Zapłata za profesjonalną reprezentację w sądzie może pomniejszyć przychód. Do kosztów można także zaliczyć honoraria za opinie doradców, radców prawnych i adwokatów. Firma może również uwzględnić wydatki na doradztwo inwestycyjne.
ikona lupy />
Krzysztof Gratka, menedżer w Accreo / Media / materialy prasowe
Spółki oraz osoby prowadzące działalność gospodarczą ponoszą różnego rodzaju wydatki na doradców (podatkowych, finansowych, inwestycyjnych), księgowych i prawników. Zwykle wiążą się one z postępowaniami podatkowymi, sądowymi, ale również z planowaniem lub zabezpieczeniem inwestycji, transakcji itp. Są więc związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, ale – jak wynika z interpretacji indywidualnych wydawanych przez ministra finansów i orzecznictwa sądów – nie zawsze można je zaliczyć do kosztów podatkowych. W praktyce firmy muszą każdorazowo rozstrzygać, czy dany wydatek może pomniejszyć ich przychód, czy też nie. Jeśli podatnik ma wątpliwości, może wystąpić do ministra finansów o wydanie interpretacji indywidualnej. Zanim to jednak zrobi, warto prześledzić dotychczasowy dorobek interpretacyjny i sądowy.

Zabezpieczenie źródeł przychodu

Kosztami uzyskania przychodów są wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła. Wyjątkiem są nakłady wymienione w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT lub w art. 23 ust. 1 ustawy o PIT. Są one wyłączone z kosztów podatkowych. W praktyce zastosowanie tych prostych zasad sprawia jednak problemy i rodzi spory podatników z fiskusem.
Przykładem korzystnego rozstrzygnięcia dla firm jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 lipca 2013 r. (sygn. akt II FSK 2298/11). Spółka prowadziła sieć kawiarni. Zawarła umowę najmu lokalu użytkowego, aby go wykorzystywać na potrzeby działalności gospodarczej. Dodatkowo podpisała umowę (fit-out), na mocy której wynajmujący przekazał jej określoną sumę pieniędzy w celu pokrycia kosztów związanych z rozpoczęciem działalności w lokalu. Ponieważ sytuacja na rynku się zmieniła, spółka doszła do wniosku, że kawiarnia w tym miejscu nie przyniesie jej spodziewanego zysku. Zdecydowała się wycofać z inwestycji i rozwiązać umowy najmu oraz fit-out. Zatrudniła zewnętrznego doradcę, który miał m.in. wziąć udział w negocjacjach z wynajmującym. W efekcie jego działań spółka doprowadziła do rozwiązania obu umów bez konieczności zapłaty odszkodowania. Doradca dostał za to wynagrodzenie. Spółka chciała wydatki na nabycie jego usług zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. W jej ocenie rozwiązanie niekorzystnej umowy najmu służyło ochronie źródła przychodów, jakim jest działalność gastronomiczna. Dzięki temu zaoszczędzone pieniądze mogła przeznaczyć na prowadzenie działalności w innych lokalizacjach. Minister finansów się z tym nie zgodził. Jego zdaniem wydatki na usługi doradcy zostały poniesione w celu wycofania się z umowy najmu i nie spełniają przesłanek wymienionych w art. 15 ust. 1 ustawy o CIT.
NSA podzielił stanowisko spółki. Przywołał art. 15 ust. 4f ustawy o CIT, na mocy którego koszty zaniechanych inwestycji są potrącalne w dacie zbycia inwestycji lub ich likwidacji. Wyjaśnił też, że ryzyko jest nieodłącznym elementem działalności gospodarczej i nie wszystkie decyzje przedsiębiorcy muszą być trafne. Swoboda prowadzenia działalności oznacza m.in., że przedsiębiorca może się wycofać z podjętych działań w imię określonych korzyści czy też w celu minimalizacji strat. Prawodawca zakłada więc możliwość wpisywania w ciężar kosztów podatkowych wydatków poniesionych w celu wycofania się z niekorzystnych dla podatnika inwestycji czy zobowiązań umownych wobec osób trzecich. Wydatek na doradcę może być więc kosztem podatkowym.

