Pomoc dla obywateli Ukrainy państwo wspiera nowymi preferencjami podatkowymi

Firmy rozliczą w kosztach podatkowych wydatki związane z przekazaniem świadczeń na cele służące przeciwdziałaniu skutkom wojny za naszą granicą, a pomagający Polacy oraz uchodźcy otrzymujący wsparcie skorzystają z nowych zwolnień z podatku dochodowego. Regulacje te mają zastosowanie wstecz – od 24 lutego.

darowizny bez zmian

Wbrew temu co było zamieszczone w projekcie, ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie do ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; dalej: specustawa) zwolnienia z podatku od spadków i darowizn nabycia przez uchodźców wojennych z Ukrainy otrzymanych rzeczy i praw majątkowych znajdujących się na terytorium Polski. Przypomnieć należy, że jeżeli darczyńcą jest polski obywatel lub podmiot mający miejsce pobytu lub siedzibę w Polsce, wówczas przed koniecznością rozliczenia podatku od spadków i darowizn nie uchroni obdarowanego jego ukraińskie obywatelstwo. Oczywiście, aby powstał taki obowiązek, wartość darowizny musi przekroczyć kwotę wolną, a ta w przypadku otrzymania darmowych świadczeń od osób niespokrewnionych i niespowinowaconych wynosi 4902 zł. Przy czym jest to kwota dla pięcioletniego okresu właściwa dla darmowych świadczeń otrzymanych od jednego podmiotu. Zgodnie bowiem z ogólną zasadą obowiązującą na gruncie podatku od spadków i darowizn, jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w takim okresie. Przedstawiciel Związku Miast Polskich podczas posiedzenia sejmowej komisji administracji i spraw wewnętrznych wskazał na możliwość nadużyć w stosowaniu regulacji wprowadzających całkowite i nielimitowane zwolnienie dla nabyć tytułem darowizn i poleceń darczyńcy przez osoby fizyczne będące obywatelami Ukrainy, które w okresie od 24 lutego 2022 r. do 30 czerwca 2022 r. przybyły do Polski z terytorium Ukrainy na skutek toczących się na tym terytorium działań wojennych. Obawy te zdają się być uzasadnione, więc zupełny brak szczególnych rozwiązań w tym zakresie jest zaskakujący. Odstępując od modyfikacji ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1043), prawodawca wprowadził zarazem zwolnienie w PIT przeznaczone dla uchodźców, którzy skorzystali ze wsparcia (o nim w dalszej części). Pozostaje mieć nadzieję, że w praktyce okaże się ono dla polskich organów rozwiązaniem wystarczającym do eliminacji obciążeń fiskalnych po stronie osób korzystających z różnych form pomocy humanitarnej.

podatkowe koszty dla firm

Nowelizując ustawy o podatkach dochodowych, prawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie nowych ulg umożliwiających odliczenie od dochodu wartości wsparcia udzielanego przez polskich podatników uchodźcom wojennym oraz walczącej Ukrainie. Tym razem na podstawie nowych przepisów dodanych do ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 64; dalej: ustawa o PIT) i ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1800; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2427; dalej: ustawa o CIT) polscy podatnicy zyskali możliwość rozliczania w kosztach podatkowych wydatków związanych z przekazaniem świadczeń na cele służące przeciwdziałaniu skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy.

W ustawach o PIT i CIT zamieszczone zostały identyczne rozwiązania, w ramach których tworzone są dwie grupy kosztów podatkowych. Pierwsza z nich dotyczy wydatków na nabycie lub wytworzenie rzeczy lub praw, druga dotyczy innych świadczeń. W obu przypadkach są to koszty, które w innych okolicznościach niż wskazane w przepisach szczególnych nie mogłyby być uwzględnione w rachunku podatkowych bądź to z uwagi na charakter świadczenia, bądź ze względu na brak celowości podatkowej.

