Zdarza się, że jeden biegły rewident świadczy kilkaset usług. W 2020 r. rekordzista przeprowadził ich aż 311 – wynika z raportu Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego
Aż 194 biegłych rewidentów z 88 firm audytorskich może się pochwalić wykoniem w 2020 r. ponad 50 usług (głównie badania sprawozdań finansowych). Rekordzista ma ich na koncie aż 311. Średnio poświęcił na wykonanie usługi mniej niż dzień roboczy.
To dane z raportu Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego (PANA). Wynika z nich, że pięć największych firm audytorskich ma co najmniej 10 biegłych rewidentów z liczbą wykonanych usług powyżej 50 rocznie. W 19 firmach na jednego biegłego rewidenta przypada ponad 100 usług rocznie.
Nie zawsze duża liczba oznacza złą jakość. – Każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy, bo inaczej bada się księgi spółki giełdowej, a inaczej szpitala – mówi Marcin Obroniecki, prezes PANA, która od 2020 r. kontroluje firmy audytorskie.
Agencja właśnie zbadała kilka firm, w których w 2020 r. biegli rewidenci wykonywali najwięcej usług. – Jeżeli sytuacja się powtórzy, zostaną one sprawdzone także w następnym roku – zapowiada prezes Obroniecki.
– Wykonana przez firmę audytorską usługa jest efektem pracy całego zespołu. Tego jednak nie widać w statystykach PANA – podkreśla Barbara Misterska-Dragan, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów.
O raporcie PANA pisaliśmy już w lipcu br. Wtedy jednak skoncentrowaliśmy się na wynagrodzeniach audytorów (patrz „Duże zróżnicowanie w cenach za audyt”, DGP nr 132/2021).
Zaraz potem jeden z czytelników zwrócił nam uwagę na inny wniosek płynący z raportu PANA – niepokojące zjawisko hurtowego wykonywania usług przez niektórych biegłych rewidentów. To – zdaniem czytelnika – budzi pytanie o jakość usług wykonywanych przez biegłych rewidentów. Przywodzi też na myśl głośną aferę z udziałem spółki GetBack, która dała impuls rządowi do przebudowy systemu nadzoru nad firmami audytorskimi.
Wyniki średnie…
Zastrzeżeń nie budzą zbiorcze dane. Wynika z nich, że średnia liczba ustawowych badań sprawozdań finansowych w podmiotach innych niż jednostki zainteresowania publicznego (czyli innych niż np. banki, spółki giełdowe) to 13 na jednego biegłego rewidenta.
Po wyłączeniu największych 11 firm audytorskich (TOP 11) średnia liczba ustawowych badań sprawozdań finansowych spada do 11 na jednego biegłego rewidenta. W poszczególnych województwach oscyluje ona pomiędzy 6,60 (województwo zachodniopomorskie) a 13,70 (województwo wielkopolskie).
Natomiast firmy audytorskie z TOP 11 wykonują średnio 27 badań w przeliczeniu na jednego audytora.
…i rekordy
Problem wychodzi na jaw przy dokładniejszej analizie danych. Jak zauważyła PANA, aż 194 biegłych rewidentów z 88 firm audytorskich w 2020 r. wykonało powyżej 50 usług w ciągu roku.
Rekordzista ma na koncie aż 311 usług. Łatwo więc policzyć, biorąc pod uwagę liczbę dni roboczych (255), że średnio poświęcił on mniej niż jeden dzień na wykonanie usługi.
Pięć największych firm audytorskich ma dziesięciu i więcej biegłych rewidentów z liczbą wykonanych usług powyżej 50 rocznie. Maksymalna liczba świadczeń wykonanych przez jednego biegłego w pięciu największych firmach audytorskich kształtuje się – w zależności od firmy – pomiędzy 164 a 311.
W kolejnych 19 firmach na jednego biegłego rewidenta przypada ponad 100 usług rocznie.
W pozostałych 64 firmach audytorskich średnia liczba usług wykonanych przez jednego biegłego rewidenta kształtuje się pomiędzy 50 a 100. Wśród tych 64 firm aż 22 bada sprawozdania finansowe jednostek zainteresowania publicznego (JZP).
