Obecnie często następuje aktualizacja takich rozliczeń ze względu na wzrost stóp procentowych. Przy wariancie operacyjnym przekłada się to tylko na wartość bieżących kosztów. Przy wariancie finansowym nie jest już tak prosto i są dylematy, czy przeliczać składnik aktywów czy zobowiązanie, a może, i to i to…
Przedsiębiorcy coraz silniej odczuwają skutki zmian stóp procentowych. Dotyczy to też umów leasingu, który przecież jest jednym z głównych źródeł finansowania majątku firm. Firmy płacą co miesiąc coraz wyższe opłaty za te umowy. Księgowi zastanawiają się, jak ująć skutki tych zmian i czy konieczne jest przeliczanie wartości aktywów i zobowiązań wynikających z tych umów. Istotne jest zaś to, że sposób rozliczania umowy leasingu w księgach rachunkowych zależy od tego, czy jest to księgowo leasing operacyjny, czy finansowy. Podobnie będzie odnośnie do ujęcia skutków wzrostu opłat czynszowych.
Operacyjny…
W przypadku gdy mamy do czynienia z umową, która dla potrzeb rachunkowości stanowi leasing operacyjny, ujmuje się po prostu coraz wyższe kwoty z tytułu opłat leasingowych jako koszty usług obcych. Wzrost stóp procentowych, na podstawie których firmy leasingowe kalkulują swoje opłaty, wpływa w tym wypadku na bieżące zobowiązania i koszty przedsiębiorcy.
Przykład 1
Maszyna
Spółka w 2021 r. zawarła umowę na leasing operacyjny maszyny o wartości 100 000 zł. Umowa została zawarta na trzy lata (36 rat), a opłata wstępna wynosiła 10 proc. wartości początkowej przedmiotu umowy. W momencie zawierania umowy WIBOR wynosił 0,5 proc. w skali roku, a obecnie 7,07 proc. w skali roku. W umowie założono wykup przedmiotu leasingu za 1 proc. wartości początkowej, marża firmy leasingowej to 3 proc. Przy powyższych założeniach rata płatności z tytułu leasingu w momencie zawarcia umowy wynosiła 2610,80 zł (obliczone za pomocą kalkulatorów w firmach leasingowych). Taka wysokość raty oznaczała, że całkowity koszt leasingu wynosił netto 104 988,86 zł (czyli suma opłat leasingowych stanowiła 104,99 proc. wartości początkowej przedmiotu leasingu).
Przedsiębiorca otrzymywał fakturę na kwotę 2610,80 + 23 proc. VAT i księgował ją:
• Wn „Usługi obce” 2610,80 zł,
• Wn „VAT naliczony” 600,48 zł,
• Ma „Rozrachunki z dostawcami” 3211,28 zł.
Obecnie w związku ze wzrostem WIBOR 1m do poziomu 7,07 proc. (dane z 10 listopada 2022 r.) wartość miesięcznej faktury netto wynosi 2901,47 zł, czyli jest o 290,67 zł wyższa względem wartości z umowy. To aż 11,13 proc. wzrostu wartości pierwotnej faktury miesięcznej. Oznacza to, że całkowy koszt leasingu przy takiej stawce WIBOR 1m będzie wynosił aż 115,45 proc. wartości początkowej przedmiotu umowy.
Przedsiębiorca otrzymujący fakturę za miesięczny czynsz w wysokości 2901,47 zł netto księguje wyższe koszty usług obcych w następujący sposób:
• Wn „Usługi obce” 2901,47 zł,
• Wn „VAT naliczony” 667,34 zł,
• Ma „Rozrachunki z dostawcami” 3568,81 zł.
W praktyce wzrost stopy procentowej, na której opierana jest kalkulacja umowy leasingu, powoduje nie tylko sam wzrost kosztu, lecz także wyższy VAT oraz wartość zobowiązania brutto do zapłaty firmie leasingowej. Przedsiębiorca musi być przygotowany w tym przypadku na wydatki aż o 357,53 zł wyższe.