Na podstawie art. 52zf ust. 1 ustawy o PIT i identycznego w swojej treści art. 38w ust. 1 ustawy o CIT do kosztów uzyskania przychodów mogą być zaliczone koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy:

1) organizacjom, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1057; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2490), lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących na terytorium Ukrainy,

2) jednostkom samorządu terytorialnego,

3) Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,

4) podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego

– o ile koszty wytworzenia lub cena nabycia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

WAŻNE Obywatele Ukrainy nie muszą płacić podatku od darowizn, o ile wartość nabytych rzeczy lub praw majątkowych od jednej osoby czy organizacji nie przekroczy 4902 zł na osobę w ciągu pięciu lat.

Przykład 1

Telefony komórkowe i powerbanki

Spółka postanowiła przekazać fundacji, która zajmuje się pomocą uchodźcom z ogarniętej wojną Ukrainy, w pełni sprawne telefony komórkowe i laptopy, które pozostały po niedawnej wymianie telefonów i komputerów pracowniczych. Oprócz tego spółka zakupiła całkiem nowe powerbanki w celu przekazana ich fundacji. Wszystkie te urządzenia – zgodnie z oświadczeniem fundacji – mają być przekazane uchodźcom. Ze względu na to, że wydatki poniesione na nabycie telefonów i komputerów pozostałych po wymianie były już uwzględnione w kosztach podatkowych, spółka nie mogła ponownie rozliczyć w kosztach kwot wydatkowanych uprzednio na ich nabycie. W przypadku powerbanków – zakupionych w celu ich przekazania fundacji dla uchodźców – spółka na bieżąco zalicza do kosztów poniesione wydatki.

Wyjaśnić należy, że prawodawca nie wymaga, aby podmioty wskazane w pierwszym punkcie były organizacjami pożytku publicznego (dalej: OPP) widniejącymi w wykazie OPP prowadzonym przez dyrektora Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Podobnie jak to jest w przypadku odliczenia darowizny od dochodu (nie mylić z odliczeniem 1 proc. w PIT), chodzi tutaj o niedziałające w celu osiągnięcia zysku, będące osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej, którym została prawnie przyznana zdolność prawna, organizacje pozarządowe niebędące jednostkami sektora finansów publicznych lub przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi. Takimi podmiotami są w szczególności fundacje czy stowarzyszenia, przy czym inne niż fundacje utworzone przez partie polityczne czy europejskie fundacje polityczne. Oprócz tego do kategorii wskazanej w pkt 1 zalicza się:

osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;
stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;
spółdzielnie socjalne;
spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z 25 czerwca 2010 r. o sporcie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2142), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Prawodawca zastosował tu kryterium podmiotowe, które jest znane polskim podatnikom z regulacji dotyczących odliczania od dochodu darowizn, z tą różnicą, że w nowo dodanych przepisach dopisane zostały równoważne ukraińskie organizacje określone w unormowaniach tego państwa.

Bezpośrednie wskazanie na możliwość ujęcia wydatków w kosztach powoduje, że dla pomniejszenia przychodu o koszty uzyskania podatnik nie musi weryfikować ich celowości fiskalnej. Ustawodawca, na zasadzie wyjątku, godzi się na rozliczenie kosztów podatkowych, nawet jeżeli nie są one w żaden sposób związane z działalnością podatnika.

Uwzględniając różnorodność świadczeń determinowanych rzeczywistymi potrzebami osób, którym niesiona jest pomoc, prawodawca szeroko zarysował zakres świadczeń rzeczowych dających możliwość rozliczenia kosztów oraz nie stworzył żadnych grup rzeczy czy praw objętych tą szczególną regulacją. Tym samym nie występuje normatywne ograniczenie przedmiotu darowizny. Muszą one jednak służyć celom przeciwdziałania skutkom działań wojennych, przy czym nie jest konieczne, aby były to wyłącznie np. leki, środki opatrunkowe czy żywność. Mogą to być zarówno rzeczy niezbędne, jak i tylko pomocne dla osiągnięcia celu, co powinno być interpretowane bardzo szeroko w związku z tym, że osoby uciekające przed wojną niejednokrotnie musiały porzucić cały swój dorobek.

