Mianem cashpoolingu określa się system zarządzania pieniędzmi (płynnością finansową) w grupie kapitałowej (lub w grupie powiązanych ekonomicznie podmiotów). Zarządza nim bank, z którym firmy podpisują umowę.
ikona lupy />
Agnieszka Wnuk menedżer w Crido Taxand / Media / materialy prasowe
Cashpooling przybiera różne formy. Przykładowo w najczęściej występującym modelu konsolidacyjnym na rachunek jednego z przedsiębiorstw (koordynatora, lidera) trafiają nadwyżki finansowe, które pojawiają się na kontach pozostałych przedsiębiorstw. Z drugiej strony otrzymują one automatycznie wsparcie, gdy mają niedobory gotówki (pieniądze płyną wówczas w drugą stronę).
W modelu kompensacyjnym nie dochodzi do transferów. Bank sumuje kwoty na rachunkach firm i nalicza odsetki od łącznego salda.
Zarządzanie płynnością w grupie przedsiębiorstw pozwala im ograniczyć koszty finansowania i ułatwia dostęp do pieniędzy. Wiążą się z tym jednak problemy podatkowe.

Dokumentacja cen transferowych

Organy podatkowe są w najnowszych interpretacjach zdania, że podmioty powiązane uczestniczące w cashpoolingu powinny sporządzać dokumentację cen transferowych (por. np. stanowisko łódzkiej izby skarbowej z 7 stycznia 2014 r., nr IPTPB3/423-399/13-4/MF czy też katowickiej izby z 2 grudnia 2013 r., nr IBPBI/2/423-1128/13/JD).
Dotyczy to przypadku, gdy łączna kwota (lub jej równowartość) wynikająca z umowy lub rzeczywiście zapłacona w danym roku podatkowym, a dotycząca wymagalnych w tym roku świadczeń, jest wyższa niż progi określone w art. 9a ust. 2 ustawy o CIT (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.).
Chodzi o 100 tys. euro, gdy wartość transakcji nie przekracza 20 proc. kapitału zakładowego podatnika, 30 tys. euro w przypadku usług, sprzedaży lub udostępnienia wartości niematerialnych i prawnych oraz 50 tys. euro w pozostałych przypadkach.
Fiskus wyjaśnia, że od przepisów dotyczących obowiązku sporządzania dokumentacji cen transferowych nie ma wyjątków dotyczących cashpoolingu. Nie ma też znaczenia, że stroną umowy jest bank, który nie jest podmiotem powiązanym. Kluczowe jest to, że w efekcie tego mechanizmu operacje finansowe w grupie kapitałowej mogą się odbywać na warunkach nierynkowych. W rezultacie dokumentacja cen transferowych musi być sporządzana. Jeśli nie przekona ona urzędników i podczas kontroli uznają, że transakcje nie były zawierane na warunkach rynkowych, w efekcie zaś dochód uczestnika cashpoolingu został zaniżony, wówczas będą mogli oszacować go zgodnie z art. 11 ustawy o CIT.
Zdarzają się też jednak interpretacje, w których fiskus stwierdza, że art. 11 ustawy o CIT nie ma w takich wypadkach zastosowania (por stanowisko łódzkiej izby skarbowej z 23 grudnia 2013 r., nr IPTPB3/423-347/13-4/KJ czy też katowickiej izby skarbowej z 13 grudnia 2013 r., nr IBPBI/2/423-1195/13/AK).

