Zamiana pożyczki na kapitał udziałowy powoduje, że wygasa dług wierzyciela i staje się on wspólnikiem. Po stronie firmy zaś polepsza stan jej pasywów i strukturę finansowania.
ikona lupy />
Dziennik Gazeta Prawna
Konwersja należności opiera się na gotówkowym lub bezgotówkowym podwyższeniu kapitału zakładowego spółki kapitałowej (spółki z o.o., akcyjnej) i objęciu go przez wierzyciela w zamian za przysługującą mu względem spółki należność z tytułu np. udzielonej jej pożyczki. Taka zamiana może polegać na objęciu przez wierzyciela (wspólnika) udziałów (akcji) w podwyższonym kapitale zakładowym spółki kapitałowej, w zamian za wkład:
- pieniężny (powstanie wtedy roszczenie spółki wobec wspólnika o wniesienie wkładu pieniężnego; na podstawie umowy możliwa staje się wzajemna kompensata istniejących wierzytelności pieniężnych),
- niepieniężny (wierzyciel wnosi wierzytelność tytułem aportu, dokonując jej cesji na rzecz spółki, co w konsekwencji prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania).
Forma konwersji należności (wkład pieniężny, aport) uzależniona jest od treści umowy (statutu) spółki kapitałowej lub uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego. [schemat]
Podatek dochodowy
Konsekwencje konwersji w podatku dochodowym zależą od formy podwyższenia tego kapitału (gotówkowa, bezgotówkowa).
W przypadku wniesienia do spółki wkładu pieniężnego, a następnie dokonania umownego potrącenia wzajemnych należności, taka forma konwersji wierzytelności na udziały (akcje) nie powoduje powstania przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy do spółki wnoszone są wierzytelności w formie wkładu niepieniężnego.
Dla wspólnika wnoszącego do spółki aport otrzymane udziały (akcje) stanowią przychód. Obowiązek podatkowy powstanie w dniu wpisu do KRS podwyższenia kapitału zakładowego. Kosztem będą tu wydatki związane z objęciem udziałów (akcji) oraz ewentualnie faktycznie poniesione wydatki na zakup wierzytelności zakwalifikowanej przez wierzyciela do aktywów finansowych (w przypadku należności obcej, nabytej od osoby trzeciej).
Jeżeli podmiotem wnoszącym aport jest osoba fizyczna, to podatek dochodowy z tytułu objęcia udziałów lub akcji w spółce kapitałowej w zamian za wierzytelność wynosi 19 proc. uzyskanego dochodu, stanowiącego różnicę między nominalną wartością walorów objętych w zamian za wkład niepieniężny a kosztami uzyskania przychodów. Ta sama stawka podatku pobierana jest z tytułu dochodu z odsetek od pożyczki. Dochodów tych nie łączy się z dochodami opodatkowanymi na zasadach ogólnych (według skali podatkowej). W przypadku natomiast osób prawnych podatek od dochodu uzyskanego z tytułu objęcia udziałów lub akcji w innych spółkach kapitałowych w zamian za aport (a także odsetek od pożyczki) również naliczany jest według 19-proc. stawki.
Wniesienie należności w formie aportu do spółki kapitałowej jest dla niej zdarzeniem neutralnym podatkowo. Do przychodów nie zalicza się bowiem przychodów otrzymanych na powiększenie kapitału zakładowego. Analogicznie, wydane udziały (akcje) w zamian za aport nie stanowią dla spółki kosztu uzyskania przychodu.
Z podatkowego punktu widzenia konwersja należności może być również rozpatrywana w ramach cesji należności (własnej lub obcej). Otrzymana przez cedenta (pożyczkodawcę) zapłata za przelaną wierzytelność własną w formie udziałów (akcji) w wysokości nominalnej wartości udzielonej pożyczki nie stanowi dla niego przychodu. Otrzymane przez pożyczkodawcę udziały (akcje) należy traktować jako spłatę udzielonej spółce (dłużnikowi) pożyczki. U cedenta nie powstanie strata podatkowa z tytułu cesji (sprzedaży) należności, ponieważ otrzymana zapłata odpowiada wartości nominalnej przelanej wierzytelności. Odsetki naliczone od udzielonej pożyczki, będące częścią ceny sprzedaży wierzytelności, stanowią natomiast dla pożyczkodawcy przychód podatkowy w momencie otrzymania za nie zapłaty w postaci udziałów (akcji). Konwersja należności w postaci cesji jest neutralna podatkowo dla cesjonariusza (spółki-dłużnika). Nie powoduje ona powstania zysku w formie różnicy między wartością nominalną nabytej wierzytelności a ceną zapłaconą za tę wierzytelność. Co więcej, wydanie przez spółkę udziałów (akcji) stanowi formę spłaty zaciągniętego przez nią długu i jako takie nie podlega opodatkowaniu. Spłaty nie uważa się także za koszt podatkowy, ponieważ otrzymanie pożyczki nie stanowi przychodu. Spółka będzie mogła jednak zaliczyć do kosztów podatkowych naliczone i zapłacone odsetki od otrzymanej pożyczki.
