Po ich zakończeniu trzeba pamiętać o wyrównaniu wzajemnych rozrachunków. Dokonuje się wtedy ewidencji na stronie Wn konta „Koszty finansowe” lub stronie Ma konta „Przychody finansowe”
Transakcje barterowe zawierane są w oparciu o zasadę swobody umów, wyrażoną w art. 3531 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: k.c.), zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie oraz zasadom współżycia społecznego. Mają do nich zastosowanie przepisy umów: potrącenia (art. 498–505 k.c.), sprzedaży (art. 535–602 k.c.) i zamiany (art. 603–604 k.c.).
W podatku dochodowym
W transakcjach barterowych opodatkowaniu podatkiem dochodowym nie podlega różnica wartości wzajemnych świadczeń (wymieniane dobra powinny mieć równą wartość), lecz dochód, stanowiący różnicę między wygenerowanym przychodem a kosztami poniesionymi w celu jego uzyskania.
Przychodem z realizacji umów barterowych jest wartość pieniężna otrzymanych świadczeń w naturze, określona w oparciu o ceny rynkowe stosowane w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.
Transakcje barterowe realizowane są – co do zasady – w ramach prowadzonej przez kontrahentów działalności gospodarczej. W takim przypadku zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o PIT (art. 12 ust. 3 ustawy o CIT) za przychody uważa się należne kwoty, choćby nie zostały one faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych rabatów, bonifikat i skont. Przychodem z działalności gospodarczej będzie także wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy o PIT).
Jednostki mikro popełniają błąd, nie wykazując zmiany stanu produktów
Jednostki mikro popełniają błąd, nie wykazując zmiany stanu produktów

Zobacz również
Za datę powstania przychodu z tytułu wykonania transakcji barterowej uważa się dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi (częściowego wykonania usługi), nie później jednak niż dzień wystawienia faktury VAT lub uregulowania należności (art. 14 ust. 1c ustawy o PIT; art. 12 ust. 3a ustawy o CIT). [przykład]
Uwzględnić również należy, że w myśl art. 21 ust. 1 pkt 32b ustawy o PIT wolne od podatku dochodowego są przychody z zamiany rzeczy lub praw pod warunkiem, że z tytułu jednej umowy ich wartość nie przekracza 2280 zł.
VAT
Opodatkowaniu VAT podlega zasadniczo dostawa towarów lub świadczenie usług pod warunkiem, że mają charakter odpłatny. Ustawa o VAT nie wskazuje na postać odpłatności, jak również nie definiuje tego pojęcia. Zgodnie natomiast z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości odpłatność występuje w sytuacji, gdy:
wdostawcę towarów lub usługodawcę łączy z odbiorcą stosunek prawny, z którego wynika obowiązek dostawy towarów lub świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia (świadczenia wzajemnego) za dokonanie tych czynności,
wzachodzi bezpośredni związek między dostawą towarów (świadczeniem usług), a otrzymanym wynagrodzeniem, stanowiącym świadczenie wzajemne,
wwynagrodzenie jest wyrażalne w pieniądzu, co oznacza, że istnieje możliwość określenia ceny wyrażonej w pieniądzu w stosunku do świadczenia wzajemnego, stanowiącego wynagrodzenie za dostawę towarów lub świadczenie usług.
Opodatkowaniu VAT podlega zatem zamiana rzeczy (produktów, materiałów, towarów) na rzeczy (produkty, materiały, towary), usług na usługi, rzeczy na usługi lub usług na rzeczy. W przypadku zamiany rzeczy na rzecz lub rzeczy na usługę mamy do czynienia z dostawą towarów, w stosunku do której otrzymanym wzajemnym świadczeniem, stanowiącym wynagrodzenie kontrahenta jest przekazanie innej rzeczy lub świadczenie usługi. W sytuacji natomiast zamiany usługi na usługę lub usługi na rzecz ma miejsce świadczenie usług.
Wymiana barterowa dotyczy często transakcji eksportowo-importowych. Do transakcji barterowych zawieranych w handlu zagranicznym z kontrahentami spoza Wspólnoty będą mieć zastosowanie ogólne zasady VAT dotyczące eksportu (importu).
W przypadku transakcji barterowych podstawą opodatkowania jest – co do zasady – wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze, mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika (art. 29a ust. 1 ustawy o VAT). W przypadku importu towarów podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło. Jeżeli przedmiotem importu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy (art. 30b ust. 1 ustawy o VAT).
