Subskrybuj nas na Youtube
Spadkobiercy nie muszą sporządzać w imieniu nieżyjącego podatnika deklaracji VAT, PIT czy np. spisu z natury. Nie unikną jednak odpowiedzialności za należności podatkowe, chyba że odrzucą spadek
Podatki to jedna z ostatnich kwestii, która przychodzi na myśl spadkobiercom. Bywa, że pogrążona w żałobie rodzina albo o obowiązkach podatkowych zmarłego zapomina, albo jest przekonana, że załatwienie spraw jest łatwe: wystarczy złożyć za niego deklaracje podatkowe, zapłacić należności i po sprawie.
Niestety, takie podejście, choć czasami w praktyce może się spotkać z aprobatą niektórych organów podatkowych (w szczególności gdy ze składanej przez spadkobierców zmarłego deklaracji wynika obowiązek wpłaty podatku na rachunek urzędu), jest nieprawidłowe, a jego wprowadzenie w czyn może powodować więcej kłopotów niż korzyści.
Omawiamy zatem najistotniejsze problemy, z jakimi mogą się spotkać spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy.
Na kogo przechodzą prawa i obowiązki
Prawa i obowiązki podatkowe nie należą do spadku. Granice sukcesji podatkowej wyznaczają przepisy ordynacji podatkowej. Co do zasady spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa (np. uprawnienie do zwrotu nadpłaty, prawo do zapłaty podatku w ratach) i obowiązki spadkodawcy.
Co zaś z prawami niematerialnymi? Odpowiedź na to pytanie daje art. 97 par. 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.), zgodnie z którym jeżeli spadkodawcy przysługiwały na podstawie przepisów prawa podatkowego prawa o charakterze niemajątkowym (np. prawo do złożenia odwołania od decyzji lub skargi do sądu administracyjnego) związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, to uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności. Zatem w przypadku, gdy spadkobierca będzie kontynuował prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego, przejdą na niego związane z tą działalnością prawa majątkowe i prawa niemajątkowe wynikające z przepisów prawa podatkowego. Należy przy tym zaznaczyć, że istnieją wątpliwości, które z praw zaliczyć należy do praw majątkowych, a które do praw niemajątkowych. Klasyfikacja ta jest zaś niezmiernie istotna ze względu na to, że prawa niemajątkowe związane z działalnością gospodarczą są przejmowane przez spadkobiercę jedynie w razie jej kontynuowania. [przykład 1]
Co jednak z odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe zmarłego? Zgodnie z przepisami ordynacji podatkowej do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe stosuje się przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.) o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Oznacza to, że decyzja o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku podjęta przez spadkobiercę będzie miała także wpływ na jego odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe zmarłego.
Pojawia się pytanie: skąd mam wiedzieć, czy mogę przejąć jakieś zobowiązania podatkowe zmarłego? W odpowiedzi na to pytanie może pomóc zaświadczenie uzyskane z organu podatkowego. Przepisy ordynacji podatkowej przewidują bowiem możliwość uzyskania przez osobę, która uprawdopodobni, że może być spadkobiercą, zaświadczenia o wysokości znanych temu organowi zobowiązań spadkodawcy z tytułu m.in. zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę, pobranych, lecz niewpłaconych podatków z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta. Co również istotne - zaświadczenie takie można uzyskać nie tylko w urzędzie skarbowym właściwym dla zmarłego. Warto złożyć wniosek o wydanie go także w urzędzie miasta lub gminy. Wójt gminy, burmistrz lub prezydent miasta są organami podatkowymi w odniesieniu m.in. do podatków i opłat lokalnych. Na podstawie otrzymanych zaświadczeń łatwiej będzie można podjąć decyzję o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.
Czy składać deklaracje
Co do zasady spadkobiercy nie składają deklaracji podatkowych za zmarłego. Jeżeli prowadzący działalność nie złożył za życia deklaracji podatkowych w podatku VAT czy też nie złożył rocznej deklaracji w podatku dochodowym od osób fizycznych, spadkobiercy nie mają obowiązku składania tych deklaracji.
Przepisy ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.; dalej: ustawa o VAT) przewidują jednak pewien wyjątek – zgłoszenia o zaprzestaniu działalności w wyniku śmierci podatnika dokonuje jego następca prawny. Zatem w razie śmierci przedsiębiorcy, który był zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT, obowiązek złożenia formularza VAT-Z spoczywać będzie na jego spadkobiercach. [przykład 2]
Inwentaryzacja
Wiele osób się zastanawia, czy w przypadku śmierci przedsiębiorcy konieczne będzie sporządzenie spisu z natury, o którym mowa w art. 14 ustawy o VAT, w szczególności gdy działalność gospodarcza zmarłego będzie kontynuowana przez spadkobiercę (po zakończeniu spraw związanych z działem spadku).