Przykład 2

Przekazanie zakupionych ubrań i zabawek

Do spółki prowadzącej działalność w zakresie usług deweloperskich zwróciła się fundacja z prośbą o pomoc dla uchodźców z Ukrainy. W przesłanym e-mailu zostało wskazane, że fundacja zajmuje się organizacją pobytu tych osób w Polsce, zapewnieniem ubrań, książek dla dzieci i młodzieży oraz zabawek. Spółka dokonała zakupu ubrań oraz zabawek i następnie przekazała je fundacji. W takiej sytuacji spółka mogła zaliczyć do kosztów podatkowych wydatki poniesione na takie zakupy.

Przykład 3

Zbiórka organizowana przez gminę

Firma produkuje m.in. materiały opatrunkowe. W marcu firma, w odpowiedzi na prośbę władz gminy, na terenie której prowadzi działalność, przekazała na zbiórkę organizowaną przez tę gminę duża partię swoich produktów. Mimo że przekazanie takie było darowizną, w zamian za to firma nie uzyskała i nie uzyska żadnego świadczenia, koszty wytworzenia takich produktów w całości będą stanowiły koszty podatkowe.

Omawiane przepisy dotyczą świadczeń związanych z przekazaniem rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizny. Biorąc to pod uwagę, a także uwzględniając wskazanie na koszt wytworzenia lub cenę nabycia, należy stwierdzić, że na podstawie tych regulacji podatnik nie uwzględni w kosztach podatkowych darowizn pieniężnych, nawet jeżeli będą one przekazane któremuś ze wskazanych w tych przepisach podmiotów na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Spółki nieruchomościowe zyskały czas na powiadomienie

Przykład 4

Darowizna pieniężna

W związku z napaścią Rosji na Ukrainę i toczącą się wojną spółka przekazała darowiznę pieniężną na fundację, która zajmuje się opieką nad uchodźcami z terenu Ukrainy. Mimo że fundacja wykonuje działalność mającą służyć przeciwdziałaniu skutkom działań wojennych, kwota wpłacona na jej rachunek nie może być przez spółkę zaliczona do podatkowych kosztów uzyskania przychodu.

Przykład 5

Zwrot kosztów mediów

Jedna z pracownic spółki przyjęła do swojego mieszkania, które uprzednio wykorzystywała w celach zarobkowych na wynajem, dwie rodziny z Ukrainy. Pracodawca, dowiedziawszy się o tym, postanowił zwrócić pracownicy koszt mediów za okres, w którym gości ona u siebie uchodźców. Niestety, wydatki takie nie mogą być zaliczone do kosztów podatkowych pracodawcy.

Drugą kategorią wydatków dających możliwość rozliczenia kosztów mimo braku celowości fiskalnej są wydatki ponoszone z tytułu nieodpłatnego świadczenia, którego celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, realizowanego w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. na rzecz wskazanych wcześniej podmiotów. Również w tym przypadku ustawodawca zastrzegł, że chodzi o wydatki, które nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

Zaznaczyć należy, że zarówno w przypadku darowizny rzecz lub praw, jak i nieodpłatnych świadczeń dla nabycia prawa do rozliczenia kosztów podatkowych całkowicie bez znaczenia jest to, czy takie świadczenia, rzeczy i prawa są w jakikolwiek sposób powiązane z zakresem działalności prowadzonej przez przekazującego.

Przykład 6

Urządzenia bez logo firmy

Spółka, o której była mowa w przykładzie 1, przekazując fundacji powerbanki dla uchodźców, przekazała takie urządzenia, które nie były oznaczone jej logo czy w żaden inny sposób, który wskazywałby na darczyńcę. Jest to całkowicie bez znaczenia i nie wpływa negatywnie na prawo do rozliczenia wydatku w kosztach podatkowych.

Chociaż przepisy specustawy – a wraz z nią możliwość zaliczania do kosztów wydatków ponoszonych w okolicznościach wskazanych w jej treści – weszły w życie 12 marca 2022 r., to mają zastosowanie do wydatków ponoszonych od 24 lutego 2022 r. Ustawodawca nie wskazuje również na to, w jakim momencie należy rozliczyć koszty, dlatego zasadne jest przyjęcie, że z uwagi na ich charakter decyduje moment ich poniesienia. Przy czym uważam, że zasadne jest powiązanie momentu rozliczenia kosztu z datą faktycznego przekazania świadczeń, jeżeli miało to miejsce później niż samo poniesienie kosztu.

