Prosta spółka akcyjna - przepisy podatkowe nie zostały do niej dostosowane

Przepisy podatkowe nie zostały dostosowane do konstrukcji prostej spółki akcyjnej. W konsekwencji podatek może wystąpić nawet trzykrotnie: raz po stronie spółki i dwukrotnie po stronie akcjonariusza.

To jeden z powodów, dlaczego proste spółki akcyjne nie są popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej.

Obecnie w Krajowym Rejestrze Sądowym widnieją 2642 zarejestrowane proste spółki akcyjne (PSA), co świadczy o tym, że ta forma organizacyjna staje się coraz popularniejsza. Nie jest to jednak zasługą przepisów podatkowych. Według obecnego ich brzmienia oraz wykładni organów podatkowych podwyższanie kapitału akcyjnego ze środków własnych PSA powoduje trzykrotne opodatkowanie tych samych środków. Wydaje się to sprzeczne z ideą kapitału akcyjnego i sprawia, że PSA rysuje się jako ryzykowna podatkowo forma prowadzenia działalności gospodarczej.

Natura i charakter PSA

Przypomnijmy, że PSA została wprowadzona do kodeksu spółek handlowych w 2021 r. jako nowy typ spółki prawa handlowego – spółki kapitałowej. PSA miała być formą prowadzenia biznesu przeznaczoną głównie dla start-upów, chociaż także inni przedsiębiorcy mogą z niej skorzystać.

Najważniejszą cechą PSA, odróżniającą ją od dotychczasowych spó łek kapitałowych (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej), jest to, że akcje w PSA nie posiadają wartości nominalnej i nie stanowią części kapitału akcyjnego tej spółki. Warto także wskazać, że przedmiotem wkładu akcjonariusza do PSA może być świadczenie pracy lub usług, co nie jest dopuszczalne w przypadku innych spółek kapitałowych.

Kapitał akcyjny w PSA ma jednocześnie pełnić funkcję odpowiadającą kapitałowi zakładowemu i zapasowemu w dotychczasowych spółkach kapitałowych. Jego minimalna wysokość to 1 zł. Kapitał akcyjny ma mieć także elastyczny charakter, ponieważ może być stosunkowo łatwo podwyższany. Co więcej, także dywidenda dla akcjonariuszy może być wypłacana z kapitału akcyjnego, jakkolwiek podlega to pewnym ograniczeniom i formalnościom.

Możliwość ustalenia niskiego kapitału akcyjnego i jego elastyczność są jednak ograniczone. Krytykowanym rozwiązaniem jest tu art. 30019 k.s.h., który stanowi, że na pokrycie strat należy zasilić kapitał akcyjny, przeznaczając na ten cel co najmniej 8 proc. zysku za dany rok obrotowy, jeżeli kapitał ten nie osiągnął 5 proc. sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. Rozwiązanie to ma zabezpieczać interesy wierzycieli PSA, ale ogranicza elastyczność kapitału akcyjnego. Wskazuje się, że wystarczającym zabezpieczeniem praw osób trzecich jest instytucja „testu wypłacalności” z art. 30015 k.s.h.

W efekcie często mogą występować sytuacje, w których będzie wymagane podwyższenie kapitału akcyjnego, jeżeli został on ustalony na niewystarczająco wysokim poziomie. Taki obowiązek wynika z art. 30019 k.s.h.

Zasady opodatkowania

PSA jest podatnikiem CIT. Co do zasady opodatkowanie PSA i jej akcjonariuszy powinno być identyczne jak opodatkowanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i jej udziałowców, czy spółki akcyjnej i jej akcjonariuszy. Nie do końca tak jest.

