PIT. Czy rozwiedzeni rodzice sprawujący nad dzieckiem opiekę naprzemienną mogą skorzystać z preferencyjnego rozliczenia

Chodzi o wymóg niepobierania świadczenia wychowawczego 800 plus. Przepis niby jest jasny: preferencja nie przysługuje, „gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze”.

Nie wiadomo, czy rozwiedzeni rodzice sprawujący nad dzieckiem opiekę naprzemienną mogą skorzystać z preferencyjnego rozliczenia, jeżeli zwrócą świadczenie wychowawcze 800 plus (a wcześniej 500 plus).

O tym, że jest problem, świadczy najnowszy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego. W sumie tego samego dnia – 21 stycznia 2025 r. – zapadły w sądzie kasacyjnym trzy wyroki, o sygn. akt: II FSK 517/22, II FSK 1167/23, II FSK 633/24.

Dwa pierwsze dotyczą stanu prawnego obowiązującego do 31 grudnia 2021 r. Wtedy – zdaniem sądu – przepisy były jasne: dawały prawo do preferencji mimo opieki naprzemiennej sprawowanej przez oboje rozwiedzionych rodziców. Choć i w tej sprawie fiskus uważał inaczej.

Trzeci wyrok dotyczy przepisu obowiązującego od 1 stycznia 2022 r. Chodzi o art. 6 ust. 4f ustawy o PIT. W tym wypadku dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w ogóle nie poradził sobie z jego odczytaniem. Dlatego sądy nakazały mu jeszcze raz wydać interpretację.

PIT. Co to jest preferencja

Preferencja – przypomnijmy – polega na rozliczeniu się wspólnie z dzieckiem. To pozwala dwukrotnie skorzystać z kwoty wolnej od podatku (30 tys. zł), a zamożniejszym rodzicom – również uniknąć wejścia w drugi próg podatkowy (ze stawką 32 proc. PIT).

Przegrana na całej linii. Namieszał Polski Ład

Fiskus od lat próbuje ograniczyć prawo do tej preferencji rozwiedzionym rodzicom, którzy sprawują opiekę naprzemienną nad dzieckiem. Robił to już przed 2022 r., a więc przed Polskim Ładem.

Ale sądy nie miały i nie mają wątpliwości, że rodzicom, którzy naprzemiennie opiekują się dziećmi, preferencja również się należała. Bo ówczesny art. 6 ust. 4 ustawy o PIT nie zawierał zastrzeżenia, że chodzi wyłącznie o jednego z rodziców. Dlatego sądy stwierdzały, że taki status może mieć każde z rodziców dziecka, jeżeli tylko spełniają oni pozostałe wymagania.

„Jeśli zatem rozwiedziony rodzic nie wykonuje w tym samym czasie i w tym samym miejscu, przy współudziale drugiego rodzica, składających się na proces jego czynności wychowawczych, to wręcz nielogiczne jest twierdzenie, że czyni to wspólnie z drugim rodzicem” – uzasadniał NSA.

W tej kwestii jednak przegrywał na całej linii i wciąż przegrywa, bo sprawy dotyczące przepisów sprzed 2022 r. ciągną się jeszcze w sądach. Przykładem takiej linii orzeczniczej są wyroki z: 17 października 2024 r. (II FSK 109/22), 10 lipca 2024 r. (II FSK 972/21), 19 marca 2024 r. (II FSK 795/21 i II FSK 82/22), 20 grudnia 2023 r. (II FSK 426/21), 27 października 2023 r. (II FSK 376/21), 2 grudnia 2021 r. (II FSK 775/19), 20 maja 2020 r. (II FSK 383/20), 20 lutego 2020 r. (II FSK 573/15), 5 kwietnia 2017 r. (II FSK 573/15).

Tak samo NSA orzekł 21 stycznia br. w sprawach o sygn. II FSK 517/22 i II FSK 1167/23.

Zawirowania i kontrowersje. Chodzi o 800 plus

Sytuacja zmieniła się od 1 stycznia 2022 r. Początkowo Sejm uchwalił całkowitą likwidację preferencyjnego rozliczenia samotnych rodziców (zamienił to na odliczenie od podatku 1,5 tys. zł). Jednak po zmasowanej krytyce preferencja została przywrócona z mocą wsteczną, tj. od początku 2022 r.

Ale rządzący na tym nie poprzestali. Postanowili zmienić przepisy. Pojawił się art. 6 ust. 4f ustawy o PIT, z którego wynika, że z preferencji dla samotnych rodziców nie mogą korzystać podatnicy, którzy wychowują dziecko wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym, w tym gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze. Chodzi o 800 plus (a wcześniej 500 plus).

Ten przepis budzi mnóstwo wątpliwości. Pisaliśmy o tym w artykule „800 plus na pół wyklucza preferencyjne rozliczenie” (DGP nr 157/2024).

Ale to również problem dla opiekunów, którzy, nie wiedząc, co szykuje im ustawodawca, wystąpili jeszcze przed 2022 r. o ówczesne 500 plus (obecnie 800 plus).

