Podatek VAT. W jakich sytuacjach go płacimy i kto nie musi tego robić?

Podatek od towarów i usług, czyli podatek VAT, to powszechny podatek konsumpcyjny, z którym na co dzień ma do czynienia każdy z nas, nie tylko przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą. Poniżej wyjaśniamy, kiedy i w jakiej wysokości na co dzień płacimy podatek VAT. Omawiamy również zwolnienia z tego podatku oraz narzędzia uszczelniające system podatkowy.

Jak wyjaśnia Patrycja Czarnota, księgowa InFakt, podatek VAT nazywany jest również podatkiem od wartości dodanej. - Obciąża on ostatecznego nabywcę towaru i zawarty jest w cenie zakupu. Jego wartość doliczana jest do wartości netto na każdym etapie transakcji kupna i sprzedaży.

Na czym polega mechanizm podatku VAT?

Przedsiębiorcy, którzy są zarejestrowani jako czynni podatnicy VAT, jednocześnie są zobowiązani do obliczania i wpłacania podatku za odpowiedni okres (miesięczny lub kwartalny) do 25. dnia następnego miesiąca, w którym powstał obowiązek podatkowy. - Oznacza to, że w momencie sprzedaży towaru lub usługi podatnik musi doliczyć odpowiednią stawkę VAT do ceny produktu bądź usługi, a następnie podczas księgowania danego miesiąca oblicza odpowiednią kwotę podatku, jaką ma obowiązek przekazać do urzędu skarbowego - tłumaczy Patrycja Czarnota.

Zwolnienia z płatności VAT - przedmiotowe i podmiotowe

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, podatek VAT obejmuje odpłatną dostawę towarów, odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport i import towarów oraz transakcje w Unii Europejskiej związane z dostawą i nabyciem towarów. Dany towar albo świadczenie może być opodatkowane lub z tego opodatkowania zwolnione. - Przepisy wyróżniają tu dwa rodzaje zwolnień: podmiotowe oraz przedmiotowe. Zwolnienie podmiotowe z VAT przysługuje przedsiębiorcom ze względu na limit sprzedaży 200 tys. zł. Natomiast zwolnienie przedmiotowe jest ściśle związane z wykonywaną działalnością i jest możliwe tylko wtedy, gdy usługi należą do usług zwolnionych z VAT np. usługi medyczne świadczone przez lekarza - podkreśla księgowa.

Jakie są stawki podatku VAT w Polsce?

W ramach sprzedaży towaru lub usługi dolicza się do ceny netto wysokość podatku VAT, który zależy od obowiązującej stawki. Stawki podatku VAT mogą być różne i są odgórnie ustalone przez ustawodawcę.

Podstawową stawką podatku VAT dla większości towarów i usług jest stawka 23%. Oprócz podstawowej stawki ma zastosowanie obniżona 8% stawka, którą są objęte między innymi usługi budowlane i dostawa sprzętu medycznego oraz 5% stawka podatku VAT, która jest przeznaczona dla produktów spożywczych, jak mięso, warzywa i owoce. - Wyróżnia się również stawkę 0%, która jest dedykowana dla eksportu towarów oraz dostawy towarów do UE oraz stawkę “zw” oznaczającą "zwolnienie z VAT", stosowaną w przypadku przedsiębiorców zwolnionych z podatku. Obejmuje ona m.in. usługi medyczne. W polskim prawie występuje także stawka “np” - czyli "nie podlega opodatkowaniu", stosowana w przypadku sprzedaży usług za granicę - wymienia rozmówczyni.

Podatek należny a naliczony

Nieodłącznym elementem płatności podatku VAT do urzędu skarbowego jest rozróżnienie pojęć podatku należnego oraz naliczonego. Należny podatek VAT to wartość podatku związana ze sprzedażą towarów i usług. Podatek ten należy się urzędowi skarbowemu, a przedsiębiorców można porównać tutaj do pośredników, którzy są zobowiązani do naliczenia, a następnie odprowadzenia podatku VAT.

Z kolei naliczony podatek VAT związany jest z poniesionymi kosztami w ramach prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorca ma możliwość odliczenia podatku VAT z opłaconych faktur zakupowych. Do urzędu skarbowego należy odprowadzić różnicę między podatkiem należnym ze sprzedaży a naliczonym z zakupów. Jeżeli wynik jest ujemny, to tworzy się nadpłata, która automatycznie przenosi się na następny miesiąc lub przedsiębiorca może ubiegać się o zwrot podatku z urzędu skarbowego.

