Z rejestru VAT wykreślono 50 firm, które nie istniały, sześć za wystawianie pustych faktur i cztery za uczestnictwo w podatkowej karuzeli. 124 firmy przestały być podatnikami VAT z uwagi na naruszenia przepisów ustawy o Systemie Teleinformatycznym Izby Rozliczeniowej (STIR). Innymi słowy, z informacji zgromadzonych przez skarbówkę wynikało, że wykorzystywały one sektor bankowy do wyłudzania podatku.

Prawie 19 tys. podmiotów wykreślono z powodu nieskładania deklaracji podatkowych przez kwartał. Najwięcej firm straciło status podatnika VAT z uwagi na zawieszenie na co najmniej pół roku działalności gospodarczej (było ich ponad 95 tys.) lub z powodu składania w tym czasie wyłącznie „zerowych” deklaracji (ponad 7 tys. podmiotów).

- Dane resortu finansów są mocno zastanawiające, bo wynika z nich, że urzędy skarbowe najczęściej wyrejestrowują podatników, którym nie można automatycznie przypisać podatkowych oszustw. Jednocześnie znane mi przypadki takiego wykreślania zbyt często można uznać za groźny automatyzm - komentuje Daniel Więckowski, doradca podatkowy i partner w kancelarii LTCA.

W ten sposób - jego zdaniem - przynajmniej część wykreślonych z rejestru VAT mogło spotkać się z nieproporcjonalnie dużą sankcją, mimo braku winy.

Zarazem jednak eksperta zastanawia duża liczba firm, które najpierw zostały zarejestrowane jako podatnicy VAT, a następnie fiskus nie mógł się z nimi nawet skontaktować.

- To pokazuje, że z jednej strony rejestrowane są byty wirtualne, a z drugiej z rejestru znikają zwykli podatnicy – dodaje ekspert LTCA.

Automatyczne wykreślanie niedozwolone

O statystyki poprosiliśmy Ministerstwo Finansów w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z 3 kwietnia 2025 r. (sygn. C-164/24). Przypomnijmy, że zapadł on wprawdzie w sprawie przepisów bułgarskich, ale część ekspertów twierdzi, że powinien mieć zastosowanie także, jeśli chodzi o stosowanie przepisów przez polskiego fiskusa. TSUE orzekł, że skarbówka nie może wykreślać przedsiębiorców z rejestru czynnych podatników VAT, jeżeli nie zbada charakteru i skali naruszeń prawa podatkowego, których dopuścił się wykreślany. Szerzej pisaliśmy o tym w artykule „TSUE podważył automatyczne wykreślanie z rejestru VAT” (DGP nr 69/2025).

Spytaliśmy więc Ministerstwo Finansów o dane oraz o to, czy polska praktyka dotycząca wykreślania z rejestru VAT jest zgodna z tezami trybunału. Resort nie ma co do tego wątpliwości. „Funkcjonujący już od wielu lat w ustawie o VAT system rejestracji podatników stanowi racjonalny i wyważony zbiór regulacji, które chronią pobór podatku, ale również kontrahentów przed nieuczciwymi podmiotami. Jednocześnie uwzględniając reguły proporcjonalności, umożliwiają one wykreślenie z rejestru VAT tylko w uzasadnionych przypadkach, które są ustalane przez organ podatkowy w trakcie prowadzonych czynności” – zapewnia MF (pełna odpowiedź w ramce).

- Odnoszę wrażenie, że przeczą temu, w kontekście wyroku TSUE, same statystyki, które przedstawiło MF – kontruje Daniel Więckowski.

Za co grozi wyrejestrowanie

Co mówią polskie przepisy o wykreślaniu z rejestru czynnych podatników VAT? Zgodnie z art. 96 ust. 9 i 9a ustawy o VAT właściwy naczelnik urzędu skarbowego wykreśla przedsiębiorcę, jeżeli zostanie spełniona któraś z przesłanek określonych w przepisach.

Przedsiębiorca straci status podatnika VAT, gdy np.:

• zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej na co najmniej sześć kolejnych miesięcy,

• nie złożył deklaracji podatkowej przez trzy kolejne miesiące,

• przez sześć kolejnych miesięcy składał zerowe deklaracje, tj. bez wykazania sprzedaży, nabycia towarów lub usług ani importu towarów z kwotami podatku do odliczenia,

• nie istnieje,

• fiskus nie może się skontaktować z podatnikiem albo jego pełnomocnikiem, „mimo podjętych udokumentowanych prób”,

• podatnik albo jego pełnomocnik nie stawia się na wezwania naczelnika urzędu skarbowego, naczelnika urzędu celno-skarbowego, dyrektora izby administracji skarbowej lub Szefa Krajowej Administracji Skarbowej,

• organ podatkowy ma informacje o wykorzystaniu podatnika do oszustw podatkowych przy wykorzystaniu sektora bankowego,

• orzeczono wobec niego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,

• wystawia „puste faktury”.