Sejm: Pobór należności niepodatkowych zadaniem administracji podatkowej

Zobacz również
Inaczej przedstawia się kwestia opodatkowania w ramach konwersji cesji wierzytelności obcej, nabytej uprzednio przez wspólnika spółki od jej pierwotnego wierzyciela (pożyczkodawcy). Przychodem wspólnika (nowego wierzyciela spółki) będzie uiszczona przez spółkę (dłużnika) kwota należności. W konsekwencji u wspólnika przychód powstanie w dacie faktycznego otrzymania przez niego wierzytelności (udziałów lub akcji) od spółki. W momencie objęcia udziałów (akcji) wydatek na nabycie wierzytelności będzie stanowił dla wspólnika koszt podatkowy. Dochodem do opodatkowania dla wspólnika będzie więc różnica między wartością nominalną należności a kwotą zapłaconą z tytułu jej nabycia. Dla spółki (dłużnika) konwersja należności obcej w drodze cesji (podobnie jak w przypadku cesji wierzytelności własnej) będzie neutralna podatkowo.
VAT
Konwersja należności na kapitał zakładowy w drodze kompensaty wierzytelności pieniężnych stanowi formę regulacji wzajemnych rozrachunków między stronami i nie podlega VAT.
Zaś konwersji w ramach cesji może zaś być poddana zarówno wierzytelność własna, jak i obca. W pierwszym przypadku wniesienie do spółki aportu pod postacią wierzytelności własnej wspólnika nie podlega VAT (ani u wnoszącego wkład, ani w spółce). Nie jest ono bowiem ani dostawą towarów, ani świadczeniem usług.
Z kolei wniesienie do spółki aportu w formie wierzytelności obcej może powodować u wnoszącego wkład powstanie obowiązku w VAT na zasadach opodatkowania właściwych dla cesji. I tak, jeżeli podmiot wnoszący do spółki wierzytelność obcą:
wprowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem jest windykacja wierzytelności – to świadczy tym samym usługę pośrednictwa finansowego, polegającą na ściąganiu długów, opodatkowaną 23-proc. stawką VAT (wniesienie wierzytelności obcej do spółki w zamian za udziały lub akcje stanowi formę windykacji tej wierzytelności);
wprowadzi działalność gospodarczą polegającą na obrocie wierzytelnościami i nabył wierzytelność obcą w innym celu niż jej windykacja we własnym zakresie, t.j. w celu jej dalszej odsprzedaży – to świadczy usługę pośrednictwa finansowego, również opodatkowaną 23-proc. stawką VAT (w pojęciu usług ściągania długów i faktoringu mieści się bowiem skup wierzytelności w celu ich windykacji we własnym zakresie lub odprzedaży; usługa tego typu polegająca na „wyręczeniu” klienta z czynności zmierzających do odzyskania długu podlega opodatkowaniu VAT bez możliwości skorzystania ze zwolnienia);
wnie prowadzi działalności gospodarczej w zakresie obrotu wierzytelnościami, a zakup przez niego wierzytelności stanowi czynność jednorazową – to wniesienie wierzytelności obcej nie podlega VAT.
PCC
Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlega zmiana umowy (statutu) spółki kapitałowej w konsekwencji podwyższenia jej kapitału zakładowego z wkładów, jeżeli powoduje ona podwyższenie podstawy opodatkowania tym podatkiem. PCC będzie więc podlegać konwersja należności na kapitał zakładowy spółki kapitałowej, wymagająca zmiany umowy (statutu) spółki. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą podjęcia uchwały. Podstawę opodatkowania stanowi wartość, o którą podwyższono kapitał zakładowy. Odlicza się od niej: kwotę wynagrodzenia wraz z VAT, pobraną przez notariusza za sporządzenie aktu notarialnego zmiany umowy (statutu) spółki, jeżeli powoduje ona podwyższenie jej kapitału zakładowego; opłatę sądową dotyczącą zmiany wpisu w KRS w zakresie kapitału zakładowego; opłatę za zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ogłoszenia zmiany wpisu. Stawka z tytułu zmiany umowy (statutu) spółki wynosi 0,5 proc. Zwolniona od tego podatku jest zmiana umowy (statutu) spółki związana z podwyższeniem kapitału zakładowego pokrytego z niezwróconej pożyczki udzielonej spółce kapitałowej przez wspólnika (akcjonariusza), która była uprzednio opodatkowana PCC lub podatkiem od wkładów kapitałowych do spółek kapitałowych na terytorium państwa członkowskiego UE, innego niż Polska. PCC podlega zwrotowi, jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym a podatkiem należnym od podwyższenia kapitału ujawnionego w KRS.
