Tydzień temu pisaliśmy o problemach, jakie księgowym, prowadzącym biuro rachunkowe, stwarza żądanie komornika przygotowywania wykazów, rejestrów lub innych przetworzonych informacji. Takich wezwań nie można zignorować. Za niewykonanie polecenia komornika księgowemu grozi kara grzywny. Sankcja może być również nałożona za nieuzasadnioną odmowę udzielenia wyjaśnień lub informacji albo gdy są one świadomie fałszywe. Księgowy nie jest jednak pozbawiony możliwości obrony. Może złożyć skargę na postanowienie o zastosowaniu wobec niego grzywny. Podpowiadamy – z pomocą ekspertów – jak, gdzie i w jakim terminie ją złożyć. Tłumaczymy, jak ukarany księgowy może uzasadnić wniesienie tego środka, jak przebiega jego rozpatrzenie, a także jaki może być tego finał.
‒ W pewnych sytuacjach komornik prowadzący postępowanie egzekucyjne może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień, a od innych podmiotów informacji dotyczących stanu majątkowego dłużnika lub informacji umożliwiających identyfikację składników jego majątku (art. 761 kodeksu postępowania cywilnego; dalej: k.p.c.) – mówi Wojciech Łysek, adwokat, senior associate w zespole postępowań sądowych i arbitrażu w warszawskim biurze kancelarii Dentons. I dodaje, że obowiązek udzielenia informacji komornikowi nie jest jednak obowiązkiem absolutnym, a kodeks postępowania cywilnego przewiduje w pewnych sytuacjach możliwość uchylenia się od udzielenia odpowiedzi. – Dzieje się tak np. w przypadku, w którym osoba zobowiązana do udzielenia informacji jest spokrewniona z dłużnikiem (wstępny, zstępny, rodzeństwo) lub gdy udzielenie odpowiedzi miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej – wyjaśnia prawnik. I przestrzega, że za nieuzasadnioną odmowę udzielenia wyjaśnień lub informacji albo za udzielenie informacji lub wyjaśnień świadomie fałszywych komornik może nałożyć grzywnę w wysokości do 2000 zł (art. 762 par. 1 k.p.c.).
Biura rachunkowe a postępowania egzekucyjne, czyli księgowi vs komornicy
Biura rachunkowe a postępowania egzekucyjne, czyli księgowi vs komornicy

Zobacz również

Sankcja dla osoby fizycznej

Grzywna wymierzana jest, gdy łącznie zostaną zrealizowane dwie przesłanki:
  • do osoby, do której komornik zwrócił się o złożenie wyjaśnień lub o udzielenie informacji, spoczywa ciężar złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji na podstawie art. 761 k.p.c., oraz
  • osoba ta bez uzasadnienia odmówiła złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji albo złożyła je świadomie fałszywe.
Trafnie istotę grzywny opisał Sąd Rejonowy w Toruniu w postanowieniu z 6 września 2016 r. (sygn. akt XI Co 1253/15). [ramka]
Sens regulacji
Według Sądu Rejonowego w Toruniu (postanowienie z 6 września 2016 r., sygn. akt XI Co 1253/15) celem przepisów przewidujących grzywnę za odmowę udzielenie informacji jest zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania egzekucyjnego bądź zabezpieczającego. Bez znaczenia jest, czy wskutek odmowy udzielenia informacji doszło po stronie wierzyciela do szkody. W razie powstania szkody w rachubę wchodzić będzie bowiem odpowiedzialność odszkodowawcza zgodnie z art. 886 par. 3 k.p.c. Grzywna nie ma znaczenia odszkodowawczego, lecz jest instrumentem dyscyplinującym. Toruński Sąd Rejonowy podkreślił, że żaden przepis k.p.c. nie wymaga ani nie zakłada stopniowania grzywny w zależności od jakichkolwiek kryteriów, jak to ma miejsce np. w przypadku opłat egzekucyjnych. Komornik ma pewną swobodę w ustaleniu wysokości nakładanej grzywny, co uzasadnia dokonywanie przez sąd zmiany jej wysokości w razie wykazania, że nałożona grzywna jest rażąco zawyżona (postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 24 lutego 2014 r., sygn. akt II Cz 43/14).©℗
Co istotne, ukaraniu grzywną może podlegać jedynie osoba fizyczna. Jeżeli zatem żądanie udzielenia informacji zostało skierowane do podmiotu będącego osobą prawną lub podmiotu bez osobowości prawnej (np. spółki cywilnej), to ukaraniu podlega jej pracownik odpowiedzialny za udzielenie wyjaśnień lub informacji, a gdyby ustalenie takiego pracownika było utrudnione ‒ jej kierownik.
Przed wymierzeniem grzywny komornik musi wysłuchać kierownika. Przy czym wysłuchanie może być pisemne. Na podstawie art. 762 par. 2 k.p.c. nie podlegają na tej podstawie wysłuchaniu pracownicy niebędący kierownikami, jeżeli ustalono ich odpowiedzialność za udzielenie wyjaśnień lub informacji. Kierownik osoby prawnej lub innej organizacji będzie ukarany grzywną w dwóch sytuacjach: gdy on jest jednocześnie pracownikiem odpowiedzialnym za wykonanie żądania organu egzekucyjnego (komornika lub sąd rejonowy) albo w razie trudności z ustaleniem odpowiedzialnego pracownika. [przykład 1]

