ANALIZA
Od 1 stycznia 2009 r. podatnik, wobec którego prowadzone będzie postępowanie podatkowe, będzie miał w każdym czasie prawo do wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Tak wynika z projektu zmian do Ordynacji podatkowej, który obecnie znajduje się na etapie konsultacji międzyresortowych.
Co w tej zasadzie jest nowością? To, że wgląd do akt sprawy podatnik będzie miał również po zakończeniu postępowania podatkowego. Dziś wgląd w akta sprawy jest możliwy tylko podczas prowadzenia czynności przez organy podatkowe.
Zdaniem ekspertów to krok w dobrym kierunku, który przyczyni się m.in. do pełnej jawności akt sprawy.

Dzisiejsza przewaga fiskusa

Obecnie w praktyce występowały sytuacje, w których organy podatkowe, opierając się na aktualnym brzmieniu art. 178 par. 1 Ordynacji podatkowej, odmawiały stronie wglądu do akt sprawy po wydaniu decyzji wymiarowej w I lub II instancji, a przed złożeniem odwołania czy też skargi do sądu administracyjnego. Na ten aspekt zwraca uwagę Michał Zając, starszy konsultant podatkowy w ITA Doradztwo Podatkowe, który wyjaśnia, że uzasadniając swoje zachowanie, organy wskazywały, że postępowanie zostało zakończone, w związku z czym podatnikowi nie przysługuje prawo przeglądania akt. Takie postępowanie organów w sposób istotny utrudniało podatnikom przygotowanie środków zaskarżenia i sformułowania w sposób prawidłowy zarzutów i żądań.
Tego rodzaju działania organów podatkowych, jako naruszające zasadę jawności oraz zasadę czynnego udziału podatnika w postępowaniu, zostały poddane krytyce ze strony sądów administracyjnych.
- W nowym brzmieniu art. 178 par. 1 Ordynacji podatkowej wyraźnie wskazuje się, że podatnik ma prawo przeglądania akt sprawy również po zakończeniu postępowania. Nowelizacja Ordynacji podatkowej w tym zakresie jest zatem krokiem w dobrym kierunku i zasługuje na akceptację - podkreśla Michał Zając.

Jawność jest wskazana

Również Alicja Sarna, doradca podatkowy w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy, uważa, że proponowaną zmianę należy ocenić pozytywnie. Obecnie literalne brzmienie przepisu wskazuje na to, że stronie postępowania przysługuje prawo do przeglądania akt wyłącznie w czasie, gdy toczy się postępowanie - a więc od momentu doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania do doręczenia decyzji, a także w trakcie kontroli podatkowej.
- W praktyce spotykałam się z sytuacjami, gdy podatnicy zwracali się o udostępnienie im akt w czasie, gdy nie toczyło się postępowanie - np. w celu zweryfikowania dokumentów źródłowych będących w posiadaniu organu podatkowego lub też uzyskania ich kopii. W wielu przypadkach spotykali się z odmową, a organy podatkowe powoływały się właśnie na literalne brzmienie art. 178 par. 1 Ordynacji podatkowej - mówi Alicja Sarna.
Po nowelizacji strona będzie miała dostęp do swoich akt, akt dotyczących jej sprawy w każdym czasie, a więc będziemy mogli mówić o pełnej jawności akt sprawy dla strony.

Dostęp nieograniczony

Nie należy ograniczać stronie dostępu do akt postępowania podatkowego tylko do tego okresu, w którym postępowanie formalnie się toczy. Takiego zdania jest dr Tomasz Nowak, ekspert z departamentu prawa podatkowego Kancelarii Grynhoff, Woźny Maliński, który wyjaśnia, że uzasadnione jest, aby również po formalnym zakończeniu postępowania, a więc po doręczeniu decyzji przez organ podatkowy, strona miała prawo zapoznania się z materiałami, na podstawie których organ podatkowy orzekł o jej uprawnieniach i obowiązkach. Dostęp do tych materiałów umożliwia przede wszystkim ocenę zasadności rozstrzygnięcia, a w konsekwencji sformułowanie zarzutów wobec decyzji podatkowej. Pozwala zatem na przygotowanie odwołania lub skargi do sądu administracyjnego. W przypadku, gdy decyzja ostateczna uprawomocniła się, umożliwia stronie ocenę możliwości wzruszenia takiej decyzji w nadzwyczajnych trybach postępowania.
Strona ma prawo zachowywać się biernie w toku postępowania i nie uczestniczyć aktywnie w postępowaniu dowodowym. Czynne uczestnictwo w toku prowadzonego postępowania podatkowego jest prawem, a nie obowiązkiem podatnika.
Zdaniem Tomasza Nowaka, dlatego brak jest jakichkolwiek przesłanek, które uzasadniałyby pozbawienie podatnika prawa do skorzystania ze środków zaskarżenia w wyniku ograniczenia dostępu do akt sprawy po wydaniu decyzji wymiarowej.
- Tym bardziej że organ podatkowy ma nieograniczony dostęp do akt, co stwarza nierównowagę pomiędzy nim a stroną - podsumowuje Tomasz Nowak.
UPRAWNIENIA PODATNIKA
Po rozpoczęciu postępowania podatkowego organ podatkowy musi:
• zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania,
• przed wydaniem decyzji umożliwić wypowiedzenie się stronom co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań,
• wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu,
• umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek, kopii lub odpisów.
ikona lupy />
Podatnicy będą mieć dostęp do akt sprawy również po zakończeniu postępowania podatkowego / DGP