Przepisy ustawy o VAT nie wskazują śmierci podatnika wśród przesłanek powodujących powstanie obowiązku sporządzenia spisu z natury. Co do zasady podatnik ma obowiązek taki spis z natury sporządzić, jeżeli zaprzestał wykonywania czynności opodatkowanych. Nie jest wykonalne, aby zmarły sporządził remanent likwidacyjny, a przepisy ustawy VAT oraz ordynacji podatkowej nie nakładają takiego obowiązku na spadkobierców (przepisy te przewidują jedynie odpowiedzialność spadkobierców za zobowiązania podatkowe, które powstały za życia zmarłego).
Stanowisko takie jest coraz powszechniej akceptowane przez ograny podatkowe, także w wydawanych interpretacjach. Należy uznać to za krok w dobrym kierunku, gdyż jeszcze nie tak dawno nie była rzadkością sytuacja, kiedy organy podatkowe wymagały sporządzenia remanentu likwidacyjnego dla celów VAT oraz odprowadzenia podatku należnego z tego tytułu. Nie oznacza to, że nie wystąpi obowiązek sporządzenia spisu z natury dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych lub ewidencji księgowej.
Ewentualne zaległości
Jak zostało wskazane wyżej, spadkobiercy nie mają co do zasady obowiązku składania deklaracji podatkowych za zmarłego. Co zatem z ewentualnymi zaległościami podatkowymi? Do końca 2015 r. organy podatkowe miały obowiązek wydać odrębne decyzje o odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców za zobowiązania podatkowe zmarłego.
Od 1 stycznia 2016 r. weszły w życie znowelizowane przepisy, zgodnie z którymi organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy (zmarłego) oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. Jeżeli deklaracja złożona przez zmarłego jest nieprawidłowa lub deklaracji nie złożono, to orzekając o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców, organ podatkowy jednocześnie ustala lub określa kwoty zobowiązania, nadwyżki do zwrotu lub straty podatkowej. Termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynikających z decyzji wydanej przez organ podatkowy wynosi 14 dni od dnia jej doręczenia. Zatem mimo braku obowiązku spadkobierców do złożenia deklaracji podatkowych w imieniu zmarłego nie unikną oni odpowiedzialności za jego zobowiązania podatkowe, chyba że odrzucą spadek.
Kontrola nie jest przerwana
A jeśli toczyło się postępowanie lub kontrola podatkowa w stosunku do zmarłego? Przepisy stanowią, że w miejsce strony zmarłej w toku postępowania w sprawach dotyczących praw i obowiązków wymienionych w art. 97 ordynacji podatkowej wstępują spadkobiercy. Organy podatkowe mają obowiązek zawiadomić spadkobierców m.in. o złożonych przez zmarłego odwołaniach, zażaleniach i skargach do sądu administracyjnego, decyzjach i postanowieniach doręczonych zmarłemu, w przypadkach gdy w dniu jego śmierci nie upłynął termin do wniesienia odwołania, zażalenia lub skargi, czy też wszczętych kontrolach podatkowych. Jeżeli zmarły miał możliwość złożenia zażalenia, odwołania lub skargi, a termin do jej złożenia nie upłynął przed jego śmiercią, to termin do jego złożenia biegnie ponownie od dnia doręczenia zawiadomienia.
Podatek od spadku
Przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn przewidują wiele zwolnień w przypadku otrzymania spadku. Nie sposób tutaj wszystkich wymienić. Niektóre ze zwolnień obwarowane są obowiązkiem zgłoszenia nabycia spadku do właściwego urzędu skarbowego. W szczególności nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze spadku przez najbliższą rodzinę podlegać może zwolnieniu z podatku od spadków i darowizn pod warunkiem dokonania zgłoszenia do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. W każdym przypadku ustalenie zasad uiszczenia podatku od spadków wymaga odrębnej i kompleksowej analizy.