Wzrost stóp procentowych w przypadku umów ujmowanych jako leasing operacyjny przekłada się więc bezpośrednio na wartość bieżących kosztów i zobowiązań, a następnie płatności przedsiębiorców.
…i finansowy
W przypadku umów ujmowanych w księgach rachunkowych jako leasing finansowy sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana. Mamy bowiem do czynienia z koniecznością dokonania zmian w rozliczeniu umowy do końca okresu jej obowiązywania. Przypomnijmy, że umowy leasingu finansowego to takie umowy, które spełniają choć jeden warunek wskazany w art. 3 ust. 4 ustawy o rachunkowości (dalej: u.r.). Są to umowy, w wyniku których następuje przeniesienie ryzyk i korzyści na podmiot korzystający z przedmiotu umowy, podczas gdy prawo własności pozostaje u finansującego. Warunki decydujące o tym, że umowa jest umową leasingu finansowego, są następujące:
1) umowa leasingu przenosi własność przedmiotu na korzystającego po zakończeniu okresu,
2) w umowie zawiera się prawo do nabycia jej przedmiotu przez korzystającego, cena powinna być niższa od wartości rynkowej z dnia nabycia,
3) okres umowy odpowiada w przeważającej części przewidywanemu okresowi ekonomicznej użyteczności środka trwałego lub prawa majątkowego, przy czym okres umowy nie może być krótszy niż 3/4 okresu użyteczności,
4) suma opłat pomniejszonych o dyskonto przekracza 90 proc. wartości rynkowej przedmiotu umowy na ten dzień,
5) umowa zawiera przyrzeczenie finansującego zawarcia z korzystającym kolejnej umowy o oddanie w odpłatne używanie tego samego przedmiotu lub przedłużenia umowy,
6) umowa przewiduje możliwość jej wypowiedzenia,
7) przedmiot umowy dostosowano do indywidualnych potrzeb korzystającego.
Większość umów, które są w obrocie gospodarczym, spełnia te warunki, więc podmioty powinny w wyniku ich wyceny ujmować jako składnik aktywów przedmiot umowy, a jako zobowiązanie finansowe – zdyskontowaną wartość płatności wynikających z harmonogramu umowy.
Pamiętać oczywiście należy, że ustawa o rachunkowości przewiduje możliwość stosowania uproszczenia. Zgodnie z art. 3 ust. 6 u.r. jednostki, które za poprzedni rok nie przekroczyły dwóch z trzech poniższych progów i które nie są jednostkami wymienionymi w art. 3 ust. 1e pkt 1‒6 u.r. (czyli nie należą do podmiotów będących instytucjami finansowymi ani podmiotów związanych z obrotem papierami wartościowymi), mogą kwalifikować umowy zgodnie z przepisami o podatku dochodowym, czyli de facto jako lea sing operacyjny. Wspominane warunki to:
1) 25 500 000 zł ‒ w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
2) 51 000 000 zł ‒ w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
3) 50 osób ‒ w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.
Oczywiście warunkiem zastosowania tych uproszczeń jest nie tylko spełnianie wymogów formalnych, lecz także wskazanie woli zastosowania uproszczenia w dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości oraz wskazanie go we wprowadzeniu do sprawozdania finansowego.
Krajowy Standard Rachunkowości nr 5 „Leasing, najem i dzierżawa” wskazuje, że jeżeli umowa leasingu zawiera klauzulę, która uzależnia wysokość opłaty od określonej w umowie stopy procentowej, to raz ustalona wartość początkowa przedmiotu leasingu nie ulega zmianie mimo zmiany stopy procentowej. Korzystający nie zmienia też wysokości odpisów amortyzacyjnych. W taki sam sposób postępujemy, jeśli wartość opłat jest uzależniona od zmian kursów waluty.
