Pracodawcy oraz pracownicy angażują się w pomoc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej lub osobistej, w tym ofiarom konfliktu zbrojnego w Ukrainie. W zależności od formuły wsparcia występują jednak istotne różnice w zakresie obowiązków podatkowych.

organizacja zbiórki w zakładzie pracy

Zasady dotyczące organizowania i przeprowadzania zbiórek publicznych uregulowane zostały w ustawie z 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1672). Zgodnie z zasadą ogólną pracodawca nie jest podmiotem uprawnionym do prowadzenia zbiórki publicznej, lecz nie wyklucza to możliwości zbierania przez niego funduszy. Zatrudniający może przeprowadzić zbiórkę w zakładzie pracy, jeżeli zostanie ona zorganizowana wyłącznie wśród jego pracowników. Wówczas taka zbiórka nie jest objęta rygorami dotyczącymi zbiórek publicznych. Pracodawca może zachęcić swoich pracowników do organizacji na własną rękę zbiórki środków pieniężnych i rzeczowych dla osób potrzebujących. Przepisy ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych wskazują bowiem, że zbiórką publiczną nie jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w ramach zbiórek koleżeńskich odbywających się w zakładzie pracy.
Otrzymanie darowizny co do zasady nie podlega opodatkowaniu PIT, ponieważ przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2180; dalej: ustawa o PIT) nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn. Oczywiście mówimy tu o sytuacji, gdy faktycznym tytułem do przekazania środków pieniężnych lub rzeczowych jest darowizna, a więc jest to świadczenie bezpłatne, niestanowiące jakiejkolwiek formy ukrytego wynagrodzenia za wykonaną pracę czy też świadczenia wzajemnego.
Z kolei ustawa z 28 lipca 1984 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1043; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2180) wskazuje, że zarówno wysokość podatku z tytułu otrzymanych darowizn, jak i kwotę wolną od podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczany jest obdarowany. Przepisy przewidują trzy grupy podatkowe w zależności od stopnia relacji rodzinnych między darczyńcą a obdarowanym. Pracownik otrzymujący darowizny pieniężne od pracodawcy lub od swoich współpracowników, niespokrewnionych z nim, powinien zostać zaliczony do III grupy podatkowej. W takiej sytuacji opodatkowaniu podlega nabycie przez obdarowanego własności rzeczy i praw majątkowych od jednej osoby o czystej wartości przekraczającej 5308 zł. Jeżeli nabycie środków od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, to do wartości środków ostatnio nabytych dolicza się wartość funduszy nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.
Jeżeli otrzymane przez pracownika darowizny nie przekroczą kwoty wolnej określonej dla III grupy podatkowej, to nie powstanie obowiązek zadeklarowania ich do opodatkowania. W przypadku gdy kwoty darowizny od jednego darczyńcy przekroczą jednak kwotę wolną, obdarowany będzie zobowiązany do złożenia zeznania podatkowego (formularz SD-3) z tytułu otrzymanej darowizny, w terminie miesiąca od dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy.
W przypadku organizacji zbiórki pieniędzy kwoty przekazane przez poszczególne osoby będą traktowane jak odrębne darowizny, a więc kwota wolna od podatku powinna być rozpatrywana indywidualnie. Występowanie założyciela zbiórki w roli pośrednika między obdarowanym a darczyńcami nie zmienia tego, że jest to darowizna od tych osób, a nie od pośrednika. Potwierdził to m.in. dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 3 czerwca 2022 r. (nr 0111-KDIB2-2.4015.22.2022.2.MM). Analogiczne zasady powinny mieć zastosowanie, gdy mówimy o zbiórkach wewnętrznych, organizowanych w zakładach pracy.
Warto zaznaczyć, że obecnie w Sejmie trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustaw w celu likwidowania zbędnych barier administracyjnych i prawnych (druk sejmowy nr 2628), który zakłada istotne zwiększenie kwot wolnych od podatku przewidzianych w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Jeżeli przepisy weszłyby w życie w projektowanym kształcie, to kwota wolna dla III grupy podatkowej wyniosłaby 18 060 zł.