Co jest podstawą opodatkowania VAT?

Podstawą opodatkowania podatkiem VAT jest obrót, czyli wartość netto ze sprzedaży towarów i usług. - Do podstawy opodatkowania zaliczane są także cło, opłaty i podatki, jeżeli takie występują przy sprzedaży. Natomiast do podstawy opodatkowania nie będą zaliczane kwoty obniżek cen w formie rabatu. Następnie, po obliczeniu podatku, przedsiębiorcy mają obowiązek przekazać go urzędowi skarbowemu. Podatnicy mają na to czas do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy - mówi Patrycja Czarnota z InFakt.

Jednolity Plik Kontrolny, split payment, biała lista podatników VAT - czym są?

W celu uszczelniania systemu podatkowego oraz zwiększenia efektywności pobierania podatków, zwłaszcza w kontekście podatku VAT, Ministerstwo Finansów wprowadza różne narzędzia i rozwiązania. - Jednym z nich jest Jednolity Plik Kontrolny (JPK) - wspomina Patrycja Czarnota. - To elektroniczne przekazywanie organom skarbowym szczegółowych informacji o transakcjach dokonywanych przez przedsiębiorstwa. JPK to narzędzie umożliwiające bieżącą analizę danych oraz wykrywanie nieprawidłowości.

Kolejne narzędzie to mechanizm podziału płatności (MPP), znany także jako split payment. - Rozwiązanie polega na tym, że płatność za towar lub usługę zostaje zrealizowana specjalnym przelewem. Kwota nie trafia w całości na rachunek odbiorcy, ale zostaje rozdzielona na kwotę netto i podatek VAT. Chodzi w szczególności o płatności za paliwa, stal, złom czy części do pojazdów silnikowych, których należność z faktury przekracza 15 tys. zł - dowiadujemy się od księgowej.

W Polsce wprowadzono również tzw. białą listę podatników VAT. Narzędzie to pozwala podatnikom pozyskać dane niezbędne do dokonania oceny ich kontrahentów pod kątem rzetelności. - Na białą listę podatników VAT wpisywane są przedsiębiorstwa wraz z rachunkami bankowymi, które zostały zgłoszone do CEIDG. Obowiązek dokonywania płatności na rachunek bankowy wskazany na białej liście dotyczy podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, w których wartość transakcji przekracza 15 tys. zł brutto - tłumaczy Patrycja Czarnota.

- Warto wspomnieć również o Krajowym Systemie e-Faktur (KSeF), czyli o platformie umożliwiającej wystawianie i udostępnianie faktur ustrukturyzowanych całkowicie elektronicznie, co może przyczynić się do bieżącej kontroli i eliminacji nieprawidłowości. KSeF miał stać się obowiązkowy dla podatników VAT od 1 lipca 2024 roku, jednak termin przesunięto w czasie co najmniej do końca bieżącego roku - zauważa rozmówczyni.

Korzyści i negatywne skutki związane z podatkiem VAT

Podatek VAT stanowi istotny element systemów podatkowych na całym świecie. Obowiązek płatności tego podatku niesie za sobą szereg korzyści, jak i wad. - Do tych pierwszych można zaliczyć fakt, że VAT jest stabilnym źródłem dochodów dla państwa i redukuje szarą strefę. Ponadto system opiera się na zasadzie powszechności opodatkowania, co sprzyja równości opodatkowania wśród różnych sektorów gospodarki. Dodatkowo to element międzynarodowej harmonizacji, ponieważ podatek VAT ułatwia handel międzynarodowy i współpracę między państwami - wskazuje ekspertka od podatków.

Jednocześnie rozmówczyni Dziennika Gazety Prawnej wyróżnia kilka wad. Jak wskazuje, to między innymi wpływ opodatkowania VAT na wyższe ceny towarów i usług. - Wśród mankamentów należy wskazać także na obciążenie małych przedsiębiorstw, które mogą odczuwać ciężar administracyjny związany z prowadzeniem rozliczeń VAT, a te są w praktyce dość skomplikowane zarówno dla przedsiębiorców, jak i dla urzędów skarbowych - kończy Patrycja Czarnota.