Część podmiotów powinna już zacząć sporządzać taki raport za pierwsze półrocze 2021 r. Na wartości w nim wykazywane mogą mieć wpływ spowodowane przez pandemię problemy kontrahentów i emitentów papierów wartościowych posiadanych przez jednostkę.

dr Katarzyna Trzpioła, specjalista ds. finansów i rachunkowości, Wydział Zarządzania UW
Informacji na temat jednostek zobowiązanych do sporządzenia i opublikowania śródrocznego raportu nie odnajdziemy zarówno w ustawie o rachunkowości, jak i w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości nr 34 „Śródroczna sprawozdawczość finansowa”. Akty te nie wskazują też częstotliwości wypełniania tego obowiązku. W praktyce decydują o tym przepisy regulujące obowiązki podmiotów, których akcje znajdują się w obrocie na giełdzie papierów wartościowych. Chodzi tu o w rozporządzenie ministra finansów z 29 marca 2018 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych oraz warunków uznawania za równoważne informacji wymaganych przepisami prawa państwa niebędącego państwem członkowskim (dalej: rozporządzenie). I tak jednostki w nim wskazane muszą przekazywać nie tylko raporty roczne, ale też śródroczne. Zgodnie z par. 60 rozporządzenia są to raporty kwartalne i półroczne. Zdarza się, że niektóre podmioty przygotowują sprawozdania śródroczne dobrowolnie, bo – jak wskazała Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR) – terminowa i wiarygodna śródroczna sprawozdawczość finansowa ułatwia inwestorom, wierzycielom i innym podmiotom zrozumienie zdolności danej jednostki do wytwarzania przychodów i przepływów środków pieniężnych oraz jej sytuacji finansowej i płynności. Przy czym wskazówki, jak przygotować taki dokument, znajdziemy we ww. MSR 34, którego celem jest uregulowanie minimalnej treści śródrocznego raportu finansowego oraz zasad ujmowania i wyceny odnoszących się do pełnego lub skróconego sprawozdania finansowego za okres śródroczny. [ramka 1]