Co mogą przedsiębiorcy dziś
Należy stwierdzić, że obecnie jednoosobowa działalność gospodarcza z podatkowego punktu widzenia nie nadaje się do dziedziczenia. W celu przekazania biznesu następcom warto rozważyć zmianę formy prowadzonej działalności na spółkę, przy czym decyzja o wyborze konkretnej konstrukcji prawnej powinna być poprzedzona wielopłaszczyznową analizą przedsiębiorstwa oraz potrzeb i celów przedsiębiorcy. Należy mieć nadzieję, że wprowadzone zostaną przepisy ułatwiające dziedziczenie biznesu prowadzonego jednoosobowo. ⒸⓅ
CYKL: ZMIANA POKOLENIOWA W FIRMACH RODZINNYCH
Kontynuujemy cykl poświęcony problemom sukcesji w firmie rodzinnej. Jest on inspirowany pakietem „100 zmian dla firm” przygotowanym przez Ministerstwo Rozwoju. Tym razem odpowiadamy na pytanie, jak powinno wyglądać regulowanie kwestii podatkowych i kto powinien się tym zająć. Ponadto komentujemy plany resortu na rozwiązanie tego istotnego dla firm problemu. ⒸⓅ JP
Pisaliśmy o tym:
● „Przejęcie kontraktów przedsiębiorcy może nastąpić jeszcze za jego życia” – FiP z 5 lipca 2016 r. (DGP nr 128)
● „Jak zapewnić ciągłość zatrudnienia po śmierci przedsiębiorcy” – FiP z 12 lipca 2016 r. (DGP nr 133)
● „Jak zapobiec kłopotom w odzyskiwaniu należności po śmierci przedsiębiorcy” – FiP z 19 lipca 2016 r. (DGP nr 138)
● „Plan sukcesji pomoże uniknąć paraliżu” – FiP z 2 sierpnia 2016 r. (DGP nr 148)
● „Losy zamówień publicznych po śmierci wykonawcy” – FiP z 9 sierpnia 2016 r. (DGP nr 153)
● „Jak można usprawnić sukcesję decyzji administracyjnych” – FiP z 31 sierpnia 2016 r. (DGP nr 167)
PRZYKŁAD 1
Przejął działalność i składniki majątku
Pan Andrzej prowadził sklep wielobranżowy w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej. Po jego śmierci spadkobiercy dokonali podziału spadku. Wszelkie składniki majątku pozwalające na kontynuowanie prowadzenia sklepu zostały przejęte przez pełnoletniego syna, Piotra, który zarejestrował własną działalność gospodarczą i prowadzi sklep należący wcześniej do pana Andrzeja.
Pan Piotr otrzymuje faktury, które zostały wystawione na pana Andrzeja, lecz zostały doręczone już po jego śmierci. Pan Andrzej miałby prawo do odliczenia VAT z tych faktur. Czy pan Piotr będzie miał prawo do odliczenia podatku VAT wynikającego z tych faktur?
Jeśli przymie się, że pan Piotr prowadzi działalność w takim samym zakresie jak jego ojciec, organy podatkowe nie powinny kwestionować prawa do odliczenia VAT z tych faktur.
PRZYKŁAD 2
Deklaracji nie wypełnią, za to VAT-Z – tak
Pan Józef prowadził działalność gospodarczą i był zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT. W podatku dochodowym wybrał opodatkowanie według stawki liniowej – 19 proc. Ponadto pan Józef osiągał przychody z umów o dzieło, które zawierał poza prowadzoną działalnością gospodarczą. Pan Józef zmarł 20 lutego. Z powodu jego śmierci nie została złożona deklaracja VAT za styczeń oraz luty. Ponadto pan Józef nie zdążył złożyć deklaracji rocznych w podatku dochodowym od osób fizycznych za rok poprzedni.
Jego spadkobiercy nie muszą składać w jego imieniu deklaracji VAT i PIT. Spadkobiercy nie są bowiem upoważnieni ani zobowiązani do składania deklaracji za zmarłego podatnika. Jednakże muszą złożyć formularz VAT-Z, na podstawie którego zostanie on wykreślony z rejestru podatników VAT. ⒸⓅ
Propozycje Ministerstwa Rozwoju
Mając na względzie utrudnienia (nie tylko podatkowe) związane z dziedziczeniem jednoosobowej działalności gospodarczej, Ministerstwo Rozwoju proponuje m.in. wprowadzenie możliwości ustanowienia za życia przedstawiciela, który mógłby prowadzić przedsiębiorstwo po śmierci przedsiębiorcy. Ponadto planowane jest umożliwienie posługiwania się numerem NIP zmarłego przez spadkobierców w prowadzeniu działalności zmarłego.
Nie znamy jeszcze odpowiedzi na pytanie o odpowiedzialność prokurenta mortis causa za zobowiązania podatkowe przedsiębiorcy do momentu zakończenia procesu spadkowego. Czy przedstawiciel byłby odpowiedzialny w jakikolwiek sposób, a jeśli tak, to czy odpowiadałby za zobowiązania podatkowe wyłącznie powstałe po śmierci przedsiębiorcy, czy też za zobowiązania powstałe za jego życia? Pojawia się też pytanie – kto i jak długo będzie mógł korzystać z NIP zmarłego?
Przy okazji prowadzonych prac warto się zwrócić do ustawodawcy o rozważenie wprowadzenia szerszego zwolnienia w podatku od spadków i darowizn, by nie tylko osoby najbliższe przedsiębiorcy były zwolnione (pod pewnymi warunkami) od obowiązku jego ponoszenia, jeżeli przejmą firmę i będą kontynuować jej działalność przez określony czas, lecz także inni, wybrani przez niego następcy.