Wyrok zapadł w sprawie litewskiego przedsiębiorcy, ale ma znaczenie także dla polskich podatników, bo przepisy o VAT są ujednolicone w całej Unii Europejskiej.
Chodziło o spółkę, która kupiła od banku wierzytelność. Dłużnikiem był deweloper, który w 2007 r. zaciągnął kredyt zabezpieczony hipoteką na jednej z zabudowanych działek w Wilnie.
Pod koniec 2015 r. doszło do cesji wierzytelności. Podpisując umowę cesji, spółka potwierdziła, że zapoznała się z sytuacją ekonomiczno-finansową oraz prawną dewelopera i ma świadomość, że jest on niewypłacalny oraz objęty postępowaniem restrukturyzacyjnym.

Bezskuteczna licytacja

Kilka miesięcy później zarządzeniem komornika ogłoszono licytację nieruchomości, ale ta się nie powiodła, bo nie było licytującego. Deweloper zaproponował więc spółce przejęcie nieruchomości za cenę początkową sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji. Spółka na to przystała.
Prezes zarządza, a nie doradza. Niedozwolona optymalizacja podatkowa?
Prezes zarządza, a nie doradza. Niedozwolona optymalizacja podatkowa?

Zobacz również
Deweloper wystawił więc fakturę, a spółka, po jej opłaceniu, odliczyła naliczony VAT.
Problem polegał na tym, że deweloper z powodów problemów finansowych nigdy nie wpłacił VAT do budżetu. Gdy spółka wystąpiła do urzędu skarbowego o zwrot nadwyżki VAT, ten odmówił. Stwierdził, że spółka powinna była wiedzieć, iż sprzedający nie uiści podatku należnego. Działała więc w złej wierze i dopuściła się nadużycia prawa – uznał.
Spór o to trafił do sądu, a ten zawiesił postępowanie i spytał Trybunał Sprawiedliwości UE, czy można odmówić odliczenia VAT w sytuacji, gdy kupujący nieruchomość powinien był wiedzieć, że sprzedawca jest w na tyle złej sytuacji finansowej, iż nie będzie w stanie wpłacić podatku należnego do budżetu.

Kłopoty finansowe to nie oszustwo

TSUE stanął po stronie spółki. Przywołał swoje dotychczasowe orzecznictwo, w tym m.in. wyrok z 2 maja 2018 r. (sygn. akt C-574/15) z którego wynikało, że w zakresie, w którym podatnik prawidłowo zadeklarował podatek należny, brak jego wpłaty „nie może, niezależnie od umyślnego lub nieumyślnego charakteru takiego zaniechania, stanowić oszustwa w zakresie VAT”.
Z samych trudności finansowych, na jakie napotyka dłużnik, nie można wywnioskować bezprawnego zamiaru nieuiszczenia VAT. Nie można więc przyjąć, że spółka była w zmowie z oszustem tylko na tej podstawie, że popadł on w kłopoty finansowe, bezskutecznie próbował sprzedać swój majątek w ramach licytacji, następnie zbył go na rzecz wierzyciela zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, zadeklarował VAT należny z tytułu transakcji, ale nie wpłacił go do budżetu z powodu kłopotów biznesowych.
Unijny trybunał przypomniał również, że aby można było mówić o nadużyciu prawa, muszą być spełnione dwie przesłanki:
■ badana transakcja musi skutkować uzyskaniem korzyści podatkowej sprzecznej z celem przepisów i
■z ogółu obiektywnych czynników powinno wynikać, iż celem transakcji było uzyskanie takiej korzyści.
Obie przesłanki nie zostały spełnione w tej sprawie. TSUE zwrócił uwagę, że przy sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji państwa członkowskie UE mogą przenieść ciężar VAT na nabywcę i choć Litwa nie skorzystała z takiego prawa, to tamtejszy fiskus nie może twierdzić, iż korzyść podatkowa, jaką uzyskała spółka (odliczenie VAT) jest sprzeczna z celem przepisów. Przejęcie nieruchomości w zgodzie z krajowymi przepisami, po jej uprzedniej bezskutecznej licytacji, nie miało bowiem charakteru sztucznego – stwierdził TSUE.
Dodał, że uzyskanie korzyści podatkowej nie było też celem transakcji. Chodziło w niej raczej o odzyskanie choć części wierzytelności od dłużnika za pomocą środków prawnych. Tym bardziej więc nie doszło do nadużycia prawa, a wiedza lub brak wiedzy kupującego o problemach finansowych sprzedawcy nie może pozbawiać go prawa do odliczenia podatku naliczonego – podsumował unijny trybunał.

orzecznictwo

Wyrok TSUE z 15 września 2022 r., sygn. akt C-227/21 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia