RPO skierował w tej sprawie pytanie prawne do NSA. Jego zdaniem uchwała mogłaby ostatecznie zakończyć spór o interpretację art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1043). Zgodnie z tym przepisem darowizna pieniężna przekazywana w ramach najbliższej rodziny jest zwolniona z podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem że obdarowany:
  • zgłosi ją do urzędu skarbowego w ciągu pół roku i
  • udokumentuje jej otrzymanie dowodem przekazania jej na rachunek płatniczy (lub inny niż płatniczy) w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo przekazem pocztowym.
Zdaniem RPO podatnicy wciąż nie mają pewności, czy konieczny jest tu przelew, czy możliwa jest wpłata otrzymanej gotówki na własny rachunek obdarowanego. Jeśli możliwe jest to drugie, to powstaje kolejne pytanie: kto powinien dokonać takiej wpłaty? Czy musi to zrobić wyłącznie darczyńca, czy może sam obdarowany w imieniu darczyńcy?
Rzecznik wskazał, że w tej sprawie wykształciły się dwie przeciwstawne linie orzecznicze. W obu sądy dopuszczają, że możliwa jest wpłata gotówki na rachunek obdarowanego. Różnice dotyczą jedynie tego, kto tej wpłaty ma dokonać.

Orzecznictwo niekorzystne…

Pierwsza wykładnia (niekorzystna dla podatników) została potwierdzona w wyrokach: z 26 listopada 2013 r. (sygn. akt II FSK 2967/11) i 19 grudnia 2019 r. (II FSK 293/18).
NSA zgodził się z dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej (mimo oddalenia jego skargi kasacyjnej), że należy udokumentować dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę lub przelew obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy. Niekorzystną interpretację potwierdza też prawomocny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 26 lutego 2020 r. (sygn. akt I SA/Gl 1000/19).
W swojej argumentacji sądy zwracają uwagę, że art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy reguluje instytucję zwolnienia od podatku, a wyjątków w prawie nie można interpretować rozszerzająco. Ponadto przyjęcie wykładni celowościowej prowadzi do wniosku, że należy przyjąć taką interpretację, które nie tylko służy celom prorodzinnym, ale przede wszystkim zapewnia bezpieczeństwo obrotu prawnego i szczelność systemu podatkowego.

…i korzystne dla podatników

RPO wskazał jednak, że dominuje korzystna dla podatników linia orzecznicza. Sądy dopuszczają więc możliwość skorzystania ze zwolnienia dla osób najbliższych, gdy darowizna przekazana jest w gotówce, a pieniądze zostaną następnie wpłacone przez obdarowanego na swój rachunek bankowy. Ważne jedynie, aby nie było wątpliwości, że darowizna faktycznie miała miejsce.
Potwierdzają to przykładowo wyroki NSA: z 8 grudnia 2010 r. (sygn. akt II FSK 1394/09; II FSK 1395/09; II FSK 1482/09; II FSK 1483/09), 9 marca 2011 r. (II FSK 1953/09), 12 kwietnia 2013 r. (II FSK 1627/11, II FSK 1628/11), 11 kwietnia 2019 r. (II FSK 1470/17), 18 czerwca 2019 r. (II FSK 2377/17, II FSK 2378/17), 11 lipca 2019 r. (II FSK 2620/17), 11 grudnia 2019 r. (II FSK 3954/17).
Potwierdzeniem tej wykładni są także prawomocne wyroki WSA: w Krakowie z 4 października 2019 r. (I SA/Kr 905/19) oraz w Gliwicach z 14 kwietnia 2022 r. (I SA/Gl 1684/21) i z 15 lutego 2022 r. (I SA/Gl 1307/21).

Ostateczne rozstrzygnięcie

Zdaniem rzecznika nie ma sensu i uzasadnienia nakładanie ciężaru podatkowego na obywateli wyłącznie z uwagi na formę przekazania pieniędzy, w sytuacji gdy zawarta czynność prawna nie budzi wątpliwości. To może naruszać dopuszczalne granice ograniczenia prawa własności podatników – twierdzi RPO.
Dlatego jego zdaniem niezbędna jest uchwała powiększonego składu NSA. ©℗
Wniosek RPO do NSA z 16 listopada 2022 r., nr V.511.953.2022.EG