W niektórych spółkach pracownicy są wynagradzani nie tylko gotówką, ale również akcjami firmy. Jedną z przeszkód dla wprowadzenia takich ofert są niejasne i ograniczone przepisy dotyczące opodatkowania akcji pracowniczych. Nowelizacja przepisów nie rozwiązała problemu podwójnego opodatkowania.
Ostatnia nowelizacja ustawy o PIT z 25 listopada 2010 r. (Dz.U. nr 226, poz. 1478) wprowadziła zmianę mającą na celu dostosowanie przepisów do stosowanych programów akcyjnych. Niestety projektodawcy tej nowelizacji nie rozwiązali podstawowego problemu związanego z podwójnym opodatkowaniem pracowników z tytułu akcji, tj. w chwili ich otrzymania i późniejszej sprzedaży.
W efekcie obowiązująca od początku 2011 roku zmiana jest bardzo powierzchowna i oznacza kolejny rok niepewności dla większości podatników już uczestniczących w programach motywacyjnych.

Preferencja podatkowa

Do końca 2010 roku funkcjonowała zasada określona w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, że otrzymanie przez pracowników spółki akcji nie podlega opodatkowaniu, o ile spełnione zostaną dwa warunki. Pierwszy to taki, że akcje obejmowane przez pracowników muszą być akcjami nowej emisji. Drugi natomiast związany jest z tym, że akcje muszą zostać przydzielone osobom uprawnionym na podstawie uchwały walnego zgromadzenia.
Jak mówi Barbara Jabłokow, starszy konsultant w Kancelarii Paczuski & Taudul, ostatnia zmiana rozszerzyła możliwość skorzystania z preferencyjnych zasad również w przypadku, gdy pracownicy nabywają akcje już istniejące (np. skupowane w miarę potrzeb przez spółkę przyznającą takie akcje). Jednak w dalszym ciągu, bez względu na to, czy pracownicy będą otrzymywali akcje nowej emisji, czy też akcje istniejące, literalne brzmienie przepisu stawia warunek w postaci zatwierdzenia programu uchwałą walnego zgromadzenia.
– Jeśli pracowniczy program akcyjny nie zostanie zatwierdzony przez walne zgromadzenie, powstaje wątpliwość, czy przepis ten znajduje zastosowanie w dacie nabycia, czy też w przypadku objęcia akcji przez pracowników nie powstanie przychód do opodatkowania – dodaje Barbara Jabłokow.
Ponadto powstaje wątpliwość, czy dla skorzystania z tej regulacji wystarczy jedynie zatwierdzenie przez walne zgromadzenie listy osób uprawionych, czy też cały program powinien być przedmiotem uchwały walnego zgromadzenia.

Ograniczenie przepisu

Również zdaniem Marka Kozaczuka, doradcy podatkowego w Dewey & LeBoeuf, wskazany przepis dotyczy bardzo wąskiej grupy przypadków i trudno jest wskazać powód takiego rozwiązania. Obowiązek wskazania osób uprawnionych w uchwale walnego zgromadzenia nie wynika z przepisów prawa handlowego.
– Nawet w przypadku akcji nowej emisji nie widzę powodu, dla którego należałoby ograniczać odroczenie opodatkowania tylko do osób określonych w uchwale walnego zgromadzenia, a nie np. w uchwale zarządu. Uchwała zgromadzenia mogłaby w takim przypadku określać jedynie kryteria kwalifikujące do udziału w planie opcyjnym – stwierdza Marek Kozaczuk.
Także w opinii Joanny Narkiewicz-Tarłowskiej, starszego menedżera, doradcy podatkowego w PwC, przepisy nie powinny limitować odroczenia opodatkowania tylko do sytuacji, w której akcje są przekazywane uprawnionym na podstawie uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
– Zgodnie z prawem innych krajów można przekazać akcje pracownikom, w tym pracownikom polskiej spółki córki, bez takiej uchwały – dodaje Joanna Narkiewicz-Tarłowska.
Preferencyjny przepis zawarty w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT wskazuje, mimo nowelizacji, że regulacja ta znajduje zastosowanie jedynie do programów akcyjnych, nie obejmuje zaś sytuacji, w której spółka z ograniczoną odpowiedzialnością przyznaje swoim pracownikom udziały we własnym kapitale zakładowym. Zarówno spółka akcyjna, jak i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością są spółkami kapitałowymi – osobami prawnymi, a udziały i akcje w tych spółkach zbywalnymi prawami majątkowymi.
– Rozwiązanie to niezasadnie różnicuje spółki kapitałowe, faworyzując spółki akcyjne i odmawiając preferencyjnych zasad spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością, które również mogłyby sięgnąć po taki sposób motywowania pracowników – stwierdza Barbara Jabłokow.