Ramka 1

O tym należy pamiętać
• Emitent z siedzibą lub miejscem sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej sporządza sprawozdania finansowe i dane porównywalne zgodnie z polskimi zasadami rachunkowości albo, po podjęciu przez organ zatwierdzający decyzji, o której mowa w ustawie o rachunkowości – zgodnie z MSR. Skonsolidowane sprawozdania finansowe i dane porównywalne emitent ten sporządza zgodnie z MSR.
• Emitent, o którym mowa wyżej, którego papiery wartościowe nie zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na dzień bilansowy kończący dany rok obrotowy i który przekazuje skonsolidowany raport roczny za ten rok, sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe za ten rok obrotowy zgodnie z polskimi zasadami rachunkowości albo, po podjęciu przez organ zatwierdzający decyzji, o przejściu na MSSF – zgodnie z MSR.
• Emitent z siedzibą w państwie członkowskim innym niż Rzeczpospolita Polska sporządza sprawozdania finansowe i dane porównywalne zgodnie z krajowymi przepisami o rachunkowości. Skonsolidowane sprawozdania finansowe i dane porównywalne emitent ten sporządza zgodnie z MSR.
Dla ułatwienia podajemy przykładowe zapisy w sprawozdaniu śródrocznym.
Podstawowe zasady
Sporządzając raport śródroczny, należy pamiętać o umieszczeniu w nim wszystkich elementów wymienionych w par. 68 rozporządzenia i o stosowaniu kilku podstawowych zasad. Po pierwsze, tak jak w raporcie rocznym istnieje konieczność przeanalizowania wszelkich okoliczności, które mogą wpłynąć na zagrożenie kontynuacji działalności przez jednostki w wyniku skutków COVID-19. Przy ocenie, czy założenie kontynuacji działalności jest możliwe, zarówno MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych” (większość emitentów sporządza sprawozdania wg MSSF), jak i ustawa o rachunkowości (art. 7 i 54) wskazują na konieczność przeanalizowania wszystkich dostępnych informacji, aż do dnia sporządzenia sprawozdania finansowego, w szczególności w odniesieniu do płynności i koncentracji ryzyka. Jeśli w wyniku tych analiz stwierdzono, iż sprawozdanie należy sporządzić przy założeniu kontynuacji działalności, konieczne jest rozważenie, czy niektórych danych nie należy dodatkowo ujawnić i wyjaśnić czytelnikom raportu, czy i w jakim zakresie z działalnością jednostki wiąże się niepewność.
Po drugie, raport półroczny zawiera co najmniej wybrane dane finansowe, także przeliczone na euro, zawierające podstawowe pozycje półrocznego sprawozdania finansowego za półrocze bieżącego i poprzedniego roku obrotowego, a w przypadku bilansu – na koniec półrocza bieżącego roku obrotowego i na koniec poprzedniego roku obrotowego. Należy sprawdzić, czy zastosowano właściwe kursy dla ustalenia tych wartości. O ile na koniec roku zwraca się uwagę na zastosowanie kursu na 31 grudnia, to w przypadku okresów śródrocznych zdarza się stosowanie kursów z dnia poprzedzającego dzień przeprowadzenia operacji, czyli zasady obowiązującej do przeliczania transakcji na dzień ich przeprowadzenia. Tymczasem na koniec okresu śródrocznego trzeba zastosować zasady wyceny takie, jak w przypadku sporządzania sprawozdania rocznego. W opisywanym przypadku będzie to na 30 czerwca br.
Po trzecie, raport półroczny zawiera półroczne skrócone sprawozdanie obejmujące okres pierwszych sześciu miesięcy roku obrotowego sporządzone zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości i poddane przeglądowi przez firmę audytorską. Ważne jest tu zapewnienie odpowiednich przedziałów czasowych dla prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania. W raporcie śródrocznym na koniec czerwca 2021 r. w bilansie należy zaprezentować dane zarówno na 30 czerwca 2021 r., jak i 31 grudnia 2020 r., a także na 30 czerwca 2020 r. Z kolei rachunek zysków i strat (w przypadku podmiotów stosujących MSR sprawozdanie z przychodów i kosztów i innych całkowitych dochodów), rachunek (sprawozdanie z) przepływów pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym powinny prezentować dane za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2021 r. i porównawczo za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2020 r. Jak podkreślono w par. 68 ust. 2 rozporządzenia, przy wszystkich danych zawartych w półrocznym skróconym sprawozdaniu prezentuje się dane porównywalne za półrocze poprzedniego roku obrotowego. Zaś w przypadku bilansu zestawienia zmian w kapitale własnym i zestawienia lokat w zakresie pozycji zagregowanych wymienionych w tabeli głównej (sporządzanego przez alternatywną spółkę inwestycyjną), dodatkowo są potrzebne dane za poprzedni rok obrotowy. Mają być więc one sporządzone w sposób zapewniający porównywalność danych przedstawionych w raporcie dla okresów roku poprzedniego z danymi dla półrocza bieżącego roku obrotowego. [ramka 2]