Przykład 7

Produkty spożywcze

W ostatnich dniach lutego 2022 r. spółka działająca w branży wodociągowej zamówiła u producenta produkty spożywcze o przedłużonym terminie przydatności do spożycia. Zamówienie zostało opłacone na początku marca, a sama dostawa była zrealizowana w połowie marca. Towar został dostarczony do siedziby spółki z przeznaczeniem do przekazania fundacji. W czasie rozmów okazało się, że ze względów organizacyjnych fundacja odbierze produkty spożywcze w kwietniu. W takim przypadku główna księgowa spółki po konsultacji z doradcą podatkowym podjęła decyzję, że wydatki poniesione na zakup produktów spożywczych zostaną rozliczone w kosztach kwietnia, bo dopiero wówczas będą spełnione warunki ustawowe do rozliczenia takich wydatków w kosztach spółki.

Trzeba bardzo wyraźnie podkreślić, że premiowana jest pomoc zinstytucjonalizowana, realizowana z udziałem jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów wskazanych w przepisach specustawy.

Przykład 8

Samodzielny przewóz uchodźców

Przykład 9

Współpraca z fundacją

Pan Jan, prowadzący działalność gospodarczą w zakresie usług budowlanych, dysponuje busami, którymi jego pracownicy są dowożeni na poszczególne budowy. W związku z sytuacją na granicy Polski z Ukrainą i możliwością zakwaterowania kilku rodzin z Ukrainy do pana Jana zwrócił się znajomy działający w fundacji zajmującej się pomocą uchodźcom z prośbą, by ten pomógł w przewozie osób na Pomorze, gdzie znajdą one czasowe schronienie. Pan Jan i trzech jego pracowników pojechali czterema busami na granicę i przywieźli nimi na Pomorze w sumie ok. 30 osób. Z uwagi na to, że pan Jan nigdy nie świadczył żadnych usług we wschodniej Polsce, księgowa zainteresowała się fakturami za tankowanie samochodów w tej części kraju i opisem na nich, gdzie wprost wskazano, że były to koszty przewozu uchodźców z Ukrainy do miejsca ich pobytu w Polsce. Po wyjaśnieniach pana Jana księgowa wskazała, by zamieścił w opisie dokumentu informację, że było to działanie dla fundacji zajmującej się pomocą uchodźcom i zarchiwizował korespondencję e-mailową potwierdzającą taką współpracę. Dzięki temu pan Jan może rozliczyć w kosztach wydatki ponoszone w związku z takim świadczeniem przekazanym fundacji.

Przykład 10

Udostępnienie mieszkania

Chociaż prawodawca nie wskazuje, w jaki sposób powinny być udokumentowane koszty darowizny czy nieodpłatnego świadczenia, nie stosuje również żadnych odesłań, to osoby, które wspierają naszych sąsiadów z udziałem podmiotów wskazanych przez prawodawcę, powinny zadbać o udokumentowanie nie tylko ponoszonych wydatków, w tym kosztów realizacji nieodpłatnych świadczeń, lecz także relacji z danym podmiotem. Oczywiście obowiązuje ogólna zasada, według której zrealizowana darowizna co do zasady jest skuteczna, nawet gdy dochodzi do naruszenia wymogów co do dokumentowania.

Przykład 11

Rozliczenie wydatków na lokal

Pani Monika przyjęła do swojego mieszkania, które uprzednio wykorzystywała w celach zarobkowych na wynajem opodatkowany PIT na zasadzie ogólnej, dwie rodziny z Ukrainy. Rodziny te zostały skierowane przez fundację, poprzez którą pani Monika zapewnia to świadczenie i z którą rozlicza się z ponoszonych wydatków (np. media). W takim przypadku wydatki, jakie pani Monika ponosi w związku ze swoim działaniem i rozlicza z fundacją (oczywiście nie otrzymując za to zapłaty, a jedynie wykazując dokumentacyjnie), mogą być zaliczone do kosztów.