Prawo bilansowe
Wspólnik (wierzyciel) ujmuje w księgach rachunkowych konwersję należności na kapitał zakładowy w formie kompensaty wzajemnych wierzytelności: Wn konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał, oraz Ma konto Pozostałe rozrachunki-pożyczka lub konto Długoterminowe aktywa finansowe-pożyczka lub konto Krótkoterminowe aktywa finansowe-pożyczka.
Konwersja należności na kapitał zakładowy w formie kompensaty wzajemnych wierzytelności powoduje w księgach spółki kapitałowej (dłużnika) zapis: Wn konto Pozostałe rozrachunki-pożyczka oraz Ma konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał.
Zaś konwersja należności na kapitał zakładowy w postaci wniesienia aportu powoduje w księgach wspólnika (wierzyciela-podatnika VAT, wnoszącego jako wkład wierzytelność obcą) następujące zapisy:
1. Wystawienie faktury VAT wobec wniesienia aportu w formie wierzytelności obcej:
- Wn konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał,
- Ma konto Pozostałe rozrachunki-pożyczka lub konto Długoterminowe aktywa finansowe-pożyczka lub konto Krótkoterminowe aktywa finansowe-pożyczka (wartość nominalna długu + odsetki),
- Ma konto Rozrachunki publicznoprawne.
2. Podwyższenie kapitału zakładowego pod datą wpisu do KRS (emisja udziałów lub akcji wycenionych w kwocie wniesionego wkładu, tj. udzielonej pożyczki i ewentualnie naliczonych od niej odsetek): Wn konto Długoterminowe aktywa finansowe-udziały, akcje lub konto Krótkoterminowe aktywa finansowe-udziały, akcje (o ile zostały one przeznaczone do sprzedaży), a także Ma konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał.
3. Rozliczenie odsetek (zobowiązań odsetkowych) w dacie rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego w sądzie rejestrowym: Wn konto Rozliczenia międzyokresowe przychodów, Ma konto Przychody finansowe;
4. Zwrot zapłaconego VAT należnego z tytułu wniesienia aportu (w wysokości VAT naliczonego): Wn konto Kasa lub konto Rachunki i kredyty bankowe, Ma konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał.
Jeżeli wierzyciel będący wspólnikiem (akcjonariuszem) wnosi jako wkład wierzytelność własną lub nie jest podatnikiem VAT, wówczas nie wystawia faktury i nie występują operacje wymienione w punktach 1 i 4.
Natomiast konwersja wierzytelności na kapitał zakładowy w formie wniesienia aportu powoduje w księgach spółki kapitałowej (dłużnika) następujące zapisy (przy założeniu, że wierzyciel – wspólnik lub akcjonariusz wnosi jako wkład wierzytelność obcą i jest podatnikiem VAT):
1. Otrzymanie faktury VAT z tytułu wniesienia aportu w postaci wierzytelności obcej:
- Wn konto Pozostałe rozrachunki-pożyczka (wartość nominalna długu + odsetki); równocześnie znajdujące się na koncie Pozostałe rozrachunki-pożyczka zobowiązanie z tytułu pożyczki zostaje wygaszone,
- Wn konto Rozrachunki publicznoprawne (VAT naliczony),
- Ma konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał;
2. Podwyższenie kapitału zakładowego pod datą wpisu do KRS (emisja udziałów lub akcji w wartości nominalnej równej kwocie wniesionego wkładu, t.j. udzielonej pożyczki i ew. naliczonych od niej odsetek):
a) wpis do KRS uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego: Wn konto 24 Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał, Ma konto Kapitał zakładowy,
b) zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych z tytułu podwyższenia kapitału zakładowego: Wn konto Rozrachunki publicznoprawne, Ma konto Rachunki i kredyty bankowe oraz Wn konto Koszty według rodzaju lub konto Koszty ogólnego zarządu, Ma konto Rozrachunki publicznoprawne;
3. Rozliczenie odsetek (zobowiązań odsetkowych) pod datą rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego w sądzie rejestrowym: Wn konto Koszty finansowe, Ma konto Inne rozliczenia międzyokresowe;
4. Zwrot wspólnikowi (wierzycielowi) zapłaconego przez niego VAT należnego z tytułu wniesienia wkładu (w wysokości VAT naliczonego): Wn konto Pozostałe rozrachunki-wkład na kapitał, Ma konto Kasa lub konto Rachunki i kredyty bankowe.
W przypadku gdy wierzyciel (wspólnik lub akcjonariusz) wnosi jako wkład wierzytelność własną lub nie jest podatnikiem VAT, wówczas nie wystawia faktury, a konwersję wierzytelności na kapitał zakładowy należałoby w spółce zaksięgować jak wyżej, ale z pominięciem punktów 1 i 4.
Schemat. Relacje z pożyczkodawcą
Podstawa prawna
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.). Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.). Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 626 ze zm.).