Subskrybuj nas na Youtube
Może być świadczone przez samego poszkodowanego lub przez podmiot trzeci. W obu tych przypadkach poniesione koszty nie są rozliczane w ramach świadczenia usługi, lecz naprawienia szkody
/>
Odszkodowanie nie jest świadczeniem usługi, a zatem pozostaje poza zakresem ustawy o podatku od towarów i usług. Wątpliwości dotyczą natomiast charakteru określonego świadczenia, które może być postrzegane raz jako usługa, w innym przypadku jako odszkodowanie. Prawidłowa kwalifikacja będzie prowadziła do odmiennych konsekwencji podatkowych. Jeżeli będzie to usługa, wówczas jako czynność objęta VAT będzie uprawniała do odliczenia podatku naliczonego. W przypadku odszkodowania nie będzie takiej możliwości, a rozliczenie powinno nastąpić na podstawie wartości brutto.
Trzy przesłanki
Odszkodowanie jest zawsze formą rekompensaty zaistniałej szkody, którą poniosła druga strona. Szkoda ta może powstać w związku z zaistnieniem czynu niedozwolonego (art. 415 i nast. kodeksu cywilnego) lub niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy (art. 471 k.c.). Niezależnie od źródeł powstania odpowiedzialności odszkodowawczej, żądanie naprawienia szkody musi się opierać na zaistnieniu i udowodnieniu przez podmiot poszkodowany trzech przesłanek:
● bezprawności czynu, czyli niezgodnego z prawem zachowania się innego podmiotu; źródłem tej bezprawności mogą być zarówno przepisy prawa, jak też postanowienia zawartej umowy;
● istnienia związku przyczynowego pomiędzy bezprawnym działaniem lub zaniechaniem a powstałą szkodą;
● określenia wysokości szkody, która swoim zakresem obejmuje zarówno faktycznie poniesione koszty, jak też utracone korzyści.
Przesłanki te muszą wystąpić łącznie, a wysokość szkody musi znajdować uzasadnienie w zgromadzonych przez poszkodowanego dowodach. W sytuacjach, gdy nie jest możliwe określenie wysokości szkody, za powstały uszczerbek (np. na zdrowiu) można się domagać zadośćuczynienia. Ma ono również charakter odszkodowawczy i jego kwota określana jest przez sąd.
Różne formy
Odszkodowanie może przyjmować różne formy. Najczęściej jest to zapłata określonej sumy pieniężnej. Jednak może to być również wykonanie określonych prac, w sytuacji gdy pierwotnie zobowiązany nie wykonał lub wykonał nienależycie swoje świadczenie. Jest to wówczas tzw. wykonanie zastępcze. Może ono zostać spełnione na dwa sposoby. Przez samego poszkodowanego, który obciąża kosztem wykonanych usług nierzetelnego kontrahenta. Może też zostać zlecone podmiotowi zewnętrznemu. W obu przypadkach pełni funkcję odszkodowawczą.
Stanowisko fiskusa i sądu
Wykonanie zastępcze było przedmiotem interesującego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 29 października 2014 r. (sygn. akt I SA/Kr 1089/14). Przyczyną jego wydania było stanowisko przyjęte przez ministra finansów w odpowiedzi na wniosek o udzielenie interpretacji indywidualnej. Podatnik pytał o zasady opodatkowania odszkodowań w formie wykonania zastępczego w sytuacji, gdy wykonanie to realizuje samodzielnie własnymi środkami oraz w sytuacji, gdy zleca to podmiotowi trzeciemu, a następnie poniesionym kosztem obciąża niesolidnego kontrahenta. W wydanej interpretacji minister wskazał, że:
● charakter odszkodowawczy mają świadczenia usług w ramach wykonania zastępczego, które wykonywane są przez podmioty zewnętrzne, analogicznie jak płatności kar umownych lub innych odszkodowań;
● nie są formą odszkodowania usługi, które wykonane zostały przez poszkodowanego jego własnymi zasobami, mimo że dotyczą naprawienia błędów podwykonawców.
Z takim stanowiskiem nie zgodził się podatnik, który wskazał na niedopuszczalny sposób zróżnicowania swojej sytuacji prawnej, wynikającej z formy realizacji odszkodowania. W efekcie złożonej przez niego skargi sąd podzielił zaprezentowane przez podatnika stanowisko, wskazując, że oba wykonania zastępcze mają ten sam cel – chodzi o naprawienie szkody powstałej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Wykonanie zastępcze świadczone samodzielnie przez podatnika (poszkodowanego) z własnych zasobów nie ma charakteru świadczenia wzajemnego. Jest tylko formą naprawienia szkody uprzednio wyrządzonej przez nierzetelnego wykonawcę. Jego sytuacja jest w tym wypadku analogiczna jak wówczas, gdy dochodzi do realizacji wykonania zastępczego przez osoby trzecie. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku poniesione przez poszkodowanego koszty, czyli zużyte zasoby własne lub zapłacone wynagrodzenie dla osoby trzeciej, nie są świadczeniem usługi, a tylko naprawieniem zaistniałej szkody.
W konsekwencji ważne w omawianym wyroku jest wskazanie, że to istota świadczenia przesądza o jego kwalifikacji podatkowej, a nie forma lub ustalenia poczynione przez strony. Ma to daleko idące skutki związane z rozliczeniem takich odszkodowań. W sytuacji zlecenia usługi w ramach wykonania zastępczego podmiotowi zewnętrznemu, otrzymana przez poszkodowanego podatnika faktura w kwocie brutto jest wartością szkody. Całą tą kwotą powinien on obciążyć notą księgową nierzetelnego podwykonawcę, co oznaczać będzie brak możliwości odliczenia VAT zarówno po stronie poszkodowanego, jak też podmiotu, który szkodę wyrządził. W przypadku pokrycia szkody przez poszkodowanego, obciążać on będzie sumą kosztów brutto nierzetelnego wykonawcę. ©?
PRZYKŁAD
Przez podmiot trzeci lub samodzielnie
Inwestor zlecił wykonanie prac budowlanych przedsiębiorcy. Wartość zlecenia opiewała na kwotę 1 mln zł netto. Jednak wykonawca wykonał część prac niezgodnie z umową. Inwestor, nie mogąc wyegzekwować poprawnego wykonania zlecenia, zlecił innej firmie wykonanie tych prac. Oszacowana przez tę firmę wartość prac wyniosła 100 tys. zł netto. Firma wystawiła na inwestora fakturę na kwotę brutto 123 tys. zł.
Inwestor, jako że doszło do wykonania zastępczego niemającego charakteru usługi, przenosi całą wartość brutto na nierzetelnego przedsiębiorcę. Otrzymuje on zatem notę księgową o wartości 123 tys. zł, od której nie odliczy podatku od towarów i usług. Jednocześnie, mając na uwadze odszkodowawczy charakter wykonanych usług, inwestor również nie ma możliwości odliczenia VAT od otrzymanej faktury.
Jeżeli inwestor samodzielnie podjął się naprawienia błędów pierwotnego wykonawcy, od zakupu materiałów na potrzeby wykonania tych prac nie powinien odliczać podatku od towarów i usług. Najprawdopodobniej wartość tych materiałów będzie niższa niż oszacowana kwota 100 tys. zł netto, gdyż zawierała ona również robociznę, która przy samodzielnym wykonaniu tych prac nie jest wydatkiem objętym VAT. Zatem inwestor obciąży nierzetelnego wykonawcę kosztami zakupu materiałów + VAT oraz kosztami robocizny (bez VAT).
Podstawa prawna
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.). Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121).