Rozliczając koszty, należy również uwzględnić prawo do odliczenia podatku naliczonego przy zakupie świadczeń i przestrzegać ogólnej zasady, według której VAT podlegający odliczeniu nie może być zaliczony do kosztów podatkowych. Ani w przepisach specustawy, ani w ustawach o PIT i CIT prawodawca nie wskazał, w jaki sposób wpływa rozliczenie w kosztach podatkowych wydatków ponoszonych na podstawie regulacji wprowadzonych specustawą na możliwość odliczenia od dochodu w ramach ulgi dla darowizn zapisanej odpowiednio w art. 26 ustawy o PIT i art. 18 ustawy o CIT. Moim zdaniem sam fakt, że darowizna spełnia warunki do odliczenia od dochodu w ramach ulgi, nie pozbawia podatnika prawa do rozliczenia kosztów.

Podatnicy CIT muszą dodatkowo uwzględnić, że rozliczenie kosztów na podstawie art. 38w ustawy o CIT nie pogorszy ich sytuacji na gruncie podatku minimalnego wprowadzonego w ramach Polskiego Ładu. To oznacza, że dla potrzeb badania, czy wystąpiła strata bądź jaki jest udział dochodu w przychodach i czy powstał obowiązek opodatkowania w trybie art. 24ca ustawy o CIT (podatek minimalny), podatnicy pominą koszty rozliczane na podstawie przepisów wprowadzonych specustawą. Wbrew pojawiającym się niekiedy poglądom nie oznacza to moim zdaniem, że jeżeli podatnik CIT poniesie w 2022 r. stratę, to musi wyłączyć z rachunku służącego jej wyliczeniu koszty udzielonej pomocy (dotyczy to jedynie badania, czy wystąpił podatek minimalny).

Tak jak to zostało wcześniej wskazane, ustawodawca oparł mechanizm przejęcia przez Skarb Państwa części ciężaru ekonomicznego pomocy udzielanej przez polskich obywateli i firmy o podatkowe koszty uzyskania przychodu, a nie odliczenie od dochodu. Jest to rozwiązanie zaskakujące zwłaszcza na gruncie przepisów ustawy o PIT, w przypadku której nie w każdym źródle przychodów zasadą jest rozliczanie kosztów na podstawie faktycznie poniesionych wydatków. O ile bowiem przedsiębiorcy czy osoby uzyskujące przychody z najmu prywatnego, stosujący opodatkowanie na podstawie ustawy o PIT, mogą uwzględnić wydatki w kosztach, o tyle w przypadku zarówno pierwszych, jak i drugich, którzy wybrali opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, pomoc udzielana przez nich jest wyłącznie i całkowicie na ich własny koszt, tj. oni w całości ponoszą ciężar ekonomiczny. W takich przypadkach osoby te z całą pewnością nie rozliczą w kosztach podatkowych ponoszonych wydatków.

Przykład 12

Produkty przekazane przez ryczałtowca

Pan Robert prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. W odpowiedzi na prośbę fundacji, która zajmuje się pomocą uchodźcom, pan Robert zakupił i przekazał fundacji kilka palet produktów spożywczych. Z uwagi na stosowany przez siebie sposób opodatkowania pan Robert nie mógł w żaden sposób zaliczyć do kosztów wydatku poniesionego na zakup darowanych następnie produktów spożywczych.

Jak się zdaje, zastosowany mechanizm odwołujący się do podatkowych kosztów uzyskania przychodu chyba nie ma zastosowania u wszystkich tych podatników, którzy uzyskają przychody, w ramach których zastosowanie mają zryczałtowane koszty uzyskania przychodu, Najpowszechniejszym przykładem są tutaj osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę.