Jeśli chodzi o różnice w opodatkowaniu PSA, to należy m.in. wskazać, że:

• założenie PSA nie powoduje konieczności zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych, w przeciwieństwie do zakładania innych spó łek. Wynika to z tego, że zgodnie z tzw. dyrektywą kapitałową (dyrektywa Rady 2008/7/WE dotycząca podatków pośrednich od gromadzenia kapitału) Polska nie może nakładać podatku od czynności cywilnoprawnych na nowo wprowadzone typy spó łek kapitałowych;
• wkład świadczenia pracy lub usług przez akcjonariusza do PSA nie będzie powodował powstania przychodu po stronie akcjonariusza. Zasadniczo wniesienie wkładu niepieniężnego do spółki będącej podatnikiem CIT powoduje powstanie przychodu po stronie wspólnika, ale w tym przypadku przewidziano wyjątek. Wynika to odpowiednio z art. 17 ust. 1d ustawy o PIT i art. 12 ust. 1ba ustawy o CIT.

Zasilenie kapitału ze środków spółki …

W ustawach o podatkach dochodowych nie przewidziano szczególnych regulacji dotyczących kapitału akcyjnego w PSA. Uznano, że można go potraktować tak, jak kapitał zakładowy w innych spółkach kapitałowych. Zgodnie z art. 5a pkt 30 ustawy o PIT (odpowiednio art. 4a pkt 18 ustawy o CIT), ilekroć w ustawie jest mowa o kapitale zakładowym – oznacza to również kapitał akcyjny prostej spółki akcyjnej.

W konsekwencji oznacza to, że podniesienie kapitału akcyjnego należy traktować tak, jak podniesienie kapitału zakładowego.

W PSA niejednokrotnie może się zdarzyć, że wysokość kapitału akcyjnego zostanie podwyższona nie z wkładów akcjonariuszy, lecz ze środków własnych spółki. Trzeba bowiem wskazać, że kapitał akcyjny nie jest tylko odpowiednikiem kapitału zakładowego, lecz także odpowiednikiem kapitału zapasowego, a nawet kapitałów rezerwowych.

Dodatkowo, skoro podwyższenie kapitału akcyjnego nie wyklucza obniżenia go w łatwy sposób w przyszłości i wypłacenia później z tych środków dywidendy, to racjonalne jest, że wysokość kapitału akcyjnego może być podwyższona ze środków spółki.

Poza tym, zgodnie ze wspomnianym już art. 30019 k.s.h., mogą występować sytuacje, w których podwyższenie kapitału akcyjnego ze środków własnych spółki będzie obowiązkowe.

…i jego skutki

Jeżeli spółka podwyższa kapitał zakładowy ze swoich środków, to po stronie jej wspólników powstaje przychód. To konsekwencja art. 24 ust. 5 pkt 4 ustawy o PIT (odpowiednio art. 7b ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy o CIT). Można stwierdzić, że podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki ma podobne następstwa podatkowe jak wypłata dywidendy. Uzyskiwany przychód jest bowiem przychodem z tytułu udziału w zyskach osób prawnych.

Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której spółka podwyższa kapitał ze swoich środków, już opodatkowanych CIT (co do zasady), i z tego tytułu powstaje przychód do opodatkowania po stronie wspólników. Jeśli PSA podwyższy kapitał akcyjny ze swoich, już opodatkowanych środków, to po stronie akcjonariuszy powstanie przychód do opodatkowania w wysokości przypadających na danego akcjonariusza środków, o które został podwyższony kapitał akcyjny.

Warto przy tym zauważyć, że w takiej sytuacji wspólnicy PSA, którzy są podatnikami CIT, będą mogli skorzystać ze zwolnienia dywidendowego na podstawie art. 22 ust. 4 ustawy o CIT, o ile tylko zostaną spełnione pozostałe warunki tego zwolnienia.

Różnicą PSA w porównaniu z pozostałymi spółkami kapitałowymi jest to, że w PSA z kapitału akcyjnego (zrównanego z kapitałem zakładowym) może być wypłacana akcjonariuszom dywidenda. W pozostałych spółkach kapitałowych środki z kapitału zakładowego co do zasady nie mogą być dystrybuowane do wspólników, z wyjątkiem określonych sytuacji (umorzenie udziałów lub akcji, likwidacja spółki).