PCC nie obejmuje zarządzania płynnością

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.) wymienia w art. 1 zamknięty katalog zdarzeń, które podlegają tej daninie. Brak wśród nich cashpoolingu. Nie ma znaczenia jego podobieństwo do niektórych czynności, które w ustawie zostały wymienione. Liczy się tylko to, że sam nie znalazł się na liście.
Fiskus potwierdza w interpretacjach indywidualnych, że nie uważa cashpoolingu ani za rodzaj pożyczki, ani depozytu nieprawidłowego, które podlegają PCC. Przykłady to interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 20 września 2011 r. (nr ILPB2/436-117/11-2/TR) czy też dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 19 marca 2010 r. (nr IPPB2/436-528/09-4/MZ).
W ramach cashpoolingu usługi świadczy bank, który oblicza łączne saldo dla rachunków uczestników lub dokonuje przelewów. Usługi banku są zwolnione z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o tym podatku (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 z późn. zm.). Zgodnie z nim wolne od podatku są m.in. usługi dotyczące prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w tym zakresie.
Sytuacji uczestników cashpoolingu nie zmienia także wykonywanie przez nich jakichkolwiek czynności umożliwiających działania banku, w tym dokonywanie przez niego transferów. Są to bowiem czynności pomocnicze wobec głównej realizowanej przez instytucję finansową. Takie korzystne dla podatników stanowisko fiskus zaprezentował m.in. w interpretacji wydanej przez dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie (pismo z 31 grudnia 2012 r. nr IPPP2/443-998/12-5/RR).

Podatek u źródła może wystąpić

W przypadku gdy część uczestników cashpoolingu to firmy zagraniczne, może pojawić się obowiązek poboru zryczałtowanej daniny (podatek u źródła) z tytułu wypłaty odsetek na ich rzecz. Zgodnie z art. 21 ustawy o CIT jej stawka to 20 proc. Jeśli podmiot wypłacający ma certyfikat rezydencji zagranicznej firmy, może pobrać niższy podatek – zgodny z postanowieniami odpowiedniej umowy międzynarodowej (o unikaniu podwójnego opodatkowania). Może on wynieść np. 5 proc.
Warto pamiętać, że w umowach zawarta jest klauzula uprawnionego odbiorcy. Wynika z niej, że jeśli odsetki zostaną wypłacone pośrednikowi, a nie firmie, której się one należą, Polska będzie miała prawo zażądać podatku według wyższej stawki określonej w ustawie o CIT. To zaś może uczynić taki system pozyskiwania gotówki droższym od innych rozwiązań dostępnych na rynku.
Polskie sądy administracyjne potwierdzały, że lider systemu otrzymujący odsetki jest tylko pośrednikiem, a nie ich uprawnionym odbiorcą. Skoro tak, to w sytuacji gdy odsetki są mu wypłacane, a jest on podmiotem zagranicznym, należy pobrać podatek u źródła według stawki 20 proc. Tak orzekł m.in. WSA w Rzeszowie w wyroku z 22 stycznia 2013 r. (sygn. akt I SA/Rz 1132/12) oraz WSA w Gliwicach w wyroku z 24 września 2012 r. (sygn. akt I SA/GL 181/12).
Wyjątkowo korzystna jest pod tym względem umowa zawarta przez Polskę z Francją (Dz.U. z 1977 r. nr 1, poz. 5). Nie zawiera klauzuli uprawnionego odbiorcy i dodatkowo zastrzega, że odsetki wypłacane z terytorium jednego kraju opodatkowane są na terytorium drugiego – nie ma więc podatku u źródła.

Nie zawsze odsetki będą w całości kosztem podatkowym

Przychodem uczestnika cashpoolingu będą zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 2 ustawy o CIT wyłącznie odsetki (w chwili ich otrzymania) uzyskane z tytułu przekazywanych na rachunek lidera systemu nadwyżek finansowych. Kosztami podatkowymi będą zaś wszelkie wydatki poniesione na rzecz banku lub lidera systemu (chodzi np. o prowizje lub inne płatności przewidziane umową). Także odsetki wypłacane przez firmy od udostępnionego im kapitału są kosztem podatkowym. Obecnie jednak fiskus uważa, że zastosowanie mają w tym wypadku ograniczenia dotyczące tzw. cienkiej kapitalizacji, a odnoszące się do podmiotów powiązanych (por. interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 9 października 2013 r. nr ILPB4/423-242/ 13-2/DS). Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 60 oraz 61 ustawy o CIT, gdy pożyczka (kredyt) została udzielona spółce przez udziałowca (akcjonariusza) lub udziałowców posiadających nie mniej niż 25 proc. jej udziałów (akcji), a wartość zadłużenia wobec tych udziałowców (lub ich właścicieli) przekracza trzykrotność kapitału zakładowego, to w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza ten limit, odsetki od niej nie mogą być kosztem podatkowym. Fiskus powołuje się na art. 16 ust. 7b ustawy o CIT. Zgodnie z nim pożyczką, o której mowa w przepisach dotyczących cienkiej kapitalizacji, jest każda umowa, w której jeden podmiot zobowiązuje się przenieść na drugi określoną ilość pieniędzy, a ten ostatni zobowiązuje się je zwrócić. Zgodnie z tym przepisem pożyczką jest także emisja papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokata.