Już są kontrole
O ustosunkowanie się do tych danych poprosiliśmy cztery największe firmy audytorskie. Żadna z nich nie odniosła się do informacji zawartych w raporcie PANA.
Od 2020 r. organem kontrolującym jest Polska Agencja Nadzoru Audytowego. Jest ona niezależna od samorządu zawodowego, czyli Polskiej Izby Biegłych Rewidentów, a także od ministra finansów.
Co roku firmy audytorskie muszą przesyłać do PANA roczne sprawozdanie ze swojej działalności. Po raz pierwszy zrobiły to w bieżącym roku – za 2020 r. Z tych informacji PANA wyciągnęła pierwsze wnioski.
– Duża liczba audytów przeprowadzana przez jednego biegłego rewidenta jest jednym z czynników ryzyka z punktu widzenia jakości sprawozdań finansowych. Bierzemy to pod uwagę, typując podmioty do kontroli – mówi Marcin Obroniecki, prezes Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego.
Dodaje, że właśnie zostało skontrolowanych (ewentualnie jeszcze trwa kontrola) kilka firm, w których w 2020 r. biegli rewidenci wykonywali najwięcej usług. Jeżeli sytuacja się powtórzy, zostaną one sprawdzone też w następnym roku – zapowiada prezes PANA.
Będą wytyczne
Pewnym problemem jest to, że biegli rewidenci nie mają obowiązku ewidencjonowania czasu pracy. Polska Izba Biegłych Rewidentów, na prośbę PANA, pracuje nad wytycznymi w tym zakresie. Mają one zostać opublikowane do końca 2021 r.
– Dzięki takiej ewidencji w łatwy sposób można byłoby sprawdzić, czy biegły rewident poświęcił wystarczająco dużo czasu do wykonania usługi i zrozumienia spółki i jej otoczenia, zgodnie ze standardami badania – mówi Marcin Obroniecki.
Zastrzega jednak, że i bez tego PANA ma odpowiednie narzędzia nadzorcze.
To, czy audyt został przeprowadzony prawidłowo, pokazuje dokumentacja sporządzona podczas wykonywania usługi. Kontrolujący ją przegląda, a dodatkowo przy formułowaniu wniosków opiera się na pisemnych bądź ustnych wyjaśnieniach spółki audytorskiej.
– Nie każdą sytuację można wybronić, czasem dane mówią same za siebie. Tak właśnie było w przypadku spółki audytorskiej, w której 311 usług zostało przeprowadzonych przez jednego biegłego rewidenta – mówi Marcin Obroniecki.
Zastrzega, że każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy, bo inaczej bada się księgi spółki giełdowej, a inaczej – jak mówi – szpitala.
Jak kara
Na firmę audytorską, w której zostaną wykryte nieprawidłowości, PANA może nałożyć karę administracyjną – do 10 proc. przychodów netto. To niemało, a ponadto – jak podkreśla prezes agencji – kara może być nakładana w miarę potrzeby po każdej kontroli.
Do odpowiedzialności dyscyplinarnej może być pociągnięty też sam biegły rewident.
– Mamy więc narzędzia, by wpływać na jakość audytu – podkreśla prezes Obroniecki.
Efekt pracy całego zespołu
Odnosząc się do danych wynikających z raportu PANA, Barbara Misterska-Dragan, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów, podkreśla, że mowa jest w nim o usługach, a nie tylko o badaniu sprawozdań finansowych. A – jak podkreśla – usługi mogą być realizowane przez zespoły rewizyjne. W ich skład wchodzi oczywiście biegły rewident, ale jest on wspierany przez aplikantów i asystentów oraz ekspertów zajmujących się różnymi obszarami (np. kwestią wycen, opodatkowania, zagadnieniami z zakresu systemów informatycznych).
– Wykonana usługa jest więc efektem pracy całego zespołu. Tego jednak nie widać w statystyce pokazującej liczbę usług wykonanych przez daną firmę – podkreśla Barbara Misterska-Dragan.