Jeśli dywidenda zostanie wypłacona akcjonariuszom PSA ze środków zgromadzonych na kapitale akcyjnym, to wówczas po stronie akcjonariuszy powstanie przychód z tytułu udziału w zyskach osób prawnych – z tytułu zmniejszenia kapitału akcyjnego (art. 24 ust. 5 pkt 1c w związku z art. 30a ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT i odpowiednio art. 7b ust. 1 pkt 1 lit. n w związku z art. 22 ust. 1 ustawy o CIT).

Organy podatkowe twierdzą, że wspólnicy nie będą mogli z tego tytułu rozpoznać kosztów uzyskania przychodu (co wynika odpowiednio z art. 30a ust. 6 ustawy o PIT i art. 22 ust. 1 ustawy o CIT). Takie stanowisko zostało zaprezentowane w interpretacjach indywidualnych, przykładowo z 3 maja 2023 r. (sygn. 0115-KDIT1.4011. 72.2023.2.MT) i z 20 kwietnia 2023 r. (0112-KDIL2-2.4011.79.2023.2.WS).

Natomiast wspólnicy będący podatnikami CIT będą mogli skorzystać ze zwolnienia dywidendowego.

W konsekwencji jednak podatek może się pojawić trzykrotnie:

• raz dochód zostanie opodatkowany po stronie spółki,
• drugi raz zostaną opodatkowani akcjonariusze – od środków spółki przeznaczonych na podwyższenie kapitału akcyjnego,
• za trzecim razem znów zostaną opodatkowani wspólnicy – z tytułu wypłacanej im dywidendy z kapitału akcyjnego (chyba że w grę wejdzie zwolnienie dywidendowe w CIT).

W istocie podatek u wspólników zostanie pobrany dwa razy od tych samych środków. Podwójne opodatkowanie tego samego przychodu u tego samego podmiotu jest sprzeczne z zasadami wynikającymi z ustaw podatkowych, a nawet może być ocenione jako niekonstytucyjne. Należałoby w konsekwencji uznać, że wypłata dywidendy ze środków zgromadzonych na kapitale akcyjnym, z tytułu których wspólnicy byli już opodatkowani, nie powinna powodować powstania przychodu.

Nie pomoże umorzenie akcji…

Wydaje się, że także próba dystrybucji środków z kapitału akcyjnego do akcjonariuszy poprzez umorzenie ich akcji nie zmniejszy zobowiązań podatkowych i nie zapobiegnie potrójnemu opodatkowaniu.

Co prawda przy umorzeniu akcji akcjonariusze mogą wykazać koszty uzyskania przychodu (art. 24 ust. 5d ustawy o PIT i odpowiednio 12 ust. 4 pkt 3 ustawy o CIT). Ogólnie rzecz ujmując, kosztami uzyskania przychodów przy umorzeniu akcji są wydatki na objęcie tych akcji oraz ewentualnie także wydatki na podniesienie wartości nominalnej tych akcji.

Należy jednak wskazać, że podniesienie kapitału akcyjnego w PSA nie uprawnia akcjonariuszy do objęcia nowych akcji, co wynika z art. 30020 k.s.h. W wyniku podniesienia kapitału akcyjnego nie dochodzi także do podniesienia wartości nominalnej akcji, ponieważ akcje w PSA wartości nominalnej nie posiadają.

To oznacza, że przy umorzeniu akcji w PSA akcjonariusz będzie mógł rozpoznać tylko koszty, które poniósł na objęcie tych akcji. Natomiast jego przychód z tytułu podwyższenia kapitału akcyjnego ze środków spółki nie stanie się kosztem uzyskania przychodów. W konsekwencji – jeśli przyjąć taką interpretację przepisów, jaką prezentują organy podatkowe – wypłata środków z kapitału akcyjnego nie pozwoli na uniknięcie trzykrotnego opodatkowania tych samych środków.