Co prawda w przepisach wprowadzonych specustawą prawodawca nie ogranicza w żaden sposób źródła, w którym mają być rozliczone koszty, jednak brak odpowiednich zastrzeżeń należy według mnie odczytywać w ten sposób, że zastosowanie mają zasady ogólne co do reguł rozliczania kosztów z poszerzeniem jedynie zakresu przedmiotowego i rzeczywistą eliminacją braku możliwości rozliczenia kosztu ze względu na brak celowości fiskalnej.

Przykład 13

Ręczniki i koce od pracownika

Pani Ewa, która uzyskuje dochody wyłącznie w ramach stosunku pracy, kupiła i przekazała fundacji kilka opakowań ręczników i koców za łączną kwotę 1500 zł. W czasie rozmowy z bratem powiedziała o tym, by jego również zachęcić do działania. Od brata dowiedziała się, że on również podjął już podobne działania, ale przy okazji powiedział, że zaliczył wydatki do kosztów podatkowych. Mając taką informację, pani Ewa zwróciła się do księgowej w firmie, w której jest zatrudniona, z pytaniem, czy jeżeli dostarczy jej rachunek za zakupione towary i potwierdzenie, że zostały one przekazane fundacji, to księgowa uwzględni takie wydatki w kosztach. Księgowa odpowiedziała jednak, że nie ma takiej możliwości, gdyż w przypadku przychodów ze stosunku pracy koszty są zryczałtowane i płatnik nie ma prawa rozliczyć innych kosztów. Zdaniem księgowej również w zeznaniu rocznym podatniczka nie będzie mogła dokonać rozliczenia takich kosztów, choć warto zastanowić się nad uwzględnieniem w zeznaniu rocznym odliczenia w ramach darowizny na cele charytatywne.

Oczywiście podmioty, które nie mogą rozliczyć kosztów, a także te, które zdecydowały się na przekazanie darowizny pieniężnej, nie mogą zapominać o ogólnej zasadzie odliczania od dochodu darowizny na podstawie art. 18 ustawy o CIT czy art. 26 ustawy o PIT. Trzeba jednak wówczas uwzględnić zasady obowiązujące w tych przepisach, m.in. limit 10 proc. dochodu (CIT) oraz odpowiednio 6 proc. dochodu (PIT) czy chociażby wymogi podmiotowe po stronie obdarowanego.

Podatnicy stosujący opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych mogą pomniejszać przychód o darowizny na zasadach określonych w art. 26 ust. 1 ustawy o PIT.

Przykład 14

Darowizna dla gminy

W ramach zorganizowanej przez gminę zbiórki pomocy dla uchodźców spółka przekazała wpłatę na ten cel. Wiedząc, że darowizny pieniężne nie mogą być zaliczane do kosztów podatkowych, zarząd spółki postanowił odliczyć taką darowiznę od dochodu. Wówczas jednak główna księgowa wyjaśniła, że darowizny przekazywane gminie nie podlegają odliczeniu od dochodu.

zwolnienie podatkowe dla otrzymujących pomoc…

W ustawie o PIT zapisane zostało zwolnienie dla pomocy humanitarnej otrzymanej w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy w tym okresie przybyli z terytorium Ukrainy, na skutek toczących się na tym terytorium działań wojennych, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Co ważne, w tym przypadku prawodawca nie uzależnia zwolnienia od tego, kto przekazuje pomoc, a użyte sformułowanie zdaje się być wystarczająco szerokie, by uchronić osoby uciekające przed wojną przed polskimi obciążeniami podatkowymi.

…i podmiotów udzielających wsparcia

Prawodawca wprowadził również zwolnienie dla darowizn i nieodpłatnych świadczeń otrzymywanych przez podmioty, które zajmują się udzielaniem wsparcia. Ale uwaga – tutaj prawodawca ograniczył zwolnienie wyłącznie do świadczeń wskazanych jako dające koszty podatkowe po stronie przekazującego. Biorąc zaś pod uwagę to, że przepisy szczególne nie dają możliwości uwzględnienia w kosztach darowizn pieniężnych, należy stwierdzić, że takie darowizny nie są też objęte zwolnieniem po stronie otrzymującego. Jednak w zdecydowanej większości przypadków obdarowany skorzysta z innego zwolnienia (właściwego z uwagi na status podmiotu i jego działalność statutową).