przykład 1

Nałożenie kary na pracownika
Maria Kwiecień z Ewą Nowak prowadzą biuro rachunkowe w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Właścicielki biura zatrudniają 10 osób, w tym Krystynę Wójcik. Pracownica ta w zakresie obowiązków ma m.in. przygotowywanie odpowiedzi na korespondencję wpływającą od komorników sądowych. W czerwcu wpłynęło pismo komornika o wyjaśnienia dotyczące jednego z klientów biura rachunkowego. Pracownica wzięła urlop wypoczynkowy, nie odpowiedziała na to pismo. Co więcej, nie poinformowała swojej przełożonej, że nie zdążyła przygotować dla komornika odpowiedzi. Wskutek tego zaniechania naruszony został termin wyznaczony przez organ egzekucyjny. Komornik może nałożyć w tej sytuacji grzywnę za nieudzielenie odpowiedzi. Kara ta powinna być jednak nałożona na pracownicę, tj. Krystynę Wójcik. Na niej spoczywał ciężar złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji.

W orzecznictwie różnie się ocenia pominięcie przez komornika obowiązku wysłuchania. Zdaniem Sądu Okręgowego w Kaliszu, wyrażonym w postanowieniu z 10 maja 2016 r. (sygn. akt II Cz 241/16), niedokonanie wysłuchania nie podważa z zasady nałożonej grzywny. Odmiennie podał Sąd Rejonowy w Tczewie w postanowieniu z 15 lipca 2016 r. (sygn. akt I C 1328/15). Według tego sądu postanowienia komornika o ukaraniu grzywną było wadliwe i podlegało uchyleniu. Komornik przed ukaraniem prezesa zarządu dłużnika nie wysłuchał go uprzednio w trybie art. 762 par. 2 k.p.c., do czego był zobowiązany.
Przepisy k.p.c. nie mówią, ile razy w stosunku do tej samej osoby może być orzekana kara grzywny. Zdaniem Mateusza Karciarza, prawnika w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp. k. w Poznaniu, konstrukcja art. 762 k.p.c. nie przewiduje możliwości wielokrotnego stosowania kary grzywny. Tym samym uznać należy, że maksymalna dolegliwość finansowa wynikająca z naruszenia obowiązków przewidzianych w art. 761 k.p.c. to jednorazowa grzywna w wysokości do 2000 zł – uważa prawnik. [przykład 2]

przykład 2

Nie można wielokrotnie
Komornik wezwał Agatę Lipiec do przekazania informacji na temat jej klienta. Ta odmówiła, powołując się na ochronę danych osobowych. Komornik poinformował Agatę Lipiec, że odmowa jest nieuzasadniona, gdyż żądanie informacji jest zgodne prawem. Po otrzymaniu tego pisma księgowa ponownie odmówiła złożenia wyjaśnień, powołując się na to, że żądane informacje nie są niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania egzekucyjnego. Mimo wielokrotnej odmowy udzielenia organowi egzekucyjnemu wyjaśnień lub informacji komornik może nałożyć tylko jedną grzywnę. Nie jest dopuszczalne ponowne (wielokrotne) wymierzenie grzywny przewidzianej w art. 762 k.p.c.©℗

Skarga do sądu

– Kara grzywny wymierzana jest w formie postanowienia, które wydaje organ egzekucyjny, tj. przede wszystkim komornik sądowy, a ewentualnie także sąd rejonowy – mówi Katarzyna Skóra, radca prawny z kancelarii Aliant® Krzyżowska. – Wypis postanowienia doręcza się osobie ukaranej, stronom postępowania oraz prokuratorowi, który może wziąć udział w toczącym się postępowaniu – mówi prawniczka.
Co jednak, jeżeli ukarany nie zgadza się z nałożoną przez komornika grzywną i uważa, że np. miał prawo uchylić się od udzielenia odpowiedzi? Według Łukasza Persa, prawnika z Konieczny, Wierzbicki Kancelarii Radców Prawnych, w przypadku gdy organem egzekucyjnym nakładającym grzywnę jest komornik, na wydane przez niego postanowienie o nałożeniu grzywny ukaranej osobie przysługiwać będzie skarga na czynności komornika do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii komornika, o której mowa w art. 767 k.p.c. Prawnik tłumaczy, że skargę należy sporządzić z zachowaniem podstawowych wymagań stawianych pismom procesowym (należy zatem m.in. wskazać strony postępowania, sygnaturę akt sprawy egzekucyjnej), określić postanowienie komornika o nałożeniu grzywny oraz sformułować wniosek o uchylenie nałożonej grzywny, wraz z uzasadnieniem. – W uzasadnieniu należy wskazać, dlaczego grzywna została nałożona bezpodstawnie, argumentując np., że informacje nie zostały przekazane przez ukaranego ze względu na brak wiedzy w zakresie wskazanym przez organ egzekucyjny bądź ciężką chorobę – twierdzi Łukasz Pers.