Ile musi zrobić fiskus

Naczelnik nie wydaje w tej sprawie decyzji podatkowej, bo – jak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 23 października 2023 r. (I FPS 3/23) – wykreślenie jest zwykłą czynnością materialno-techniczną. Przepisy nie wymagają też nawet powiadomienia podatnika o wykreśleniu (w praktyce powiadomienia są jednak wysyłane). Dlaczego więc wyrok TSUE może wywoływać wątpliwości co do polskich przepisów i praktyki ich stosowania?

W Bułgarii podatnik może zostać wykreślony, gdy „systematycznie nie wykonuje obowiązków”, które nakłada na niego tamtejsza ustawa o VAT. I tak właśnie było w sprawie spółki, która w latach 2013–2018 nie zapłaciła VAT za pięć okresów rozliczeniowych. Fiskus wykreślił ją z tego powodu z rejestru, a spółka zaskarżyła tę decyzję, tłumacząc, że nie zapłaciła VAT (choć go zadeklarowała), bo nie dostała zapłaty od kontrahenta.

Gdy spór trafił do bułgarskiego sądu, ten zawiesił postępowanie i zadał pytanie prejudycjalne do TSUE. Zwrócił w nim uwagę na to, że prawo bułgarskie nie zobowiązuje fiskusa do badania, co stało za takim, a nie innym zachowaniem podatnika, czy zagrożone były wpływy podatkowe, czy zaszło prawdopodobieństwo oszustwa podatkowego.

Trybunał orzekł w odpowiedzi, że kraje unijne nie mogą automatycznie wykreślać podatników z rejestru VAT. Fiskus ma bowiem obowiązek szczegółowo zbadać „charakter popełnionych naruszeń i zachowanie danego podatnika”. Tylko w ten sposób dochowa zasady proporcjonalności. TSUE podkreślił też, że gdyby uznać, iż wykreślenie z rejestru jest sankcją za powtarzające się naruszanie przez podatnika obowiązków z tytułu VAT, to byłaby to sankcja szczególnie dotkliwa.

Przepisy do zmiany?

Jak taka konkluzja ma się do sytuacji Polski? Eksperci komentujący nasz wcześniejszy artykuł o wyroku byli w tym zakresie podzieleni.

- Regulacje bułgarskie, zakwestionowane przez TSUE, nie były wystarczająco bliskie polskim przepisom, aby móc przyjąć, że wyrok może mieć znaczenie również dla polskich podatników – mówił Tomasz Michalik, doradca podatkowy i partner w MDDP. – Polskie regulacje, choć nie są idealne, przewidują możliwość wyrejestrowania podatnika najczęściej w związku z domniemanym zaprzestaniem przez niego działalności gospodarczej (także w niektórych innych przypadkach, np. w przypadku oszustw). Nie przewidziano w nich takiej przesłanki wykreślenia, jak „systematyczne niewykonywanie obowiązków” przez podatnika – wskazywał.

Innego zdania był Daniel Więckowski. - Po wyroku TSUE można mieć poważne wątpliwości co do zgodności polskich regulacji i praktyki ich stosowania z zasadą proporcjonalności – mówił. Zwracał uwagę na to, że trybunał nakazał fiskusowi chcącemu wykreślać podatnika „przeprowadzić staranne i bezstronne badanie wszystkich istotnych aspektów, tak aby upewnić się, że przy wydawaniu decyzji dysponuje on w tym celu możliwie najpełniejszymi i najbardziej wiarygodnymi informacjami”. W polskich realiach zaś, jak uważał ekspert, nie ma o tym mowy, bo dominuje niedozwolony automatyzm. Czy zmienił zdanie po poznaniu najnowszych statystyk MF?

- Nie zmieniłem. Z moich doświadczeń wynika, że praktyka postępowania organów przy wykreślaniu z rejestru VAT jest bliższa niedozwolonemu automatyzmowi niż dogłębnemu „śledztwu”, jakie nakazał TSUE. MF nie dostrzega w tym jednak problemu – mówi ekspert LTCA.

RAMKA

Odpowiedź Ministerstwa Finansów na pytanie DGP

Określone w ustawie o VAT przesłanki wykreślenia z rejestru VAT odnoszą się do konkretnych zachowań podatników i realizują wskazany w wyroku TSUE kierunek umożliwiający państwom członkowskim podjęcie wszelkich działań ustawodawczych i administracyjnych niezbędnych do zapewnienia poboru VAT i zwalczania oszustw podatkowych. Jedną z takich przesłanek jest m.in. brak składania deklaracji podatkowych, co należy uznać za zachowanie stwarzające zasadnicze ryzyko dla poboru VAT, zawieszenie działalności, składanie tzw. deklaracji zerowych czy też wystawianie faktur lub faktur korygujących, dokumentujących czynności, które nie zostały dokonane. Funkcjonujący już od wielu lat w ustawie o VAT system rejestracji podatników stanowi racjonalny i wyważony zbiór regulacji, które chronią pobór podatku, ale również kontrahentów przed nieuczciwymi podmiotami. Jednocześnie, uwzględniając reguły proporcjonalności, umożliwiają one wykreślenie z rejestru VAT tylko w uzasadnionych przypadkach, które są ustalane przez organ podatkowy w trakcie prowadzonych czynności.