Trudno zaakceptować taki stan rzeczy, tym bardziej że – co należy zauważyć – przy podwyższaniu kapitału akcyjnego ze środków spółki akcjonariusze nie podwyższają wartości nominalnej akcji PSA, ale podwyższają ich wartość rynkową. W specyficzny więc sposób zwiększają swoje wydatki na akcje, które objęli już w przeszłości. W konsekwencji należałoby przyjąć, że wydatki na objęcie akcji zostały zwiększone o przypadającą na wspólnika część środków spółki, które zostały przekazane na podwyższenie kapitału akcyjnego.

…ani estoński CIT

PSA może wybrać opodatkowanie ryczałtem od dochodów (tzw. estońskim CIT), co oznacza, że dochody spółki nie są opodatkowane na bieżąco, tylko w przypadku wystąpienia jednego ze zdarzeń wymienionych w art. 28m ust. 1 ustawy o CIT.

Jednym z takich zdarzeń jest podwyższenie kapitału akcyjnego z zysku spółki, który został wypracowany w czasie opodatkowania estońskim CIT. Będzie to stanowiło ukryty zysk zgodnie z art. 28m ust. 3 pkt 6 ustawy o CIT (patrz: interpretacja indywidualna z 29 listopada 2023 r., 0114-KDIP2-2.4010.432.2023.3.IN).

To oznacza, że w związku z podniesieniem kapitału akcyjnego PSA będzie zobowiązana do zapłaty podatku.

Równolegle, wraz z podwyższeniem kapitału akcyjnego, po stronie wspólnika powstanie przychód na podstawie art. 24 ust. 5 pkt 4 ustawy o PIT. Co więcej, w takim przypadku od podatku należnego od wspólnika nie będzie można odliczyć części podatku zapłaconego przez spółkę zgodnie z art. 30a ust. 19 ustawy o PIT. W takiej sytuacji bowiem nie ma wypłat podzielonych zysków spółki, co jest niezbędnym warunkiem dla skorzystania z proporcjonalnego odliczenia (patrz: interpretacja indywidualna z 29 listopada 2023 r., 0114-KDIP3-1.4011.749.2023.3.BS).

Wydaje się, że jeśli w późniejszym czasie PSA wypłaci dywidendę ze środków zgromadzonych na kapitale akcyjnym, to z tego tytułu nie pojawi się obowiązek zapłaty estońskiego CIT od dochodu z tytułu podzielonego zysku. Środki te będą bowiem wypłacane nie z zysku netto, ale właśnie z kapitału akcyjnego. Z tego powodu nie powinien znaleźć tu zastosowania art. 28m ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o CIT, jakkolwiek kwestia ta może wywoływać kontrowersje (patrz M. Oleksy, P. Szot, 3.4.4. Świadczenia związane z regulacjami prawa spółek [w:] „Estoński CIT 2023. Ryczałt od dochodów spółek”, Warszawa 2023).

Natomiast przy wypłacie środków z kapitału akcyjnego pojawi się także w tym przypadku przychód po stronie akcjonariusza z tytułu udziału w zyskach osób prawnych – z tytułu zmniejszenia kapitału akcyjnego (art. 24 ust. 5 pkt 1c ustawy o CIT). Należy stwierdzić, że skoro po stronie spółki nie będzie obowiązku zapłaty estońskiego CIT, to akcjonariusz nie będzie mógł skorzystać z odliczenia przewidzianego w art. 30a ust. 19 ustawy o PIT.

Podsumowując: przy podwyższeniu kapitału akcyjnego w PSA opodatkowanej estońskim CIT obowiązek zapłaty podatku również pojawi się trzykrotnie:

• raz po stronie spółki z tytułu dochodu z ukrytych zysków,
• drugi raz opodatkowani zostaną akcjonariusze od środków spółki przeznaczonych na podwyższenie kapitału akcyjnego,
• za trzecim razem znów zostaną opodatkowani akcjonariusze z tytułu wypłacanej im dywidendy z kapitału akcyjnego.

A zatem także w tym przypadku te same środki pieniężne mogą zostać opodatkowane aż trzykrotnie. Co więcej, akcjonariusze nie będą mogli skorzystać z preferencji podatkowej, która pozwalałaby im na odliczenie od swojego podatku części podatku zapłaconego uprzednio przez spółkę.©℗