zapomogi dla pracowników będących obywatelami ukrainy

Pomoc pracodawcy na rzecz pracownika co do zasady podlega opodatkowaniu oraz oskładkowaniu jako dodatkowy przychód ze stosunku pracy. Wyjątek od tej zasady stanowią m.in. zapomogi. Ustawa o PIT nie zawiera definicji zapomogi. W takim przypadku należy odwołać się do słownikowego znaczenia tego pojęcia. Zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego” zapomoga to „pomoc finansowa udzielana bezzwrotnie osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, losowej; wsparcie, zasiłek” i takie rozumienie tego pojęcia znajduje potwierdzenie w indywidualnych interpretacjach podatkowych.
Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o PIT wolne od podatku dochodowego są zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci:
  • z funduszu socjalnego, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, z funduszy związków zawodowych lub zgodnie z odrębnymi przepisami wydanymi przez właściwego ministra – niezależnie od ich wysokości,
  • z innych źródeł – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 6000 zł.
Limit zwolnienia w okresie od 2020 r. do końca roku podatkowego, w którym odwołano stan epidemii ogłoszony z powodu COVID-19 (tj. do końca 2022 r.), wynosi 10 000 zamiast 6000 zł. Limit jest niezależny od liczby podmiotów, od których osoba otrzymała zapomogę.
Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 12 września 2022 r. (nr 0113-KDIPT2-3.4011.252.2022.2.KS) potwierdził, że zakres powyższego zwolnienia podatkowego obejmuje zapomogi otrzymywane w związku z różnymi zdarzeniami losowymi dotykającymi bezpośrednio podatnika. Nie obejmuje natomiast pracowników, którzy udzielają wsparcia osobom dotkniętym skutkami takich sytuacji. W stanie faktycznym przedstawionym w interpretacji osobami, które angażowały się w pomoc ofiarom wojny, byli pracownicy spółki. Pracodawca zdecydował się na udzielenie zapomogi losowej z powodu klęski żywiołowej związanej z wybuchem wojny na Ukrainie pracownikom, którzy udzielali nieodpłatnej i bezinteresownej pomocy uchodźcom z Ukrainy w różnej formie. W rozstrzygnięciu organ podatkowy stwierdził: „Zwolnieniu na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, mogą podlegać tylko zapomogi otrzymywane w związku z różnymi zdarzeniami losowymi dotykającymi bezpośrednio podatnika. Wyjaśnienia wymaga, że skutki pomocy osób fizycznych dla obywateli Ukrainy, będące następstwem działań wojennych prowadzonych na Ukrainie, nie wpisują się w pojęcie «zdarzenia losowego» i «klęski żywiołowej», a zatem wypłata przez Państwa opisanej zapomogi pracownikom nie będzie kwalifikowała się do zwolnienia z podatku dochodowego”.
Ukraina będzie wolnorynkowym rajem [WYWIAD]
Ukraina będzie wolnorynkowym rajem [WYWIAD]

Zobacz również
Indywidualne zdarzenie losowe w orzecznictwie organów podatkowych rozumiane jest jako „(…) wszelkie nagłe, niespodziewane, pojedyncze zdarzenia wywołane przyczynami zewnętrznymi, których nie można przewidzieć, a które są niezależne od człowieka, nawet przy zachowaniu należytej staranności”. Przesłanki wskazane w art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o PIT, tj. indywidualne zdarzenia losowe, klęski żywiołowe, długotrwała choroba lub śmierć, nie odnoszą się bezpośrednio do konfliktu wojennego. Stwierdzić należy jednak, że skutki, z którymi wiążą się działania wojenne, mieszczą się w definicji indywidualnego zdarzenia losowego. Z dotychczasowych wypowiedzi przedstawicieli resortu finansów wynika, że fiskus przychyla się do takiej wykładni przepisów i pozwala na stosowanie zwolnienia do zapomóg przyznanych obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej wywołującej konieczność udzielenia pomocy rodzinom pozostającym na terenie Ukrainy. Oznacza to, że zapomogi wypłacone pracownikom, którzy są obywatelami Ukrainy i których dosięgły skutki agresji rosyjskiej, zwolnione są z PIT w całości lub z zastrzeżeniem wskazanego limitu dla zapomóg wypłacanych ze środków innych niż ZFŚS. Aby potwierdzić warunki zwolnienia, pracodawca powinien mieć stosowną dokumentację, w szczególności wniosek potwierdzający motywy wypłaty zapomogi z uwagi na zaistniałe zdarzenie losowe po stronie pracownika.
Wypłacone pracownikom zapomogi w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby są również w całości wolne od składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wynika to wprost z treści rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 449).