Uwaga na opłaty

Wojciech Łysek przypomina, że skarga podlega opłacie stałej w wysokości 50 zł. Można ją uiścić w znakach opłaty sądowej lub przelewem na rachunek bankowy właściwego sądu rejonowego. ‒ Znaki opłaty sądowej lub potwierdzenie przelewu należy dołączyć do skargi – dodaje mecenas Łysek. Osoba ukarana grzywną może również skorzystać z formularza skargi, który dostępny jest nieodpłatnie m.in. we wszystkich kancelariach komorniczych, wszystkich budynkach sądów okręgowych i rejonowych oraz na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.

U kogo złożyć

– Mimo że skargę co do zasady rozpoznaje sąd, to zgodnie z art. 767 par. 4 k.p.c. należy ją wnieść bezpośrednio do komornika, który nałożył grzywnę, w terminie tygodnia od dnia otrzymania postanowienia o ukaraniu grzywną – mówi Łukasz Pers. – Dopiero w dalszej kolejności komornik najpierw sporządza w terminie trzech dni od dnia otrzymania skargi uzasadnienie zaskarżonej czynności, jeżeli nie zostało sporządzone wcześniej, i przekazuje je wraz ze skargą oraz aktami sprawy do sądu. Na podstawie art. 767 par. 5 k.p.c. komornik zamiast podjęcia powyższych czynności, może także samemu uwzględnić skargę w całości i uchylić grzywnę, o czym zawiadomi skarżącego.
Beniamin Jakrzewski, prawnik w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp. k. w Poznaniu, zauważa z kolei, że w przypadku stwierdzenia oczywistego naruszenia prawa przez komornika rozpoznający sprawę sąd, uwzględniając skargę, może go obciążyć kosztami postępowania wywołanego skargą. Sąd powinien rozpoznać skargę w terminie tygodnia od jej wpływu do sądu (jest to termin instrukcyjny a jego uchybienie nie wywiera wpływu na skuteczność i ważność postępowania). – Zasadą przy tym jest, że rozpatruje sprawę na posiedzeniu niejawnym. Jednak w przypadku gdy okoliczności sprawy tego wymagają, możliwe jest wyznaczenie rozprawy i wysłuchanie stron – uważa prawnik.

Zażalenie od orzeczenia sądu

‒ Postanowienie sądu pierwszej instancji, wydane na skutek rozpoznania skargi na czynności komornika, jest zaskarżalne zażaleniem, które złożyć może osoba ukarana lub prokurator biorący udział w sprawie – tłumaczy mecenas Katarzyna Skóra. Prawniczka zauważa, że zażalenie ma charakter poziomy, a więc rozpoznawane jest przez ten sam sąd rejonowy, który wydał postanowienie. – Sąd rejonowy działa wówczas jako sąd drugiej instancji, rozpoznając zażalenie w składzie trzech sędziów – zaznacza Katarzyna Skóra. Według niej w przypadku gdy postanowienie w przedmiocie ukarania karą grzywny wydał sąd rejonowy, działając jako organ egzekucyjny, osoba ukarana lub prokurator są uprawnieni do wniesienia zażalenia na to postanowienie. – Zażalenie również rozpoznawane jest jako poziomie, przez ten sam sąd rejonowy, który działa wówczas jako sąd drugiej instancji, w składzie trzech sędziów – tłumaczy mecenas Skóra. I dodaje, że postanowienie sądu drugiej instancji staje się prawomocne z chwilą podpisania sentencji postanowienia (jeśli było ono wydane na posiedzeniu niejawnym, co w postępowaniu egzekucyjnym stanowi regułę) lub z chwilą jego ogłoszenia (w razie wydania postanowienia na posiedzeniu jawnym).
– Należy pamiętać, że postanowienie komornika o nałożeniu grzywny nie podlega wykonaniu dopóty, dopóki nie stanie się prawomocne (art. 7681 k.p.c.). Innymi słowy, w przypadku wniesienia skargi na czynność komornika nie trzeba płacić nałożonej grzywny do czasu prawomocnego rozpoznania naszej skargi przez sąd – tłumaczy mecenas Wojciech Łysek.
Postanowienie wydane w drugiej instancji kończy sprawę. Wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego jest niedopuszczalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 8 września 1999 r., sygn. akt I CZ 85/99).
Podstawa prawna
•art. 761, 762, 766, 7672, 7673, 7674, 768, 7681 ustawy z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 288)