O ograniczonym podmiotowo zakresie zwolnienia muszą pamiętać ci podatnicy, którzy nie tylko przekazują darowizny i nieodpłatne świadczenia, lecz także aktywnie włączyli się w zbiórki, a nie spełniają warunków podmiotowych. U nich może wystąpić przychód, do którego na dodatek nie będzie można przypisać kosztu. W takim przypadku należy zadbać o to, aby zbiórka była prowadzona nie we własnym imieniu, ale np. fundacji, z którą dany podmiot współpracuje.

Przykład 15

Zbiórka prowadzona przez spółkę

Spółka aktywnie włączyła się w pomoc dla uchodźców – nie tylko przekazała darowiznę zakupionych przez siebie towarów, lecz także zbierała na własny rachunek towary od pracowników, firm współpracujących i innych podmiotów, by następnie przekazać zebrane towary bezpośrednio uchodźcom, a część fundacji, z którą nawiązała współpracę.

W takim przypadku spółka, która przyjęła darowizny na własny rachunek i na własną rzecz, nie może skorzystać w tym zakresie ze zwolnienia z CIT, jej darczyńcy nie mogą rozliczyć w kosztach wartości przekazanych towarów. Nawet jeżeli spółka przekaże tak zgromadzone towary fundacji, to – literalnie stosując przepisy wprowadzone specustawą – nie mając ceny nabycia ani kosztu rozliczenia, nie może zneutralizować uzyskanego przychodu kosztami.

Przykład 16

Odbieranie towarów od darczyńców

Spółka aktywnie włączyła się w pomoc dla uchodźców – nie tylko przekazała darowiznę zakupionych przez siebie towarów, lecz także aktywnie włączyła się w zbiórkę dokonywaną przez fundację, z którą spółka nawiązała współpracę.

W takim przypadku spółka, odbierając fizycznie od darczyńców towary, nie działała na własną rzecz i rachunek, a jedynie przyjęła darowizny dla fundacji. Dzięki temu darczyńcy mogą rozliczyć w kosztach wartości przekazanych towarów (cena nabycia, koszt wytworzenia), a spółka nie uzyskała przychodu podatkowego.

Prawodawca wprowadził również zwolnienie dla przychodu, jaki uzyskają osoby fizyczne i inne podmioty, które zapewniły zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy. Zaznaczyć jednak należy, że zwolnione są wyłącznie świadczenia pieniężne otrzymane zgodnie z art. 13 specustawy. To oznacza, że jeżeli osoba zapewniająca taką pomoc uzyskałaby wsparcie z innego źródła, wówczas nie ma do niego zastosowania takie zwolnienie. Oczywiście nie wyklucza to możliwości zastosowania innych zwolnień czy wyłączeń od opodatkowania.

Przykład 17

Dofinansowanie kosztów mediów

Pani Monika przyjęła do swojego mieszkania, które uprzednio wykorzystywała w celach zarobkowych na wynajem, dwie rodziny z Ukrainy, które poznała poprzez portal społecznościowy już po rozpoczęciu wojny. Zapewniając pobyt, nie tylko udostępniła lokal, lecz także finansuje wszystkie media dostarczane do niego. Firma, w której pani Monika jest zatrudniona, postanowiła dofinansować koszt mediów. Przekazane przez pracodawcę na ten cel środki nie skorzystają ze zwolnienia wprowadzonego specustawą. Główna księgowa pracodawcy, po konsultacji z doradcą podatkowym, stwierdziła, że ze względu na to, iż regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na to pozwala, pani Monika otrzyma zapomogę ze środków ZFŚS, która będzie zwolniona z opodatkowania jako świadczenie z ZFŚS w ramach limitu. Oprócz tego pracodawca przekaże pani Monice darowiznę w kwocie nieprzekraczającej 4902 zł, dzięki czemu darowizna taka – będąc wyłączoną spod właściwości PIT – jednocześnie skorzysta ze zwolnienia w podatku od spadków i darowizn (kwota wolna).