Podstawa prawna

Art. 9, art. 11, art. 16 ust. 7b, art. 16 ust. 60–61, art. 21 ust. 1 ustawy o CIT z 15 lutego 1992 r. (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.).

Art. 15, art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT z 11 marca 2004 r. (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 z późn. zm.).

Art. 1 ust. 1 ustawy o podatku o czynnościach cywilnoprawnych z 9 września 2000 r. (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.).

Urząd skarbowy powinien ułatwiać działanie firmom

Brak jasnych regulacji podatkowych dotyczących rozliczania takich przepływów sprawia, że nasze przedsiębiorstwa działające w ramach międzynarodowych grup kapitałowych mają kłopoty, gdy chcą uczestniczyć w cashpoolingu. Nie pomaga także restrykcyjne podejście organów podatkowych wyrażane w interpretacjach.

Trudności pojawiają się zwłaszcza w przypadku rozliczania podatku u źródła od odsetek. Polska spółka wypłacając podmiotowi zagranicznemu wynagrodzenie (odsetki) za środki udostępnione jej w ramach cashpoolingu, jest zobowiązana pobrać podatek u źródła: albo według stawki ustawowej 20 proc., albo niższej, wynikającej z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

podpisanej z państwem rezydencji odbiorcy odsetek (zwykle 5–10 proc.). W cashpoolingu odsetki są zazwyczaj płacone przez podmioty wykazujące salda ujemne do lidera systemu, który następnie przekazuje je firmom wykazującym w danym okresie saldo dodatnie. Polskie organy podatkowe (a także sądy administracyjne) uznają, że lider nie jest rzeczywistym (uprawnionym) odbiorcą, a więc nie jest możliwe zastosowanie obniżonej stawki podatku u źródła. Polska spółka musi w takim wypadku pobrać daninę w wysokości 20 proc. wypłacanych odsetek. Chyba że jest w stanie ustalić, do kogo ostatecznie one trafią i że ów rzeczywisty odbiorca objęty jest niższą stawką wynikającą z odpowiedniej umowy międzynarodowej. W większości przypadków takie ustalenie nie jest jednak możliwe.

Kolejna kontrowersyjna kwestia to zastosowanie przepisów o niedostatecznej (cienkiej) kapitalizacji w odniesieniu do zadłużenia wynikającego z cashpoolingu. Jeszcze niedawno minister finansów potwierdzał w interpretacjach podatkowych, że nie dotyczą one odsetek wypłacanych liderowi systemu. Niestety, mniej więcej od lipca 2013 r. stanowisko fiskusa się zmieniło. W tym kontekście z nadzieją należy spojrzeć na najnowszy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 11 lutego 2014 r. (sygn. akt I SA/Wr 2007/13), w którym sąd przyznał rację podatnikowi i uznał, że do odsetek płaconych w ramach cashpoolingu nie stosuje się ograniczeń wynikających z niedostatecznej kapitalizacji.

Oczywiście wątpliwości budzi również obowiązek sporządzania dokumentacji cen transferowych przez podmioty uczestniczące w systemie.

Podsumowując, aby ułatwić czy wręcz umożliwić polskim podatnikom korzystanie z finansowania w ramach cashpoolingu wskazane byłoby uregulowanie tej umowy w przepisach podatkowych lub przynajmniej zmiana podejścia administracji na korzystniejsze dla naszych przedsiębiorców.