Ramka 2

Okresy sprawozdawcze
MSR nr 34 nakazuje prezentację w śródrocznym sprawozdaniu finansowym danych z następujących okresów sprawozdawczych:
• bilans: na koniec bieżącego okresu śródrocznego i bilans porównawczy na koniec bezpośrednio poprzedzającego go roku obrotowego;
• rachunki zysków i strat: za bieżący okres śródroczny i narastająco za bieżący rok obrotowy do danego dnia, wraz z porównawczym rachunkiem zysków i strat za porównywalne okresy śródroczne (bieżący i od końca roku do danego dnia) bezpośrednio poprzedzającego roku obrotowego;
• zestawienie zmian w kapitale własnym: narastająco za bieżący rok obrotowy do danego dnia, wraz z porównawczym zestawieniem za porównywalny okres od początku roku do danego dnia, bezpośrednio poprzedzającego roku obrotowego;
• rachunek przepływów pieniężnych: za bieżący rok obrotowy do danego dnia wraz z porównawczym rachunkiem za porównywalny okres od początku roku do danego dnia, bezpośrednio poprzedzającego roku obrotowego.
Reguły wyceny nie ulegają zmianie, chyba że…
Dane sporządza się zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości z zastosowaniem zasady wyceny aktywów i pasywów oraz pomiaru wyniku finansowego netto – określonych na dzień bilansowy – z uwzględnieniem:
  • korekt z tytułu rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego oraz innych rezerw,
  • odpisów aktualizujących wartość składników aktywów.
Oznacza to, iż jednostki nie mogą zrezygnować z ujmowania w sprawozdaniu półrocznym skutków trudniejszych zagadnień, nie mogą też stosować rozwiązań, które powodowałyby, iż sposób ujmowania zdarzeń w trakcie roku różniłby się od sposobu ich pokazywania w sprawozdaniu rocznym.
W szczególności należy pamiętać o zrealizowaniu wymogów wynikających z par. 66 ust. 5 w związku z par. 68 ust. 1 rozporządzenia. W świetle tych regulacji półroczne (podobnie jak kwartalne) skrócone sprawozdanie finansowe będące składnikiem raportu kwartalnego zawiera informację dodatkową opisującą zasady przyjęte przy sporządzeniu raportu, w tym informacje o zmianach stosowanych zasad (polityki) rachunkowości oraz o istotnych zmianach wielkości szacunkowych.
Konieczne jest zatem nie tylko utworzenie rezerw według tych samych zasad, co na koniec roku, lecz również przeanalizowanie wszelkich wskazówek dotyczących potrzeby dokonania odpisów aktualizacyjnych i objaśnienie okoliczności ich ustalania. Dotyczy to wszystkich składników aktywów, przy czym w praktyce najczęściej zapasów, gdzie w „Informacjach dodatkowych” należy wskazać informacje o odpisach aktualizujących wartość zapasów do wartości netto możliwej do uzyskania i odwróceniu odpisów z tego tytułu. Obowiązkowo należy też wskazać informacje o odpisach aktualizujących z tytułu utraty wartości aktywów finansowych, rzeczowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych i prawnych lub innych aktywów oraz odwróceniu takich odpisów. [tabela]
TABELA
Prezentacja przykładowych odpisów aktualizujących
Odpisy aktualizujące stan na 31.12.2020 zwiększenia zmniejszenia Stan na 31.06.2021
rzeczowe aktywa trwałe 523 000,00 4520,00 3250,00 524 270,00
zapasy 152 300,00 2360,00 58 600,00 96 060,00
należności 856 300,00 132 000,00 365 200,00 623 100,00
Jednostka, która w trakcie pierwszych miesięcy 2021 r. zmieniła sposób wyceny aktywów lub pasywów albo sposób grupowania zdarzeń, skutki takiego postępowania powinna ująć jako zysk/strata z lat ubiegłych. Ponadto musi pamiętać o konieczności zapewnienia porównywalności danych za poprzedni okres poprzez odpowiednie przekształcenie informacji. [zapis 1]

zapis 1

Per saldo
„W pierwszym półroczu 2021 r. spółka dokonała kilku zmian w prezentacji danych w sprawozdaniu finansowym w zakresie prezentacji aktywów i zobowiązań z tytułu podatku odroczonego. Od stycznia 2021 r. aktywa i zobowiązania z tytułu podatku odroczonego są wykazywane per saldo w jednej pozycji jako różnica”.
Uwaga na sezonowość
W raporcie śródrocznym powinny być objaśnienia dotyczące sezonowości lub cykliczności działalności emitenta w prezentowanym okresie. Jest to informacja opisowa, która pozwoli zrozumieć, dlaczego dane w raportach śródocznych nie są porównywalne z danymi w ujęciu rocznym. [zapis 2]