pomoc humanitarna

Otrzymanie świadczenia w ramach pomocy humanitarnej co do zasady stanowi przychód w rozumieniu ustawy o PIT. Wyjątek od tej zasady przewiduje ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1692; dalej: specustawa ukraińska), która wprowadziła do ustawy o PIT nowe zwolnienia przewidziane dla uchodźców z Ukrainy. Zgodnie z art. 52zh ustawy o PIT zwalnia się od podatku dochodowego pomoc humanitarną otrzymaną w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy w tym okresie przybyli z terytorium Ukrainy na terytorium Polski na skutek toczących się działań wojennych. Oznacza to, że wsparcie otrzymane w ramach pomocy humanitarnej przez pracownika i jednocześnie obywatela Ukrainy, który przekroczył granicę Polski między 24 lutego 2022 r. a 31 grudnia 2022 r., będzie podlegało zwolnieniu z PIT. Ustawodawca nie wprowadził żadnego limitu kwotowego zwolnienia.
Przepisy nie definiują również, co należy rozumieć pod pojęciem pomocy humanitarnej. W tym zakresie warto odwołać się do uzasadnienia projektu specustawy ukraińskiej, w którym wskazano, że zwolnione z opodatkowania są świadczenia pieniężne, rzeczowe, a także świadczenia nieodpłatne. Do pomocy humanitarnej zaliczono pomoc, która ma zapewnić zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, w tym m.in. „(…) udostępnienie lokalu mieszkalnego, zapewnienie żywności. Pomocą taką może być w konkretnym przypadku sfinansowanie leczenia czy też opłacenie nauki, czy kursów pozwalających na zmianę kwalifikacji zawodowych”.

świadczenie pieniężne na zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia

Zgodnie z ustawą o PIT zwalnia się od podatku dochodowego świadczenie pieniężne, o którym mowa w art. 13 specustawy ukraińskiej. Chodzi tu o świadczenie pieniężne, które może zostać wypłacone na wniosek osoby lub podmiotu, który zapewni, na własny koszt, zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy. Takie świadczenie może być przyznane nie dłużej niż za okres 120 dni od dnia przybycia obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Okres wypłaty świadczenia może być przedłużony w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 4 maja 2022 r. w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty (Dz.U. poz. 1020; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1336) świadczenie wynosi obecnie 40 zł za osobę dziennie.
Pomoc musi być udzielona obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywatelom Ukrainy posiadającym Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Polski. ©℗
Kontynuujemy cykl, w którym przedstawiamy różne przykłady działań podejmowanych przez firmy w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Szczegółowo analizujemy w nim podatkowe konsekwencje różnych działań, wskazując przy tym, w jakich sytuacjach występuje ryzyko przyjęcia przez fiskusa niekorzystnej dla podatników wykładni. Dotychczas w dodatku Podatki i Księgowość ukazały się artykuły:
• „Promujesz rowery wśród swoich pracowników lub klientów? Sprawdź skutki fiskalne” (DGP nr 113 z 13 czerwca 2022 r.)
• „Czy opłaca się inwestować w «zielone» auta” (DGP nr 122 z 27 czerwca 2022 r.)
• „Więcej zieleni może dać też korzyści podatkowe” (DGP nr 132 z 11 lipca 2022 r.)
• „Preferencje podatkowe tylko dla wybranych form pomocy humanitarnej” (DGP nr 142 z 25 lipca 2022 r.)
• „Wydatki związane ze zbiórką nie zawsze będą kosztem” (DGP nr 152 z 8 sierpnia 2022 r.)
• „Jak traktować usługi pro bono w rozliczeniu podatkowym przedsiębiorcy” (DGP nr 176 z 12 września 2022 r.)
• „Sponsoring to reklama czy przedsięwzięcie CSR? W podatku dochodowym ma to znaczenie” (DGP nr 196 z 10 października 2022 r.)
• „Dla stron umowy sponsoringu rozliczenie VAT nie zawsze jest neutralne” (DGP nr 206 z 24 października 2022 r.)
• „Współpraca NGO z firmami daje obustronne korzyści” (DGP nr 219 z 14 listopada 2022 r.)