Obowiązek podatkowy powstaje – co do zasady – z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi (art. 19a ust. 1 ustawy o VAT). Jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty (np. zaliczkę lub przedpłatę), obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty (art. 19a ust. 8 ustawy o VAT). Obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą powstania długu celnego (art. 19a ust. 9 ustawy o VAT). W przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (WDT) obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez podatnika, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano tej dostawy (art. 20 ust. 1 ustawy o VAT). W przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów (WNT) obowiązek podatkowy powstaje natomiast z chwilą wystawienia faktury przez podatnika podatku od wartości dodanej, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem WNT (art. 20 ust. 5 ustawy o VAT).
Stawka VAT w ramach transakcji barterowych uwarunkowana jest kategorią zamienianego towaru lub usługi, a także charakterem obrotu (krajowy, międzynarodowy). Import towarów może być (po spełnieniu określonych warunków) zwolniony z VAT. W przypadku WDT stawka VAT wynosi 0 proc., pod warunkiem spełnienia przesłanek określonych w art. 41 ust. 3 w związku z art. 42 ust. 1 ustawy o VAT.
W księgach
Transakcje barterowe realizowane w obrocie zagranicznym, których przedmiotem są produkty i materiały, księguje się następująco.
1. Sprzedaż produktów (eksport):
a) Faktura VAT dla kontrahenta zagranicznego (wraz z dokumentem SAD):
wstrona Wn konta 20 „Rozrachunki z odbiorcami” (wartość netto wobec 0 proc. stawki VAT),
wstrona Ma konta 70-0 „Sprzedaż produktów”,
b) Wartość sprzedanych produktów według kosztu wytworzenia:
wstrona Wn konta 70-1 „Koszty sprzedanych produktów”,
wstrona Ma konta 60 „Produkty”,
oraz
wstrona Wn konta 70-1 „Koszt sprzedanych produktów”,
wstrona Ma konta 62 „Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów”,
lub
wstrona Wn konta 62 „Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów”,
wstrona Ma konta 70-1 „Koszt sprzedanych produktów”.
2. Nabycie materiałów (import):
a) Faktura VAT od dostawcy zagranicznego (wraz z dokumentem SAD):
wstrona Wn konta 30 „Rozliczenie zakupu” (wartość celna, cło, opłaty manipulacyjne, VAT naliczony, podatek akcyzowy),
wstrona Ma konta 21 „Rozrachunki z dostawcami” (wartość celna),
wstrona Ma konta 22 „Rozrachunki publicznoprawne – urząd celny” (cło, opłaty manipulacyjne, VAT naliczony, podatek akcyzowy),
b) Przyjęcie materiałów do magazynu według cen ewidencyjnych (zakupu):
wstrona Wn konta 31 „Materiały” (wartość towarów według cen ewidencyjnych),
wstrona Wn konta 22 „Rozrachunki publicznoprawne – urząd skarbowy” (VAT naliczony),
wstrona Wn konta 40 „Koszty według rodzaju” (opłaty manipulacyjne),
wstrona Ma konta 30 „Rozliczenie zakupu” (wartość materiałów według cen ewidencyjnych, VAT naliczony, opłaty manipulacyjne),
c) Rozliczenie odchyleń od cen ewidencyjnych materiałów (w przypadku przyjęcia materiałów do magazynu według cen ewidencyjnych):
wstrona Wn konta 30 „Rozliczenie zakupu” (różnica między wartością materiałów w cenach ewidencyjnych i zakupu),
wstrona Ma konta 34 „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów” (różnica między wartością materiałów w cenach ewidencyjnych i zakupu),
lub
wstrona Wn konta 34 „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów” (różnica między wartością materiałów w cenach zakupu i ewidencyjnych),
wstrona Ma konta 30 „Rozliczenie zakupu” (różnica między wartością materiałów w cenach zakupu i ewidencyjnych).
3. Wyrównanie wzajemnych rozrachunków z tytułu transakcji barterowych:
wstrona Wn konta 21 „Rozrachunki z dostawcami”,
wstrona Ma konta 20 „Rozrachunki z odbiorcami”,
oraz
wstrona Wn konta 75-1 „Koszty finansowe” lub
wstrona Ma konta 75-0 „Przychody finansowe” (ew. różnice kursowe).