zapis 2

Informacja opisowa
„Sprzedaż ciepła zależy od warunków atmosferycznych, w szczególności od temperatury powietrza, i jest większa w okresie jesienno-zimowym dla odbiorców indywidualnych. Poziom sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom indywidualnym zależy od długości dnia, co powoduje, że sprzedaż energii elektrycznej tej grupie odbiorców jest z reguły niższa w okresie wiosenno-letnim, a wyższa w okresie jesienno-zimowym. Sprzedaż węgla dla odbiorców indywidualnych jest większa w okresie jesienno-zimowym. Sezonowość pozostałych obszarów działalności spółki jest niewielka”.
Sytuacja gospodarcza musi być objaśniona
Jednostka sporządzająca raport śródroczny musi zawrzeć w nim informacje o zmianach sytuacji gospodarczej i warunków prowadzenia działalności, które mają istotny wpływ na wartość godziwą aktywów i pasywów (w tym aktywów finansowych i zobowiązań finansowych jednostki). Nie ma tu znaczenia, czy instrumenty finansowe są ujęte w wartości godziwej czy w skorygowanej cenie nabycia (koszcie zamortyzowanym). Jest to szczególnie ważne teraz w czasie pandemii COVID-19, gdzie właśnie problemy kontrahentów, emitentów posiadanych przez jednostkę papierów wartościowych mogą mieć istotny wpływ na wartości wykazywane w sprawozdaniu. [zapis3 i 4]

zapis 3

Wzrost sprzedaży
„Mimo że pandemia COVID-19 wybuchła w I kw. ubiegłego roku, jej skutki wpłynęły również na wyniki spółki w I półroczu tego roku finansowego. Przychody ze sprzedaży w tym okresie w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego wzrosły o 52,4 proc. Zwiększenie sprzedaży mimo mocniejszych restrykcji to wynik dynamicznego rozwoju kanału online i logistyki przez spółkę, podyktowany zmianą zwyczajów zakupowych klientów. Niski poziom zapasów oraz związany z tym brak konieczności przeprowadzania większych wyprzedaży r/r, a także korzystny poziom kursu PLN/USD spowodowały, że spółka uzyskała wyższą marżę brutto o 7,4 pkt proc. w porównaniu z I półroczem roku poprzedniego”.

zapis 4

Metodologia szacunków i założeń
„W celu uwzględnienia wpływu czynników przyszłych (w tym COVID-19) grupa dokonała korekt prawdopodobieństwa oczekiwanych strat kredytowych w oparciu o notowania instrumentów Credit Default Swap (CDS), zdywersyfikowanych w zależności od wewnętrznego ratingu kontrahenta”.
„Efekt uwzględnienia wpływu COVID-19 na metodologię dokonanych szacunków dla instrumentów finansowych, dla których Grupa była w stanie dokonać odpowiednich kalkulacji, skutkował wzrostem oczekiwanych strat kredytowych od zobowiązania pozabilansowego z tytułu wystawionej przez bank na zlecenie Spółki gwarancji na rzecz podmiotu zależnego”.
W informacji dodatkowej należy wskazać wszystkie dane
Zgodnie z rozporządzeniem minimalny zakres informacji dodatkowej to wskazanie wielu informacji, które są niezbędne do tego, aby czytelnik sprawozdania mógł zrozumieć zmiany, jakie nastąpiły w stosunku do ostatniego rocznego sprawozdania finansowego. Oprócz objaśnienia zagadnień wskazanych wyżej warto sprawdzić, czy we właściwy sposób odniesiono się do takich zagadnień jak:
  • informacje o istotnych transakcjach nabycia i sprzedaży rzeczowych aktywów trwałych;
  • informacje o istotnym zobowiązaniu z tytułu dokonania zakupu rzeczowych aktywów trwałych;
  • informacje o istotnych rozliczeniach z tytułu spraw sądowych;
  • wskazanie korekt błędów poprzednich okresów;
  • informacje o niespłaceniu kredytu lub pożyczki lub naruszeniu istotnych postanowień umowy kredytu lub pożyczki, w odniesieniu, do których nie podjęto żadnych działań naprawczych do końca okresu sprawozdawczego;
  • informacje dotyczące zmiany w klasyfikacji aktywów finansowych w wyniku zmiany celu lub wykorzystania tych aktywów;
  • informacje dotyczące emisji, wykupu i spłaty nie udziałowych i kapitałowych papierów wartościowych;
  • informacje dotyczące wypłaconej lub zadeklarowanej dywidendy, łącznie i w przeliczeniu na jedną akcję, z podziałem na akcje zwykłe i uprzywilejowane.
Obowiązkiem każdej jednostki sporządzającej raport śródroczny jest wskazanie zdarzeń, jakie wystąpiły po dniu, na który sporządzono kwartalne skrócone sprawozdanie finansowe, nieujętych w tym sprawozdaniu, a mogących w znaczący sposób wpłynąć na przyszłe wyniki finansowe. Mogą to być: zmiany w organach zarządczych lub nadzorujących zawarcie istotnych umów lub porozumień, rozpoczęcie procesów restrukturyzacyjnych lub oszczędnościowych. Oczywiście mogą to być też inne zdarzenia, które w ocenie kierownictwa jednostki, jako odpowiedzialnego za sporządzenie raportu śródrocznego, mogą być istotne dla czytelników. [zapis 5, 6, 7]