Niepewność podatników

Takie ograniczenie zastosowania przepisu ustawy powoduje wiele problemów interpretacyjnych. Wobec braku przepisów regulujących inne przypadki otrzymania akcji pracowniczych podatnicy mogą ponieść ryzyko podwójnego opodatkowania – pierwszy raz w momencie otrzymania akcji pracowniczych, a drugi raz w przypadku sprzedaży tych akcji.
Zdaniem Marka Kozaczuka ustawodawca powinien zdecydować się na odroczenie opodatkowania do chwili uzyskania dochodów ze zbycia akcji lub udziałów. Na podatek z tego tytułu trzeba by dłużej poczekać, ale przedmiotem opodatkowania byłaby cała korzyść uzyskana przez podatnika. To w efekcie dawałoby wyższy podatek.
Opodatkowanie uczestników w chwili nabycia opcji albo w chwili nabycia akcji lub udziałów w spółce wymaga precyzyjnego określenia sposobu ustalania podstawy opodatkowania, czyli wyceny otrzymanej korzyści.
– Należałoby wprowadzić mechanizm zapobiegający podwójnemu opodatkowaniu w chwili zbycia akcji. Takich regulacji brak jest w obecnych przepisach – dodaje Marek Kozaczuk.
Również według Roberta Morawskiego, specjalisty podatkowego w CDM Pekao, w całej ustawie brak jest rozwiązania, które eliminowałoby ryzyko podwójnego opodatkowanie tych samych wartości. W art. 24 ustawy o PIT należałoby zapisać, że kosztem uzyskania przychodu w przypadku ich odpłatnego zbycia (lub wyłączona z przychodu do opodatkowania) jest wartość nabywanych rzeczy lub wszelkich innych praw majątkowych, które zostały uznane jako przychód i opodatkowane na podstawie innych przepisów ustawy w momencie nabycia.
– Przyjęcie takiej zasady umożliwia opodatkowanie każdego przysporzenia majątkowego, które podlega przepisom PIT (np. kwalifikowanego jako przychód ze stosunku pracy), a następnie wyłączenie z opodatkowania jego wartości, gdy podatnik dokonuje sprzedaży lub innego odpłatnego zbycia akcji – wyjaśnia Robert Morawski.
Według Joanny Narkiewicz-Tarłowskiej wątpliwości dotyczą również tego, czy taki dochód powinien podlegać składkom na ubezpieczenia społeczne. Obecnie nie ma żadnych przepisów regulujących tę kwestię.

Akcje zagraniczne

Inną kwestią, której nie rozwiązała nowelizacja ustawy o PIT, jest opodatkowanie akcji spółek mających siedzibę za granicą. Wprowadzony przepis doprecyzowuje, że odroczenie podatku dotyczy akcji spółek mających siedzibę w Unii Europejskiej lub Europejskim Obszarze Gospodarczym.
W opinii Joanny Narkiewicz-Tarłowskiej nie powinno być takich ograniczeń, jeśli chodzi o zasięg terytorialny przepisu. W tej chwili ulga jest ograniczona jedynie do krajów europejskich. W takiej sytuacji osoba, która otrzymywała akcje np. spółki amerykańskiej i mogła skorzystać z odroczenia opodatkowania do chwili ich sprzedaży, w przypadku uczestnictwa w kolejnej edycji programu akcji będzie musiała zapłacić podatek już w momencie otrzymania akcji.