Potrącenia na rzecz banku i spółdzielni nie wykluczają odliczenia VAT

Spółdzielnia może odliczyć w całości podatek naliczony wynikający z faktur VAT RR, nawet gdy zapłata za produkty rolne, obejmująca kwotę zryczałtowanego zwrotu VAT, nie trafiła na rachunek rolnika ryczałtowego, lecz banku, lub została przekazana na fundusz spółdzielczy – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.

Chodziło o spółdzielnię mleczarską, zarejestrowaną jako podatnik VAT czynny. Jej członkami są hodowcy bydła mlecznego (rolnicy ryczałtowi). Spółdzielnia zawiera z nimi umowy kontraktacji mleka. Na tej podstawie płaci za mleko po otrzymaniu od rolników podpisanej faktury VAT-RR (sama wystawia ją w dwóch egzemplarzach, a oryginał przekazuje rolnikowi – zgodnie z art. 116 ust. 1 ustawy o VAT).

Na podstawie art. 167 par. 2 prawa spółdzielczego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 648) spółdzielnia utworzyła fundusz własny – fundusz stabilizacji i rozwoju, którego celem jest efektywny rozwój spółdzielni oraz zwiększenie bezpieczeństwa ekonomicznego jej członków.

Zgodnie ze statutem spółdzielni fundusz ten jest tworzony m.in. z potrąceń z części ceny należnej rolnikom (członkom spółdzielni) za dostarczone mleko.

Ponadto – jak wyjaśniła spółdzielnia – rolnicy ci zaciągają w bankach kredyty i pożyczki, dokonując na rzecz banku cesji przysługujących im wierzytelności wynikających z umów dostawy mleka. W takiej sytuacji spółdzielnia, zawiadomiona o cesji, musi przekazać bankowi, a nie rolnikowi, należność za dostawy mleka.

Spółdzielnia chciała się upewnić, że może zwiększyć u siebie podatek naliczony o kwotę zryczałtowanego zwrotu VAT (wynikającego z faktur VAT RR) w sytuacji, gdy:

• należność przysługującą rolnikowi ryczałtowemu za dostarczone mleko przekazuje na rachunek banku na podstawie zawartej przez rolnika z bankiem umowy cesji wierzytelności,
• potrąca na rzecz własnego funduszu (stabilizacji i rozwoju) część należności przysługującej rolnikowi ryczałtowemu.

Co mówią przepisy

Zasadniczo wypłacany rolnikom przez spółdzielnię zryczałtowany zwrot VAT zwiększa u niej kwotę podatku naliczonego (art. 116 ust. 6). Jednym z warunków jest jednak, aby rolnik dostał zapłatę za produkty rolne na swój rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej (art. 116 ust. 6 pkt 2).

Przy czym przepisy pozwalają na potrącenia, pod warunkiem że – jak stanowi art. 116 ust. 9a – wynikają one z innych ustaw, rozporządzeń Rady UE lub tytułów wykonawczych (egzekucyjnych).

Spór o potrącenia

Spółdzielnia uważała, że spełnia wszystkie warunki, aby całość przekazanego rolnikom zryczałtowanego zwrotu VAT uznać za swój podatek naliczony.

Innego zdania był dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Stwierdził, że spółdzielnia nie może uznać za podatek naliczony:

• tej części zapłaty za mleko, która trafia na rachunek banku (cesjonariusza), bo potrącenie to – jak uzasadnił fiskus – nie mieści się w katalogu potrąceń wskazanych w art. 116 ust. 9a ustawy o VAT, tj. wynikających z innych ustaw, rozporządzeń Rady UE lub tytułów wykonawczych (egzekucyjnych),
• wpłat na fundusz stabilizacji i rozwoju, bo – jak stwierdził – nie są to należności za towary i usługi dostarczane rolnikowi ryczałtowemu, o których mowa w art. 116 pkt 8 ustawy o VAT, ani należności z tytułu potrąceń wskazanych w art. 116 pkt 9a tej ustawy. Poza tym z prawa spółdzielczego nie wynika obowiązek potrącenia wpłat na udziały członkowskie – dodał.

Także na inny rachunek

Nie zgodziły się z tym sądy. Orzekły, że choć zapłata za produkty rolne nie trafia w całości na rachunek rolnika ryczałtowego, lecz częściowo na rzecz banku i na fundusz własny spółdzielni, to spółdzielnia może odliczyć cały zryczałtowany zwrot podatku.

Tylko takie podejście w pełni realizuje zasadę neutralności VAT – stwierdził WSA w Lublinie (sygn. akt I SA/Lu 437/18). W jego ocenie użyty w art. 116 ust. 9a zwrot „potrącenia, jeżeli wynikają z innych ustaw” dotyczy wszystkich potrąceń wzajemnych należności, wynikających m.in. z kodeksu cywilnego.

Artykuł 498 k.c. mówi o potrąceniach wzajemnych wierzytelności, a w myśl par. 2 „wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej”.

WSA uznał, że z taką sytuacją mamy do czynienia w tej sprawie: rolnik ryczałtowy jest dłużnikiem spółdzielni w zakresie wpłat wnoszonych na fundusz, a jednocześnie jej wierzycielem z tytułu dostaw mleka.

Sąd dodał, że podobnie należy ocenić sytuację, w której rolnik ceduje swoją wierzytelność na rzecz banku (art. 509 par. 1 k.c.).

Tego samego zdania był NSA. Przypomniał, że faktura VAT RR ma służyć zarówno rolnikom (z uwagi na to, że nie są oni przedsiębiorcami), jak i ich kontrahentom.

– W tym wypadku fakturę VAT RR wystawia za rolnika spółdzielnia, a intencją wprowadzenia takiego rozwiązania oraz obowiązku przekazywania zapłaty za dostarczone produkty bezpośrednio na rachunek bankowy było uniknięcie wystawiania fikcyjnych faktur oraz wzmocnienie kontroli fiskusa w tym obszarze rynku – tłumaczył sędzia Sylwester Golec.

Podkreślił natomiast, że obowiązek dokonania wpłaty z faktury VAT RR tylko i wyłącznie na rachunek bankowy rolnika, z wykluczeniem wpłaty na inny rachunek bankowy, nie jest warunkiem niezbędnym do odliczenia kwoty zryczałtowanego zwrotu VAT.

Dlatego – jak wyjaśnił sędzia – nie ma żadnych podstaw do zakazu rozliczenia przez spółdzielnię faktur VAT RR w całości, czyli również w części objętej cesją na rzecz banku i potrąceniami z tytułu wpłat na fundusz spółdzielni.

– Potrącenia te mieszczą się w granicach określonych w art. 116 ust. 9a ustawy o VAT i spółdzielnia może dokonać pełnego rozliczenia wystawionych uprzednio faktur VAT RR – podsumował sędzia Sylwester Golec. ©℗

orzecznictwo