Przykład 2
Środek trwały
Spółka X na podstawie umowy leasingu zawartej w marcu 2021 r. wprowadziła do ksiąg rachunkowych maszynę produkcyjną jako środek trwały. Wartość początkowa maszyny została wtedy ustalona jako cena zakupu powiększona o opłatę za zawarcie umowy oraz poniesione przez korzystającego bezpośrednie koszty zawarcia umowy, montażu, fundamentów, przystosowania, ulepszenia i inne podobne. Zgodnie z KSR nr 5 cenę zakupu ustalono jako niższą spośród:
• wartości rynkowej przedmiotu leasingu, ustalonej na moment rozpoczęcia leasingu, lub
• wartości bieżącej opłat leasingowych, ustalonej za pomocą stopy procentowej leasingu lub stopy procentowej korzystającego.
W marcu 2021 r. wartość początkowa wyniosła 100 000 zł. Obecnie wzrosły o 11,13 proc. miesięczne opłaty z tytułu leasingu ze względu na wzrost stóp procentowych. Spółka X nie dokonuje korekty wartości początkowej maszyny ani wartości zaplanowanych odpisów amortyzacyjnych.
KSR nr 5 zwraca uwagę, że jeżeli wbudowany w umowę leasingu instrument pochodny nie wymaga wyodrębnienia, a z taką sytuacją mamy do czynienia przy umowach opartych na stopach procentowych obowiązujących w Polsce lub Europie, to na dzień zawarcia umowy korzystający ustala w złotych początkową kwotę części odsetkowej (kosztów finansowych) i zobowiązania z tytułu umowy leasingu (części kapitałowej), stosując do przeliczenia kurs wymiany waluty NBP lub stopę procentową z dnia roboczego poprzedzającego dzień zawarcia umowy. Następnie zgodnie ze standardem korzystający powinien na dzień bilansowy zaktualizować kwotę zobowiązania z tytułu umowy leasingu, odnosząc spowodowane tym różnice na przychody lub koszty finansowe. Zaktualizowaną, wyrażoną w złotych, kwotę zobowiązania oblicza się przy zastosowaniu obowiązującego na dzień bilansowy kursu NBP waluty lub stopy procentowej określonej w umowie leasingu. [przykład 3, s. D2]
przykład 3
Zmiana wysokości rat
Firma z przykładu nr 2 zakwalifikowała umowę leasingu zawartą w marcu 2021 r. jako leasing operacyjny. Efektywna stopa procentowa w ujęciu miesięcznym dla tego leasingu przed zmianą wysokości opłat wynosiła 0,29166 proc. Spółka za pomocą tej stopy procentowej wyceniała zobowiązanie i dokonywała rozliczania płatności miesięcznej na część kapitałową i odsetkową. Dotychczasowy sposób rozliczeń za okres od 1 grudnia 2022 r. do końca trwania umowy leasingu przedstawia tabela 1. Natomiast wartość zdyskontowanych nowych rat od stycznia 2023 r. przedstawia tabela 2.