Spory o wynagrodzenie prawników

Przedsiębiorcy mogą dochodzić swoich praw w sądach i często korzystają z tej drogi. Dotyczy to zarówno zobowiązań podatkowych, jak i np. dochodzenia zapłaty od kontrahentów. W postępowaniach tych dość często podatników reprezentują profesjonalni pełnomocnicy. Nie ma wątpliwości, że wydatki na doradców podatkowych, radców prawnych i adwokatów mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Są one bowiem poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła.
Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wydatków na uzyskanie np. opinii prawnej czy podatkowej. Może ona dotyczyć zarówno wyjaśnienia problemu podatkowego, jak i np. umowy, którą firma zamierza podpisać z kontrahentem, umowy inwestycyjnej, czy też umowy najmu.
Nie zawsze jednak będzie można zaliczyć wydatek na wynagrodzenie dla prawnika do kosztów. Spory dotyczą np. wynagrodzenia uzależnionego od wyniku sprawy. Chodzi o sytuację, gdy np. radca prawny lub doradca podatkowy mają otrzymać wynagrodzenie pod warunkiem wygranej w sporze z urzędem. Jeśli sprawę przegrają (jej wynik będzie niekorzystny dla klienta, a więc np. będzie musiał zapłacić podatek z odsetkami), zapłaty nie dostaną. Minister finansów wydaje w tego typu przypadkach rozbieżne interpretacje.
Przykładowo w interpretacji nr IPTPB1/415-137/12-4/KO uznał, że wynagrodzenie pełnomocnika, które było uzależnione od wyniku sprawy, nie będzie kosztem. Interpretacja dotyczyła przypadku, gdy pełnomocnik wnioskodawcy uczestniczył w postępowaniu kontrolnym i podatkowym. Zgodnie z umową należało mu się wynagrodzenie dodatkowe w przypadku wygranej (miał nią być zwrot przez urząd skarbowy podatku z odsetkami). Podatnik chciał zaliczyć ten wydatek do kosztów, ale minister się na to nie zgodził. Wskazał, że dodatkowe wynagrodzenie należało się pełnomocnikowi tylko w sytuacji, gdy wnioskodawca wygra spór z organem kontroli podatkowej i otrzyma zwrot pobranego podatku wraz z odsetkami. Nie dotyczyło więc jakichkolwiek czynności pełnomocnika, których celem byłoby powstanie, zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodu u wnioskodawcy – uzasadnił minister.
W innej interpretacji dotyczącej osoby fizycznej (nr IPTPB2/415-141/12-7/KK) szef resortu fianasów uznał jednak, że wynagrodzenie pełnomocnika uzależnione od wyniku sprawy jest kosztem podatkowym.
Wydaje się, że sposób ustalenia wynagrodzenia – stałe, ryczałtowe, uzależnione od wyniku sprawy – nie powinien mieć znaczenia dla możliwości zaliczenia wydatku na doradztwo prawne do kosztów.