Transakcje barterowe zawierane w obrocie zagranicznym, których przedmiotem są towary, ujmowane są w księgach rachunkowych:
1. Sprzedaż towarów (eksport):
a) Faktura VAT na rzecz odbiorcy zagranicznego (wraz z dokumentem SAD):
wstrona Wn konta 20 „Rozrachunki z odbiorcami” (wartość netto wobec 0 proc. stawki VAT),
wstrona Ma konta 73-0 „Sprzedaż towarów”,
b) Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu (nabycia):
wstrona Wn konta 73-1 „Wartość sprzedanych towarów”,
wstrona Ma konta 33 „Towary”,
oraz
wstrona Wn konta 73-1 „Wartość sprzedanych towarów”,
wstrona Ma konta 34 „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów”,
albo
wstrona Ma konta 73-1 „Wartość sprzedanych towarów”,
wstrona Wn konta 34 „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów”.
2. Nabycie towarów (import):
a) Faktura VAT od dostawcy zagranicznego (wraz z dokumentem SAD):
wstrona Wn konta 30 „Rozliczenie zakupu” (wartość celna, cło, opłaty manipulacyjne, VAT naliczony, podatek akcyzowy),
wstrona Ma konta 21 „Rozrachunki z dostawcami” (wartość celna),
wstrona Ma konta 22 „Rozrachunki publicznoprawne – urząd celny” (cło, opłaty manipulacyjne, VAT naliczony, podatek akcyzowy),
b) Przyjęcie towarów do magazynu według cen ewidencyjnych (zakupu):
wstrona Wn konta 33 „Towary” (wartość towarów według cen ewidencyjnych),
wstrona Wn konta 22 „Rozrachunki publicznoprawne – urząd skarbowy” (VAT naliczony),
wstrona Wn konta 40 „Koszty według rodzaju” (opłaty manipulacyjne),
wstrona Ma konta 30 „Rozliczenie zakupu” (wartość towarów według cen ewidencyjnych, VAT naliczony, opłaty manipulacyjne),
c) Rozliczenie odchyleń od cen ewidencyjnych towarów (w przypadku przyjęcia towarów do magazynu według cen ewidencyjnych):
wstrona Wn konta 30 „Rozliczenie zakupu” (różnica między wartością towarów w cenach ewidencyjnych i zakupu),
wstrona Ma konta 34 „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów” (różnica między wartością towarów w cenach ewidencyjnych i zakupu),
lub
wstrona Wn konta 34 „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów” (różnica między wartością towarów w cenach zakupu i ewidencyjnych),
wstrona Ma konta 30 „Rozliczenie zakupu” (różnica między wartością towarów w cenach zakupu i ewidencyjnych).
3. Wyrównanie wzajemnych rozrachunków z tytułu transakcji barterowych:
wstrona Wn konta 21 „Rozrachunki z dostawcami”,
wstrona Ma konta 20 „Rozrachunki z odbiorcami”,
oraz
wstrona Wn konta 75-1 „Koszty finansowe”, lub
wstrona Ma konta 75-0 „Przychody finansowe” (ew. różnice kursowe). ©?
WAŻNE
Ustawa o rachunkowości nie wskazuje, jak rozpoznać przychody w transakcjach barterowych. Natomiast w MSR można znaleźć bardziej szczegółowe wytyczne. Generalnie takie transakcje można księgować zgodnie z zasadami stosowanymi do czynności sprzedaży i zakupu
PRZYKŁAD
Przychód
Wartość zawartej przez przedsiębiorców umowy barterowej dotyczącej wzajemnej dostawy produktów wynosi 100 tys. zł. Podmiot X dostarcza podmiotowi Y produkty o wartości 100 tys. zł, które nabył za 65 tys. zł. Podmiot Y, w zamian za otrzymane od podmiotu X produkty, dostarcza swojemu kontrahentowi X wyroby również o wartości 100 tys. zł, które z kolei zakupił za 90 tys. zł. W przedsiębiorstwie X powstaje dochód w wysokości 35 tys. zł (100 tys. – 65 tys. zł), natomiast w przedsiębiorstwie Y – 10 tys. zł (100 tys. – 90 tys. zł). Oba podmioty realizują przychód w dniu dokonania dostawy produktów na rzecz kontrahenta.
Definicja
Transakcje barterowe stanowią metodę handlową, właściwą dla gospodarki wymiennej, polegającą na wymianie bezpośredniej, bezgotówkowej (towar lub usługa za towar lub usługę). Mogą mieć charakter bilateralny (wówczas realizowane są między dwoma podmiotami) lub multilateralny (skupiają wówczas określoną grupę przedsiębiorców, najczęściej małych i średnich, między którymi dochodzi do wzajemnych przepływów towarów i usług).
Podstawa prawna
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.).
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.).
Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.).
Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 poz. 361 ze zm.).
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).