Wątpliwości pojawiają się w związku z art. 13 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; ost.zm. Dz.U. poz. 683; dalej: specustawa). Zgodnie z tym przepisem podmiotowi, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi w ich ojczyźnie, może być przyznane świadczenie pieniężne z tego tytułu. Część podatników i obsługujących ich biur zastanawia się, czy w związku z uzyskaniem tego świadczenia przedsiębiorca powinien rozliczyć VAT bądź opodatkować nieodpłatne świadczenie usług noclegowych oraz nieodpłatne świadczenie usług związanych z wyżywieniem. Janina Fornalik, doradca podatkowy i partner w MDDP, przyznaje, że można tu rozpatrywać dwie kwestie:
  • czy świadczenia pieniężne otrzymywane przez przedsiębiorców w związku z tymi działaniami powinny stanowić podstawę opodatkowania VAT jako dopłata mająca bezpośredni wpływ na cenę świadczonych usług bądź ewentualnie jako płatność za usługi otrzymana od osoby trzeciej (art. 29a ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług; t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 196; dalej: ustawa o VAT), oraz
  • czy samo nieodpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu VAT (art. 8 ust. 2 ustawy o VAT).
Czy to świadczenie usług
Zdaniem Andrzeja Nikończyka, doradcy podatkowego i partnera w KNDP, zasadniczo świadczenie pieniężne, jakie dostaje przedsiębiorca za zakwaterowanie i wyżywienie obywateli Ukrainy, nie powinno być postrzegane jako zapłata za świadczenie usług, a więc nie jest uzasadnione opodatkowanie go VAT. – W wypadku udostępnienia mieszkania i podzielenia się posiłkiem przedsiębiorca nie rozpoczyna bowiem działalności gospodarczej i nie staje się tym samym podatnikiem VAT w tym zakresie. Nie dochodzi do świadczenia usług – uważa Andrzej Nikończyk. Przedsiębiorca nie dostaje zapłaty za goszczenie uchodźców, a co najwyżej rekompensatę kosztów. – Mamy tu do czynienia nie z zapłatą od osoby trzeciej za usługę świadczoną uchodźcy, lecz z dotacją kosztową, która nie stanowi podstawy opodatkowania VAT, nie ma bowiem bezpośredniego wpływu na cenę. Cena w tym wypadku w ogóle nie występuje – argumentuje Andrzej Nikończyk.
Także Janina Fornalik stwierdza, że świadczenia pieniężne otrzymywane przez firmy, które zapewniają Ukraińcom noclegi lub wyżywienie, nie mają związku z ceną usług, gdyż taka w ogóle nie jest określona. Nie stanowią one również wynagrodzenia za usługi płacone przez osobę trzecią (gminę), ponieważ mają jedynie na celu pokrycie części kosztów ponoszonych przez podatników w związku z pomocą. – Mają więc charakter dopłaty do kosztów, która pozostaje poza zakresem opodatkowania VAT. Świadczy o tym chociażby ryczałtowa kwota świadczenia (40 zł za osobę dziennie), która może być dodatkowo podwyższona przez wojewodę – argumentuje Fornalik.
– W tym przypadku nie mamy do czynienia ze świadczeniem podlegającym opodatkowaniu VAT, gdyż przedsiębiorca nie występuje tu w charakterze podatnika VAT – zgadza się dr Jacek Matarewicz, doradca podatkowy i partner w Ożóg Tomczykowski. ‒ Miejmy nadzieję – dodaje – że stanowisko to zostanie potwierdzone przez Ministerstwo Finansów, gdyż domaganie się VAT od tej pomocy byłoby wizerunkową porażką fiskusa.
A może nieodpłatne świadczenie
Eksperci są zgodni co do tego, że świadczenia za zakwaterowanie i wyżywienie Ukraińców nie należy opodatkowywać na gruncie VAT jako dopłaty czy płatności za usługi. Nie są jednak zgodni, czy nie mamy tu do czynienia z nieodpłatnym świadczeniem opodatkowanym VAT. Janina Fornalik wyjaśnia, że nieodpłatne świadczenie usług nie powinno w tym przypadku podlegać opodatkowaniu VAT, ponieważ są to usługi świadczone na cele związane z działalnością gospodarczą podatnika w ramach szeroko rozumianej społecznej odpowiedzialności biznesu. – Firma buduje pozytywny wizerunek wśród klientów, co pośrednio wpływa na zwiększenie jej sprzedaży – uważa Fornalik.