Tabela 1. Rozliczenie wstępne płatności leasingu (w zł)
| Okres | Zobowiązanie na początek miesiąca | Odsetki | Kapitał | Zobowiązanie na koniec miesiąca |
| XII 2022 | 39 220,39 | 114,39 | 2496,41 | 36 723,98 |
| I 2023 | 36 723,98 | 107,11 | 2503,69 | 34 220,29 |
| II 2023 | 34 220,29 | 99,81 | 2510,99 | 31 709,30 |
| III 2023 | 31 709,30 | 92,48 | 2518,32 | 29 190,99 |
| IV 2023 | 29 190,99 | 85,14 | 2525,66 | 26 665,33 |
| V 2023 | 26 665,33 | 77,77 | 2533,03 | 24 132,30 |
| VI 2023 | 24 132,30 | 70,38 | 2540,42 | 21 591,88 |
| VII 2023 | 21 591,88 | 62,98 | 2547,82 | 19 044,06 |
| VIII 2023 | 19 044,06 | 55,54 | 2555,26 | 16 488,80 |
| IX 2023 | 16 488,80 | 48,09 | 2562,71 | 13 926,10 |
| X 2023 | 13 926,10 | 40,62 | 2570,18 | 11 355,91 |
| XI 2023 | 11 355,91 | 33,12 | 2577,68 | 8778,23 |
| XII 2023 | 8778,23 | 25,60 | 2585,20 | 6193,04 |
| I 2024 | 6193,04 | 18,06 | 2592,74 | 3600,30 |
| II 2024 | 3600,30 | 10,50 | 3600,30 | 0,00 |
Tabela 2. Wartość zdyskontowanych nowych rat od stycznia 2023 r. (w zł)
| Okres | Miesięczna rata | Rata po zdyskontowaniu za pomocą dotychczasowej stopy procentowej |
| I 2023 | 2901,47 | 2893,03 |
| II 2023 | 2901,47 | 2884,62 |
| III 2023 | 2901,47 | 2876,23 |
| IV 2023 | 2901,47 | 2867,87 |
| V 2023 | 2901,47 | 2859,53 |
| VI 2023 | 2901,47 | 2851,21 |
| VII 2023 | 2901,47 | 2842,92 |
| VIII 2023 | 2901,47 | 2834,65 |
| IX 2023 | 2901,47 | 2826,41 |
| X 2023 | 2901,47 | 2818,19 |
| XI 2023 | 2901,47 | 2809,99 |
| XII 2023 | 2901,47 | 2801,82 |
| I 2024 | 2901,47 | 2793,67 |
| II 2024 | 2901,47 | 2785,55 |
| Razem | 39 745,67 |
W związku ze wzrostem miesięcznych rat wzrosła dyskontowana wartość zobowiązania wobec leasingodawcy. Różnica między nową wartością zobowiązania 39 745,67 zł a wartością dotychczasową na koniec grudnia 2022 r., czyli 36 723,98 zł, wynosi 3021,69 zł. Została ujęta jako koszt finansowy zapisem: Wn „Koszty finansowe”, Ma „Pozostałe rozrachunki – zobowiązania z tytułu przedmiotu leasingu”. Od stycznia 2023 r. należy dokonać nowego podziału rat miesięcznych na część odsetkową i kapitałową. Stosuje się dotychczasową stopę procentową leasingu (tu 0,29166 proc. miesięcznie). Sposób rozliczenia przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Podział płatności po zmianie wysokości rat miesięcznych (w zł)
| Miesiąc | Zobowiązanie na początek miesiąca | Odsetki | Kapitał | Zobowiązanie na koniec miesiąca |
| I 2023 | 39 745,67 | 115,92 | 2785,55 | 36 960,12 |
| II 2023 | 36 960,12 | 107,80 | 2793,67 | 34 166,45 |
| III 2023 | 34 166,45 | 99,65 | 2801,82 | 31 364,63 |
| IV 2023 | 31 364,63 | 91,48 | 2809,99 | 28 554,64 |
| V 2023 | 28 554,64 | 83,28 | 2818,19 | 25 736,45 |
| VI 2023 | 25 736,45 | 75,06 | 2826,41 | 22 910,05 |
| VII 2023 | 22 910,05 | 66,82 | 2834,65 | 20 075,40 |
| VIII 2023 | 20 075,40 | 58,55 | 2842,92 | 17 232,48 |
| IX 2023 | 17 232,48 | 50,26 | 2851,21 | 14 381,27 |
| X 2023 | 14 381,27 | 41,94 | 2859,53 | 11 521,75 |
| XI 2023 | 11 521,75 | 33,60 | 2867,87 | 8653,88 |
| XII 2023 | 8653,88 | 25,24 | 2876,23 | 5777,65 |
| I 2024 | 5777,65 | 16,85 | 2884,62 | 2893,03 |
| II 2024 | 2893,03 | 8,44 | 2893,03 | ‒ |
W związku ze zmianą stóp procentowych nie ulegnie zmianie długość okresu leasingu. Zmieni się natomiast wartość miesięcznych kwot rozpoznawanych jako koszty finansowe, co pokazuje tabela 4. Przy czym sama wartość kosztów finansowych nie ulegnie bardzo znaczącej zmianie od stycznia 2023 r. Wzrost zostanie rozliczony na koniec 2022 r., kiedy to zostaną ujęte koszty finansowe w wysokości 3021,69 zł.
