Każda osoba, która wprowadza do obrotu dokument z wykazaną kwotą VAT, ma obowiązek jego zapłaty, bez względu na powód jego nieprawidłowego wystawienia.
Zwalczanie procederu wprowadzania do obrotu gospodarczego fikcyjnych faktur jest od kilku lat jednym z priorytetowych zadań kontroli skarbowej. Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską (nr 12954/13) podkreśla, że źródłem problemu nie są obecnie obowiązujące przepisy dotyczące VAT, lecz uchylanie się od ich prawidłowego stosowania.

Mechanizm oszustw

Oszustwa podatkowe w VAT polegają zasadniczo na nieuiszczaniu podatku wykazanego na fakturze przez wystawcę oraz nieuprawnionym korzystaniu z prawa do odliczenia lub zwrotu podatku przez podmiot otrzymujący dokument.
Polski system VAT, objęty harmonizacją z prawem unijnym, przewiduje mechanizmy mające na celu przeciwdziałanie nadużyciom. I tak, zgodnie z art. 108 ust. 1 ustawy o VAT (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 z późn. zm.), w przypadku gdy dany podmiot wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, zobowiązany jest do jego zapłaty. Z przepisu tego wynika więc, że każda faktura z wykazaną kwotą podatku (niezależnie od okoliczności i powodu jej nieprawidłowego wystawienia) wprowadzona do obrotu prawnego powoduje konieczność uregulowania VAT.
Resort finansów wyjaśnia, że już samo wystawienie faktur, które nie dokumentują faktycznych zdarzeń gospodarczych – bez względu na to, czy zostały ujęte w rejestrach prowadzonych dla celów rozliczenia VAT oraz czy podatek należny z nich wynikający został wykazany w deklaracji VAT-7 – skutkuje zaistnieniem obowiązków opisanych w art. 108 ust. 1 ustawy. MF podkreśla, że przepis ten ma charakter sankcyjno-prewencyjny mający zapobiegać nadużyciom.
Z kolei przepisem, którego celem jest zabezpieczanie budżetu państwa przed nieuprawnionym odliczaniem podatku jest art. 88 ust. 3a ustawy o VAT. Zgodnie z nim nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne, m.in. w przypadku gdy:
● sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący (art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a ustawy o VAT),
● wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane – w części dotyczącej tych czynności (art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy o VAT),
● wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 kodeksu cywilnego (chodzi o czynności sprzeczne z ustawą oraz o czynności pozorne) – w części dotyczącej tych czynności (art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT).
W przypadku więc gdy kwota wskazana jako podatek wynika z faktury, która nie dokumentuje faktycznego zdarzenia skutkującego powstaniem obowiązku podatkowego u jej wystawcy lub została wystawiona przez podmiot nieistniejący, nie można skorzystać z prawa do odliczenia VAT widniejącego na dokumencie. Jednocześnie istnieje obowiązek zapłaty tego podatku.

Odwrotne obciążenie

MF zaznacza też, że w odniesieniu do sektorów gospodarki najbardziej narażonych na oszustwa polegające m.in. na procederze wystawiania pustych faktur w prawie podatkowym przewidziane zostały szczególne regulacje. Na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 7 i 8 ustawy o VAT obrót towarami wymienionymi w załączniku nr 11 do ustawy (m.in. złomem metalowym, akumulatorowym, odpadami z tworzyw sztucznych, gumowymi, szklanymi) objęty został systemem odwrotnego obciążenia VAT (art. 199–199a dyrektywy VAT). Polega on na tym, że zobowiązanym do zapłaty podatku jest odbiorca towarów i usług, a nie sprzedawca.