Zdaniem Andrzeja Nikończyka również w przypadku podmiotów prowadzących działalność w zakresie wynajmu, zakwaterowania czy gastronomii, które otrzymają świadczenie na podstawie art. 13 specustawy, nie powstaje VAT. – Nawet jeśli by uznać, że są oni podatnikami w związku z nieodpłatnymi świadczeniami tożsamymi z zakresem prowadzonej działalności, to usługi nadal są świadczone nieodpłatnie i mają związek z prowadzoną działalnością gospodarczą (budowa wizerunku odpowiedzialnego biznesu) i nie podlegają VAT. Za błędny uznaję pogląd, że są świadczone odpłatnie – mówi Nikończyk. Według eksperta również przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie zakwaterowania lub gastronomii powinni postrzegać otrzymywane świadczenie co najwyżej jako dotację kosztową, niestanowiącą podstawy opodatkowania VAT.
Z kolei Jacek Matarewicz zwraca uwagę, że wynajmujący otrzymuje „świadczenie pieniężne” z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy, ale środki na to zapewnia wojewoda jako zadanie z zakresu administracji rządowej zlecone gminie. – Nie ma przy tym znaczenia, że zapłata nie następuje bezpośrednio przez beneficjenta świadczenia, co wyklucza przyjęcie koncepcji nieodpłatnego świadczenia. Podobnie zresztą jest często w przypadku opodatkowanej VAT dotacji mającej wpływ na cenę (np. refundacja leków z NFZ, którą otrzymuje apteka) – przekonuje Jacek Matarewicz.
Jeszcze inne stanowisko prezentuje Tomasz Krywan, doradca podatkowy. Jego zdaniem co prawda w omawianym przypadku nie dochodzi do odpłatnie świadczonych usług, ale przedsiębiorcy zapewniający uchodźcom z Ukrainy bezpłatnie zakwaterowanie i wyżywienie powinni rozpoznawać podlegające opodatkowaniu VAT (według stawki 8 proc.) nieodpłatne świadczenie usług noclegowych, a z tytułu zapewnienia wyżywienia podlegające opodatkowaniu VAT (również według stawki 8 proc.) nieodpłatne świadczenie usług związanych z wyżywieniem. – Podstawą opodatkowania tych usług będą koszty ich świadczenia poniesione przez przedsiębiorcę (art. 29a ust. 5 ustawy o VAT), przy czym z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. w wyroku z 26 września 1996 r. w sprawie C-230/94 czy w wyroku z 14 września 2006 r. w sprawie C-72/05) wynika, że chodzi wyłącznie o te koszty, przy ponoszeniu których przedsiębiorcy przysługiwało prawo do odliczenia – zaznacza Krywan.
I co z odliczeniem podatku naliczonego
Zdaniem Janiny Fornalik samo świadczenie nieodpłatnie usług nie powinno w omawianym przypadku podlegać opodatkowaniu VAT, ale jednocześnie podatnikowi przysługuje pełne prawo do odliczenia VAT od ponoszonych na te cele wydatków, oczywiście pod warunkiem że prowadzi działalność opodatkowaną VAT. – Dobrze byłoby, gdyby taka wykładnia przepisów została potwierdzona przez resort finansów w formie objaśnień podatkowych lub interpretacji ogólnej, co z pewnością dałoby firmom większą pewność prawa, a tym samym zachętę do podejmowania tego typu działań pomocowych – uważa Fornalik.
Inaczej do tego podchodzi Jacek Matarewicz. Jego zdaniem konsekwencją przyjęcia, że świadczenia pieniężne otrzymane od gminy na pomoc Ukraińcom są poza VAT, jest to, że profesjonalny wynajmujący powinien je uwzględnić w tzw. prewspółczynniku. A zatem powinien określić proporcję odliczenia VAT (np. według klucza przychodowego lub powierzchniowego), a nie odliczać cały podatek naliczony.
W związku z wątpliwościami ekspertów poprosiliśmy Ministerstwo Finansów o stanowisko, o którego treści poinformujemy po jego otrzymaniu.