Ponadto – dodaje – pomijając najbardziej skrajne przykłady, to liczba wykonanych usług może świadczyć również o tym, że firma jest dobrze zarządzana i odpowiednio zorganizowana, ma metodologię, odpowiednie narzędzia informatyczne, efektywnie wykorzystuje pracę zespołową i przestrzega zasad kontroli jakości zlecenia.
Co na to samorząd
Prezes KRBR przyznaje jednak, że duża liczna badań wykonanych przez jednego biegłego rewidenta może w niektórych przypadkach budzić poważne wątpliwości i może przełożyć się na jakość badania oraz szkodzić profesjonalnemu wizerunkowi zawodu.
Co robi samorząd biegłych rewidentów, aby temu zapobiegać?
– Działania, które zgodnie z ustawą o biegłych rewidentach może podejmować samorząd, mają charakter edukacyjny, informacyjno-rekomendacyjny. Dostarczamy wiedzy, pokazujemy najlepsze praktyki, odpowiadamy na pytania – wyjaśnia prezes KRBR.
Dodaje, że oprócz ustanawiania krajowych standardów wykonywania zawodu samorząd przygotowuje wytyczne i różnego rodzaju wskazówki dotyczące stosowania tych standardów. Jako przykład podaje: wskazówki dotyczące podejścia biegłego rewidenta do oceny kontynuacji działalności, webinary (m.in. na temat uczestnictwa w inwentaryzacji w warunkach pandemii), tłumaczenie na język polski materiałów wspierających prace audytora podczas zdalnego badania (opracowanych przez międzynarodowe organizacje).
– Pracujemy nad krajowym standardem dotyczącym nowych wyzwań, czyli badaniem sprawozdań finansowych zgodnych z wymogami ESEF – mówi Barbara Misterska-Dragan (ESEF to Jednolity Europejski Format Raportowania, z ang. European Single Electronic Format).
Prezes KRBR dodaje, że samorząd tworzy też wraz z organizacjami partnerskimi rozwiązania, których celem jest stworzenie jasnych i zrozumiałych procedur badania.
Przydałoby się wsparcie
– Badanie sprawozdania finansowego jest długim i złożonym procesem. Nawet duża liczba asystentów nie zastąpi wiedzy i doświadczenia biegłego rewidenta – podkreśla biegły rewident Bartosz Kozłowski. Dodaje, że już przy badaniu 20 sprawozdań rocznie jest spory problem z utrzymaniem jakości.
– Klienci bardzo często nie wykonują wszystkich obowiązków narzuconych ustawą o rachunkowości i audytor niejako wymusza wykonanie tych czynności. Asystenci z nawet kilkuletnim doświadczeniem w audycie zwyczajnie nie są w stanie samodzielnie zauważyć wszystkich istotnych błędów – mówi audytor.
Zwraca uwagę na to, że samorząd biegłych rewidentów do tej pory nie podjął się przygotowania przykładowej, kompletnej dokumentacji roboczej z badania sprawozdania finansowego zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Badania.
– Takie dokumentowanie jest poważnym wyzwaniem dla mniejszych firm, które stanowią ponad 90 proc. rynku audytorskiego w Polsce. Jest ono bowiem bardzo pracochłonne i zasadniczo nie zależy od wielkości klienta. Wymaga często abstrakcyjnego myślenia oraz przełożenia wyniku tego myślenia na konkretne czynności badającego, a następnie podsumowanie tych czynności – wyjaśnia Bartosz Kozłowski.
Jest przekonany, że jest to istotne dla jakości przeprowadzanych audytów. Jego zdaniem nie wystarczy publikowanie przez samorząd samych tylko kwestionariuszy i przewodników po standardach.
Aż 194 biegłych rewidentów z 88 firm audytorskich wykonało w 2020 r. ponad 50 usług. Rekordzista ma ich na koncie aż 311. Średnio poświęcił więc na wykonanie usługi mniej niż jeden dzień roboczy
Usługi audytorów wykonane w 2020 r.
