziej Ministerstwo Finansów będzie nalegać na usunięcie art. 44 par. 2 z kodeksu karnego skarbowego. Dziś w świetle tego przepisu karalność przestępstw skarbowych ustaje nie tylko wtedy, gdy upłynie okres przewidziany w k.k.s. (tj. 5 albo 10 lat od czasu popełnienia przestępstwa skarbowego), ale również wtedy gdy przedawniła się należność publicznoprawna na podstawie ordynacji podatkowej. Innymi słowy sąd (powszechny) nie może ukarać za przestępstwo skarbowe polegające na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej, jeżeli przedawniła się już sama ta należność.

MF zaproponowało już uchylenie tego przepisu – w tym samym projekcie, w którym sugeruje zmianę brzmienia art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji (druk nr UD196). Cel jest taki, aby nawet jeżeli fiskus nie ściągnie już podatku ze względu na przedawnienie, to sąd i tak mógł ukarać podatnika za przestępstwo skarbowe.

– Skoro, jak wynika z danych KAS, w ok. 90 proc. przypadków nie będzie już dochodzić do zawieszenia biegu terminu podatkowego przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania karnego skarbowego, to nie możemy dopuścić do tego, aby równocześnie w tych 90 proc. przypadków ustała także karalność za przestępstwa skarbowe – tłumaczył podczas konferencji dyr. Chojnacki.

Tym bardziej – jak dodał – nie można dopuścić do tego, aby art. 44 par. 2 k.k.s. został utrzymany w sytuacji, gdyby w trakcie prac w Sejmie doszło do całkowitego uchylenia art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji (czego, jak w każdym procesie legislacyjnym, nie można wykluczyć).

– Nie możemy dopuścić do tego, aby sprawcy przestępstw podatkowych pozostawali całkowicie bezkarni – argumentował przedstawiciel MF. ©℗