zapis 5

Zmiany w organach
„1 lipca 2021 r. na członka zarządu został powołany pan Janusz Januszewski, który zastąpił odwołanego w tym dniu pana Marka Mareckiego. Pan Marek Marecki otrzymał absolutorium, jako członek zarządu za rok obrotowy 2020. 12 czerwca 2021 roku Członek Rady Nadzorczej Spółki, Pan Michael Crown, w związku z przejściem na emeryturę, złożył rezygnację z pełnionej funkcji członka Rady Nadzorczej Spółki”.

zapis 6

Umowy
„3 czerwca 2020 r. spółka zawarła przedwstępną umowę sprzedaży wszystkich udziałów w kapitale zakładowym w spółce Biuro sp. z o.o., a 23 czerwca 2021 r. spółka zawarła ostateczną umowę sprzedaży wszystkich udziałów w kapitale zakładowym tej spółki zależnej”.

zapis 7

Program restrukturyzacyjny
„Ze względu na poczynione przez spółkę oszczędności kosztowe i wdrożony w marcu oraz kwietniu 2021 r. program restrukturyzacyjny – wzrost kosztów operacyjnych był znacząco niższy niż wzrost sprzedaży. Na działalność operacyjną wpływ miały również zdarzenia jednorazowe w pozostałej działalności operacyjnej, tj. sprzedaż gruntu w Warszawie za 5 mln zł oraz 0,4 mln zł dotacji do wynagrodzenia”.
W raporcie półrocznym należy też ująć informację dotyczącą zmian zobowiązań warunkowych lub aktywów warunkowych, które nastąpiły od czasu zakończenia ostatniego roku obrotowego. Jest to istotne w związku z pandemią, bowiem wiele jednostek, którym spółka poręczyła kredyty i pożyczki lub udzieliła gwarancji finansowych, może mieć problemy w zakresie ich spłaty. Wpływa to na wzrost ryzyka poręczyciela, tak więc należy poinformować czytelników sprawozdania o tym, czy istnieje ryzyko, że obecne zobowiązania warunkowe przerodzą się w rezerwy lub wręcz zobowiązania. [zapis 8]

zapis 8

Zobowiązania warunkowe
„W I półroczu 2021 r. spółki wchodzące w skład Grupy Kapitałowej korzystały z gwarancji bankowych, na zabezpieczenie zapłaty czynszu. Na dzień 30 czerwca 2021 r. łączna wartość gwarancji bankowych wystawionych na zlecenie i odpowiedzialność spółki dominującej wyniosła 500 tys. zł, z czego:
– wartość gwarancji wystawionych z tytułu zabezpieczenia umów zawartych przez spółkę w kwocie 180 tys. zł;
– wartość gwarancji wystawionych z tytułu zabezpieczenia umów zawartych przez jednostki powiązane objęte konsolidacją w kwocie 320 tys. zł”.
Na koniec warto podkreślić, iż w raporcie śródrocznym należy też ująć inne informacje, które mogą w istotny sposób wpłynąć na ocenę sytuacji majątkowej, finansowej i wyniku finansowego jednostki. ©℗
Podstawa prawna
rozporządzenie ministra finansów z 29 marca 2018 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych oraz warunków uznawania za równoważne informacji wymaganych przepisami prawa państwa niebędącego państwem członkowskim (Dz.U. z 2018 r. poz. 757)
ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 217)
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 34 „Śródroczna sprawozdawczość finansowa” (Dz.Urz. UE z 2008 r. L 320/208)
Rozporządzenie Komisji (UE) 2016/2067 z 22 listopada 2016 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej (Dz.Urz. UE z 2016 r. L 323, s. 1)