Doradztwo inwestycyjne

Firmy korzystają również z doradztwa inwestycyjnego. W interpretacjach indywidualnych minister finansów pozwala zaliczać takie wydatki do kosztów podatkowych, choć nie jest to regułą.
Przykładowo w jednej z najnowszych interpretacji (nr ITPB3/423-237/13/AW) minister uznał, że wydatki na pozyskanie opinii prawnych związanych z planowaną przez spółkę budową farmy wiatrowej mogą stanowić koszty inne niż bezpośrednio związane z przychodem. Ponieważ odnoszą się do projektu inwestycyjnego, w tym konkretnym przypadku generują one wartość początkową wytwarzanego środka trwałego. Oznacza to, że zapłata za opinię prawną będzie mogła zostać zaliczona do kosztów jako część odpisów amortyzacyjnych od tego środka trwałego (czyli farmy wiatrowej).
W innej interpretacji (nr IP-PB3-423-1088/08-3/KB) minister pozwolił spółce uwzględnić w kosztach wynagrodzenie za doradztwo profesjonalnej firmy oraz przygotowanie materiałów niezbędnych do uzyskania pozwolenia na działanie na terenie specjalnej strefy ekonomicznej. Organ uznał, że spółka poniosła te wydatki w celu zmniejszenia kosztów produkcji, bo na terenie specjalnej strefy ekonomicznej skorzysta z ulgi. W przyszłości przyczyni się to więc do zwiększenia jej przychodów.
Organy podatkowe uznają również, że kosztem mogą być wydatki na doradztwo związane z pozyskaniem środków unijnych.
Ministerstwo pozwala zaliczać do kosztów doradztwo inwestycyjne
Przedsiębiorcy mogą dostać pomoc w sądzie
Kto może się ubiegać o prawo pomocy w sądzie administracyjnym? Czy może o nie wystąpić firma?
Z toczącym się postępowaniem sądowoadministracyjnym wiąże się nierozłącznie obowiązek ponoszenia kosztów sądowych oraz kosztów reprezentacji związanych z ustanowieniem adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego jako pełnomocnika. Strony postępowania, które nie są w stanie udźwignąć ciężaru tych obowiązków, mogą się ubiegać o przyznanie pomocy. Co istotne, o pomoc może wystąpić zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Mając na względzie charakter instytucji prawa pomocy, ustawodawca zwolnił z opłat sądowych wniosek składany przez stronę. Wniosek ten jest sformalizowany, co oznacza, że musi być złożony na urzędowym formularzu.
Jak wygląda procedura udzielenia pomocy w sprawach podatkowych?
Kompetentny do rozpoznania wniosku strony jest sąd administracyjny, przed którym sprawa ma się toczyć lub już się toczy. W zależności od kondycji finansowej strony prawo pomocy może być udzielone w zakresie całkowitym lub częściowym. W przypadku przyznania pomocy w zakresie całkowitym strona w celu dochodzenia swoich praw przed sądem administracyjnym zostanie zwolniona z kosztów sądowych oraz kosztów reprezentacji przez profesjonalnego pełnomocnika. Z kolei gdy stan majątkowy strony nie jest na tyle poważny, by nie mogła ona w ogóle partycypować w kosztach prowadzenia postępowania, wówczas może zostać jej przyznane prawo pomocy w ograniczonym zakresie – np. zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub części albo tylko od kosztów ustanowienia pełnomocnika.
Nieostre kryteria przyznania prawa pomocy powodują, że w bardzo wielu przypadkach pojawiają się kontrowersje, czy strona kwalifikuje się do przyznania tego prawa. Osobie fizycznej prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym, gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, natomiast w zakresie częściowym – wtedy gdy wysokość tych kosztów jest na tyle istotna, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. W przypadku osoby prawnej niezbędne jest wykazanie, że nie ma ona w ogóle środków do prowadzenia postępowania bądź też są one na tyle ograniczone, że nie pozwalają na pokrycie kosztów sądowych oraz wydatków związanych z reprezentacją w pełnym zakresie.
W tym kontekście niezwykle istotne jest zawarcie we wniosku oświadczenia strony. Powinna w nim wskazać dokładne dane o swoim stanie majątkowym i dochodach. Jeżeli wnioskującym jest osoba fizyczna, to informacje zawarte w oświadczeniu muszą obejmować również dane o stanie rodzinnym oraz m.in. o braku zatrudnienia. Przykładowo w jednym z postanowień sąd uznał, że skoro strona jest w stanie ponieść wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, to tym bardziej ma możliwość uiścić koszty związane z prowadzeniem postępowania sądowego (sygn. akt I SA/Gl 62/13).
Czy podatnik, którego stać na poniesienie kosztów postępowania sądowego, może zaliczyć wydatki z tym związane, np. na doradcę podatkowego, do kosztów uzyskania przychodów?
Jeżeli strona poniesie wydatki związane z postępowaniem sądowoadministracyjnym, to co do zasady może je zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów, jeżeli spełniają ogólne warunki uznania wydatku za koszt. Ustawodawca wyłączył możliwość zaliczenia do nich kosztów egzekucyjnych związanych z niewykonaniem zobowiązań.
Podstawa prawna
Art. 15 ust. 1, art. 16 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.). Art. 22 ust. 1, art. 23 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 361 z późn. zm.).