Tabela 4. Porównanie miesięcznych kosztów finansowych przed i po zmianie wysokości rat leasingu (w zł)
| Okres | Koszty finansowe przed zmianą | Koszty finansowe po zmianie | Różnica |
| I 2023 | 107,11 | 115,92 | 8,81 |
| II 2023 | 99,81 | 107,80 | 7,99 |
| III 2023 | 92,48 | 99,65 | 7,17 |
| IV 2023 | 85,14 | 91,48 | 6,34 |
| V 2023 | 77,77 | 83,28 | 5,51 |
| VI 2023 | 70,38 | 75,06 | 4,68 |
| VII 2023 | 62,98 | 66,82 | 3,84 |
| VIII 2023 | 55,54 | 58,55 | 3,01 |
| IX 2023 | 48,09 | 50,26 | 2,17 |
| X 2023 | 40,62 | 41,94 | 1,33 |
| XI 2023 | 33,12 | 33,60 | 0,48 |
| XII 2023 | 25,60 | 25,24 | ‒0,36 |
| I 2024 | 18,06 | 16,85 | ‒1,21 |
| II 2024 | 10,50 | 8,44 | ‒2,06 |
| Razem | 827,22 | 874,91 | 47,70 |
W przypadku kilkukrotnych zmian stóp procentowych czy istotnych zmian kursów walut w trakcie roku należy pamiętać o bieżącej aktualizacji wartości zobowiązania, jeśli jednostka sporządza śródroczne sprawozdania finansowe. Jeśli jednostka przygotowuje jedynie sprawozdanie na koniec roku obrotowego przeliczenie jest konieczne na dzień bilansowy. Z jednej strony jest to duże ułatwienie dla jednostek, które dokonują przeliczenia każdej z zawartych umów leasingu oddzielnie. Nie jest przecież możliwe zastosowanie jednego rozwiązania dla wielu umów, ponieważ dotyczą one odrębnych dóbr, różnią się warunkami płatności. Z drugiej strony skutki wzrostu stóp procentowych zostają odniesione na wynik finansowy na koniec okresu sprawozdawczego i tym samym powodują istotny wzrost kosztów finansowych na koniec roku.
Możliwe dalsze zmiany
Dalsze decyzje dotyczące zmian stóp procentowych będą zależały od odczytów inflacji w kolejnych miesiącach. Przewidywanie, jaki poziom będzie ona osiągała, jest dość trudne, bo mamy w gospodarce kumulację zdarzeń, z których każde samodzielnie mogłoby mieć silny wpływ na poziom cen – jest to m.in. znaczny wzrost cen energii i paliw, niedobory będące konsekwencją pandemii, nowe zasady podatkowe czy rosnąca presja wzrostu płac. Dodatkowo musimy mierzyć się z zaburzeniami spowodowanymi napaścią zbrojną Rosji na Ukrainę.
Warto być przygotowanym na dalszy wzrost kosztów obsługi leasingu i nadal bardzo ostrożnie podchodzić do wszelkich przewidywań.
Podstawa prawna
art. 3 ust. 1e pkt 1‒6 oraz ust. 6 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 217; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1488)
komunikat ministra finansów z 28 czerwca 2018 r. w sprawie ogłoszenia uchwały Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie przyjęcia aktualizacji Krajowego Standardu Rachunkowości nr 5 „Leasing, najem i dzierżawa” (Dz.Urz. Min.Fin. z 2018 r. poz. 77)
Zapraszamy do zadawania pytań