zerowa stawka vat na cele związane z pomocą

Już wcześniej, bo 3 marca 2022 r., minister finansów wydał rozporządzenie (Dz.U. z 2022 r. poz. 531), w którym obniżył do 0 proc. stawkę VAT do nieodpłatnego przekazania towarów i nieodpłatnego świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy. Również w tym przypadku prawodawca stworzył katalog odbiorców świadczeń, w przypadku których ma zastosowania zerowa stawka VAT. Co istotne, katalog ten różni się od tego, który znalazł się w ustawach o podatkach dochodowych – nie znajdziemy w nim fundacji i innych podmiotów zajmujących się działalnością pożytku publicznego! Pozostaje mieć nadzieję, że jest to niedopatrzenie, które zostanie naprawione. Według rozporządzenia obniżoną do 0 proc. stawkę VAT stosuje się bowiem wyłącznie do dostaw towarów lub świadczenia usług dokonywanych na rzecz:

Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
podmiotów leczniczych w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 711; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2120),
jednostek samorządu terytorialnego.

Stawka obniżona ma zastosowanie do darmowych świadczeń w okresie od 24 lutego do 30 czerwca 2022 r., ale warunkiem obniżenia jest zawarcie pisemnej umowy, z której wynika, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy. Jedynie w przypadku świadczeń z okresu przed wprowadzeniem przepisów rozporządzenia, tj. od 24 lutego do 4 marca 2022 r., wystarczy pisemne potwierdzenie, a nie musi to być umowa.

Prawodawca nie wprowadza zmian zasad opodatkowania nieodpłatnych świadczeń innych niż w zakresie stawki VAT. Podkreślić jednak należy, że wprowadzone obniżenie stanowi wskazanie na stawkę VAT 0 proc., co oznacza, że podatnik może dokonać odliczenia przy zakupach związanych z takimi świadczeniami (w szczególności nabywanych towarów).

Oczywiście obniżenie stawki na podstawie regulacji wykonawczych nie eliminuje innych obniżeń do 0 proc., i tak np. dokonując nieodpłatnego przekazania produktów spożywczych, które są objęte stawką 0 proc. w ramach obniżenia na podstawie tarczy antyinflacyjnej, podatnik zastosuje stawkę 0 proc., nawet nie mając spisanej umowy czy przekazując takie towary innym podmiotom niż wymienione na liście zamieszczonej w przepisach wykonawczych.

Przykład 18

Produkty spożywcze

Spółka działająca w branży budowlanej zamówiła u producenta produkty spożywcze. Dostawa takich towarów została opodatkowana przez dostawcę VAT przy zastosowaniu stawki 0 proc. Towar został dostarczony do siedziby spółki z przeznaczeniem do przekazania fundacji zajmującej się pomocą uchodźcom wojennym z terytorium Ukrainy. Następnie towary zostały przekazane fundacji. Ze względu na to, że fundacja zajmuje się działalnością w zakresie pomocy ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy, kwota wydatkowana na nabycie została zaliczona do kosztów podatkowych. Główna księgowa spółki miała wątpliwości, czy wobec zastosowanej stawki VAT 0 proc. powinna opodatkować nieodpłatne przekazanie towarów, a jeżeli tak – to jaka stawka powinna mieć zastosowanie, skoro fundacje nie zostały wymienione w rozporządzeniu ministra finansów o obniżeniu stawki. Doradca podatkowy wyjaśnił wówczas, że przekazanie powinno być opodatkowane VAT, a spółka, co prawda, nie odliczy kwoty VAT z faktury zakupu, ale odliczy już np. od kosztów transportu, które opłaciła, odbierając towar od dostawcy, a następnie przekazując go fundacji. Jednocześnie samo nieodpłatne przekazane będzie opodatkowane VAT według stawki 0 proc., bo co prawda nie mają zastosowania przepisy szczególne rozporządzenia, ale na podstawie art. 146da ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 196) właściwe jest obniżenie stawki dla dostawy towarów spożywczych z poz. 1–18 załącznika nr 10 do tej ustawy.

©℗

Zaloguj się