Fiskus odmówił…

Tak właśnie zakończyła się na razie sprawa mężczyzny, który naprzemiennie z byłą żoną wychowuje syna. Harmonogram ustalili w ramach porozumienia rodzicielskiego.

We wniosku o interpretację mężczyzna zapewnił, że w czasie, gdy zajmuje się dzieckiem, samodzielnie wykonuje czynności opiekuńczo-wychowawcze. Chodzi np. o przygotowywanie dziecka do szkoły, przygotowywanie posiłków dla niego, dbanie o czystość i higienę, wizyty lekarskie.

Mężczyzna wystąpił o interpretację w 2022 r. Chciał się upewnić, że jeżeli zwróci otrzymane w tym roku 500 plus, to będzie mógł skorzystać z preferencji dla samotnych rodziców, czyli wspólnego rozliczenia z dzieckiem. Tłumaczył, że o świadczenie wychowawcze wystąpił, zanim jeszcze zmieniły się przepisy.

Dyrektor KIS nie odpowiedział wprost na to pytanie. W interpretacji z 22 grudnia 2022 r. (0115-KDIT2.4011.657.2022.1.MM) stwierdził tylko, że skoro mężczyzna wychowuje syna naprzemiennie z byłą żoną, to w ogóle nie można go uznać za osobę samotnie wychowującą dziecko. W związku z tym preferencja mu się nie należy.

…ale nie miał racji

Nie zgodził się z tym Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu (I SA/Wr 126/23). Uchylił on interpretację i nakazał dyrektorowi KIS ponowne rozpatrzenie sprawy.

Sąd nie miał wątpliwości, że podatnik jest osobą samotnie wychowującą dziecko, mimo iż wykonuje naprzemienną opiekę. „Z faktu wykonywania opieki naprzemiennej nie można bowiem wywodzić, że wnioskodawca nie może zostać uznany za osobę samotnie wychowującą dziecko” – orzekł WSA.

Jednocześnie zwrócił uwagę na to, że mężczyzna złożył wniosek o przyznanie świadczenia wychowawczego jeszcze przed zmianą przepisów. Nie mógł więc przewidzieć, że przepisy się zmienią i że może z tego powodu utracić prawo do preferencyjnego opodatkowania.

WSA zwrócił ponadto uwagę na to, że wprowadzenie art. 6 ust. 4f ustawy o PIT mogło naruszyć zasady przewidywalności prawa i bezpieczeństwa prawnego.

„Jako sprzeczne z tymi zasadami należy bowiem ocenić takie stosowanie przepisów przez organy podatkowe, które wobec podatnika działającego w oparciu o obowiązujące regulacje prawne wyciągają negatywne skutki prawne z uwagi na późniejsze wejście w życie przepisów podatkowych” – stwierdził sąd.

Nakazał więc dyrektorowi KIS, by po pierwsze, wydał nową interpretację – przy założeniu, że podatnik jest osobą samotnie wychowującą dziecko w rozumieniu przepisów ustawy o PIT. I po drugie, by odpowiedział wprost na pytanie podatnika o konsekwencje zwrotu świadczeń.

Potwierdził NSA

Tego samego zdania był sąd kasacyjny (II FSK 633/24).

– Utrzymywanie kontaktu z drugim rodzicem w ramach wykonywania obowiązków wynikających z opieki naprzemiennej nad pozostającymi pod władzą rodzicielską dziećmi nie pozbawia statusu samotnego rodzica wymaganego przez art. 6 ust. 4 oraz ust. 4c pkt 3 ustawy o PIT dla zastosowania preferencyjnego rozliczenia – uzasadniła wyrok sędzia Renata Kantecka.

Dodała, że dyrektor KIS pominął wykładnię funkcjonalną i celowościową tych przepisów. – A to stoi w opozycji do wynikających z norm konstytucyjnych zasad polityki prorodzinnej, której wyrazem jest także ulga w opodatkowaniu dochodów osiąganych przez samotnych rodziców – stwierdziła sędzia Kantecka. ©℗

Rodzic musi czuwać nie tylko nad dzieckiem

Podatkowe rozliczenie to dla samotnych rodziców droga wyboista i wymagająca czujności. Rodzic musi na bieżąco śledzić zmiany w przepisach, by wiedzieć, czy nadal przysługuje mu prawo do preferencji w PIT.

Najnowszy wyrok NSA pokazuje, z jak dużym problemem mogą się spotkać rodzice, którzy przed zmianą przepisów w 2022 r. założyli, że mają prawo do rozliczenia się z dzieckiem, a po zmianie okazało się, że jednak tego prawa nie mają, bo skorzystali ze świadczenia 500 plus.

Obecnie pobieranie 800 plus przez obydwoje rodziców, którzy sprawują opiekę naprzemienną, eliminuje prawo do preferencyjnego rozliczenia. Ale jeżeli jeden z rodziców nie pobiera tego świadczenia albo je zwróci, to nie powinno być przeszkody dla wspólnego rozliczenia się z dzieckiem przez rodzica, który rzeczywiście samotnie je wychowuje, nawet jeśli rodzice sprawują opiekę naprzemiennie.