Rozpocząłem działalność gospodarczą w zakresie leasingu finansowego. Zawarłem umowę z klientem (podatnikiem VAT) na leasing sprzętu medycznego o wartości początkowej 90 tys. zł netto. Klient jest zobowiązany do zapłaty w dniu wydania sprzętu kwoty 10 tys. zł jako raty wstępnej. Pozostała kwota zostanie podzielona na 36 rat, płatnych do 10. dnia każdego kolejnego miesiąca. Oprocentowanie wynosi 10 proc. wartości początkowej przedmiotu leasingu. Dostawa sprzętu medycznego będzie miała miejsce 31 października 2018 r. Kiedy w takim przypadku powinienem rozpoznać obowiązek podatkowy w VAT i wystawić fakturę oraz na jaką kwotę – obejmującą tylko wartość maszyny czy też odsetki? Jeżeli fakturę muszę wystawić na całą wartość sprzętu, co należy zrobić w przypadku, gdy umowa zostanie rozwiązana przed terminem?
Na gruncie ustawy o VAT leasing finansowy stanowi dostawę towarów. Jest on popularną wśród przedsiębiorców formą finansowania maszyn i urządzeń opodatkowanych obniżonymi stawkami VAT (np. sprzętu medycznego – 8 proc.). W przeciwieństwie bowiem do leasingu operacyjnego – stanowiącego na gruncie ustawy o VAT usługę opodatkowaną stawką VAT 23 proc. – w tym przypadku ma zastosowanie stawka właściwa dla towaru będącego przedmiotem leasingu.
Jednocześnie w ustawie tej nie wprowadzono żadnych zasad szczególnych odnośnie do powstania obowiązku podatkowego czy też sposobu fakturowania tego rodzaju dostaw. Obowiązek podatkowy powstaje zatem według zasady ogólnej z chwilą dokonania dostawy. W praktyce jest to moment wydania przedmiotu leasingu. Warto jednak zadbać o odpowiednie udokumentowanie daty dostawy, np. poprzez wpisanie jej do umowy zawieranej z leasingobiorcą lub – w przypadku braku możliwości ustalenia tej daty w momencie podpisywania umowy – poprzez zgromadzenie dokumentów pozwalających na jej ustalenie (np. dokumentów transportowych, dokumentów dostawy).
Leasingodawca ma również obowiązek wystawienia faktury dokumentującej transakcję leasingu finansowego. De facto jest to faktura dokumentująca dostawę przedmiotu leasingu. Niezależnie od terminów płatności poszczególnych rat leasingowych podstawa opodatkowania powinna obejmować całą wartość świadczenia, tj. część kapitałową i odsetkową. Takie stanowisko potwierdzają organy podatkowe w wydawanych interpretacjach indywidualnych (np. interpretacja dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 23 stycznia 2018 r., nr 0114-KDIP4.4012.674.2017.1.AS). W konsekwencji, mimo że leasingodawca otrzymuje zapłatę poszczególnych rat sukcesywnie w trakcie trwania umowy, VAT od całego świadczenia musi zapłacić z góry.
W przypadku objęcia leasingiem finansowym sprzętu medycznego, którego wartość początkowa wynosi 90 tys. zł netto, a oprocentowanie 10 proc. wartości początkowej, podatnik jest więc zobowiązany wystawić fakturę na kwotę netto 99 tys. zł + VAT (90 tys. zł – wartość początkowa urządzenia, 9 tys. zł – kwota odsetek). Od kwoty netto należy naliczyć VAT według stawki właściwej dla urządzenia będącego przedmiotem leasingu. Z uwagi na to, że kwota raty inicjalnej stanowi część wartości początkowej sprzętu, podatnik nie wystawia odrębnej faktury za jej pobranie. Faktura powinna zostać wystawiona do 15 listopada 2018 r. (nie wcześniej jednak niż 1 października). VAT z tytułu tej transakcji należy wykazać w deklaracji VAT składanej za październik.
Wątpliwości podatników wzbudza również sytuacja, w której umowa jest rozwiązywana przed ustalonym terminem, np. z powodu zaprzestania regulowania płatności rat leasingowych lub kradzieży przedmiotu leasingu. Pojawia się wówczas pytanie, czy leasingodawcy przysługuje prawo do skorygowania podstawy opodatkowania i obniżenia kwoty podatku VAT należnego wykazanego na uprzednio wystawionej fakturze. Taka faktura obejmuje bowiem raty odsetkowe oraz kapitałowe za cały okres trwania umowy. Przyczyną tych wątpliwości jest brak przepisów ustawy o VAT w tym zakresie. Pomocne w ustaleniu prawidłowego sposobu postępowania w takim przypadku jest zatem stanowisko prezentowane przez organy podatkowe i sądy administracyjne.
Zgodnie z nim w przypadku przedterminowego zakończenia umowy leasingu w wyniku zalegania przez korzystającego z opłatami leasingowymi, leasingodawca ma prawo do skorygowania podstawy opodatkowania (np. interpretacja dyrektora KIS z 9 lipca 2018 r., nr IPPP1/443-249/14/18-5/S/AS). Podstawę opodatkowania stanowi wówczas jednak nie tylko suma rat leasingowych otrzymanych do dnia przedterminowego zakończenia umowy, lecz również pozostałe płatności otrzymane przed leasingodawcę. Powszechną praktyką jest bowiem zapewnienie w ogólnych warunkach umowy leasingu (OWUL) prawa leasingodawcy do finansowej rekompensaty w przypadku wcześniejszego wygaśnięcia umowy leasingu. Jest ona zwykle ustalana w kwocie równej sumie rat leasingowych pozostałych do zapłaty, powiększonej o koszty związane z wcześniejszym rozwiązaniem umowy (np. odbiór przedmiotu leasingu) oraz pomniejszonej o korzyści osiągnięte przez finansującego z tytułu otrzymania rat przed terminem wynikającym z umowy. Sądy administracyjne potwierdzają, że tego rodzaju płatności na gruncie ustawy o VAT nie mają charakteru odszkodowania, lecz stanowią zapłatę, jaką leasingodawca otrzymał lub ma otrzymać od leasingobiorcy z tytułu leasingu. Tym samym stanowią składnik podstawy opodatkowania (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 stycznia 2018 r., sygn. akt I FSK 1330/15).
W sytuacji wcześniejszego rozwiązania umowy z powodu zalegania przez leasingobiorcę w płatnościach co do zasady dochodzi również do zwrotu przedmiotu leasingu. Inaczej jest w przypadku całkowitej szkody (np. kradzież). Czy z uwagi na brak zwrotu przedmiotu leasingu korekta podstawy opodatkowania jest wówczas niemożliwa? Zdaniem NSA – nie (np. wyroki o sygn. akt I FSK 1330/15 oraz I FSK 2053/15). Brak jest bowiem podstaw, aby na gruncie ustawy o VAT ograniczyć możliwość skorygowania podstawy opodatkowania do sytuacji, gdy korzystający zwraca leasingodawcy przedmiot leasingu. W sytuacji zatem, gdy po wydaniu przedmiotu leasingu korzystającemu, czyli po powstaniu obowiązku podatkowego i określeniu na ten moment podstawy opodatkowania, zaistnieją okoliczności, w następstwie których zapłata otrzymana przez leasingodawcę od leasingobiorcy ulegnie obniżeniu, należy skorygować pierwotnie określoną podstawę opodatkowania tej dostawy.