Biznes a uszczelnianie podatków. Tak wygląda walka z mafiami vatowskimi w Polsce

87 zidentyfikowanych łańcuchów VAT z udziałem prawie tysiąca podmiotów biorących udział w przestępczym procederze. Ministerstwo Finansów podsumowuje ostatni rok pracy Krajowej Administracji Skarbowej. Domeną jej funkcjonowania jest zasada: mniej kontroli podatkowych, większa skuteczność. Zapewnić ją ma zastosowanie nowych technik analizy ryzyka do identyfikacji nieprawidłowości w rozliczeniach. „W wyniku podjętych działań oszacowano uszczuplenie należnego podatku VAT w łącznej kwocie ok. 800 mln zł” – czytamy w odpowiedzi wiceministra Piotra Walczaka na jedną z interpelacji poselskich.

Poza analityką KAS, resort finansów chwali także nowe narzędzie uszczelniające podatek VAT – mechanizm podzielonej płatności. Wprowadzony w lipcu tego roku split payment polega na podzieleniu płatności na dwie kwoty: kwotę odpowiadającą kwocie podatku VAT wykazanej na fakturze, która trafia na specjalny rachunek zwany rachunkiem VAT oraz kwotę odpowiadającą wartości sprzedaży netto wykazanej na fakturze, która jest co do zasady przekazywana na rachunek rozliczeniowy powiązany z rachunkiem VAT. Jak zaznacza resort finansów, to dzięki takim narzędziom uszczelniającym wpływy z VAT rosną. Te na przestrzeni ostatnich trzech lat są większe o prawie 33 mld złotych.

Warto nadmienić, że podział płatności w systemie split payment jest dobrowolny. Oznacza to, że nabywca sam decyduje wobec których faktur i jaką część należności z nich wynikających opłaci w systemie split payment. Dla niektórych branż może się to wkrótce zmienić. Rząd planuje bowiem zobligować przedsiębiorców stosujących mechanizm odwróconego obciążenia do podziału płatności. Jak tłumaczy resort, chodzi głównie o te branże, gdzie zidentyfikowano liczne oszustwa podatkowe, czyli m.in. branżę budowlaną.

*Dane obejmują jedynie informacje o postępowaniach prowadzonych przez finansowe organy postępowania przygotowawczego, tj. dochodzeniach i śledztwach związanych z ujawnionymi nieprawidłowościami w podatku VAT i nie obejmują one postepowań przygotowawczych, prowadzonych przez niefinansowe organy postępowania przygotowawczego, jak również przez prokuratora.

Odpowiedź Piotra Walczaka na interpelację posłów Agnieszki Kołacz-Leszczyńskiej, Izabeli Katarzyny Mrzygłockiej i Tomasza Siemoniaka w sprawie pieniędzy odzyskanych od tzw. mafii VAT-owskich (nr 25704) .

Biznes kontra uszczelnianie VAT

Marcin Milczarek radca prawny, Partner w ECOVIS Milczarek i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Działania w zakresie uszczelnienia VAT powodują obciążenia podatników niewspółmierne do efektów, a przede wszystkim dające administracji skarbowej zbyt duże uprawnienia. Np. dyrektor Krawczyk chwalił się swego czasu, że dzięki STIR zidentyfikował około 5 tys. podmiotów, którym nadano status wysokiego ryzyka i jak sam zauważył, nie oznacza to, że są zaangażowane w wyłudzenia ale są objęte monitoringiem. Niejasne są kryteria na jakich taki status się nadaje. Z naszych doświadczeń wynika, że wystarczy być np. zaangażowanym w transakcje z ZEA żeby zostać objętym specjalnym nadzorem. Administracja skarbowa otrzymuje dane o transakcjach z rachunków bankowych, a czy jest je w stanie przetworzyć? Kto kontroluje cel i sposób przetwarzania danych uzyskiwanych przez administrację skarbową? Czy naprawdę potrzebne są narzędzia inwigilujące podatników aby zapobiec wyłudzeniom?

Brakuje rozsądnego podejścia do podatników oraz profesjonalizmu. Służby skarbowe mają wiele narzędzi, są świadome mechanizmów wyłudzania podatku, ale przede wszystkim są nastawione na ściągalność podatków, w związku z czym czasem na siłę próbują tak kształtować sytuację aby uzyskać efekt, choć podatnik jest niewinny. Nagminne jest stosowanie odpowiedzialności zbiorowej do wszystkich uczestników obrotu w transakcjach, gdzie wystąpiło przestępstwo karuzelowe, chociaż jest to od dawna zabronione prawem unijnym i TSUE niejednokrotnie wypowiadał się na ten temat.

Maciej Hadas, doradca podatkowy, Senior Menedżer w Grant Thornton.

Działania uszczelniające VAT mają wielopłaszczyznowy aspekt. System raportowania przez banki określonych informacji o podatnikach (rachunkach bankowych, zestawieniach transakcji) nie obciąża w zasadzie podatników tylko banki. W ściśle określonych przypadkach jest wprawdzie możliwa blokada środków na rachunku, ale nie wydaje się, by akurat taka prawna możliwość fiskusa miała decydujący wpływ na lepszą ściągalność podatku VAT. To raczej środek zapobiegawczy w celu zabezpieczenia interesów skarbowych Państwa w razie stwierdzenia ryzyka naruszenia tych interesów przez podatnika. Z kolei tzw. split payment jest dobrowolny i nie musi być stosowany przez podatników. Obydwa rozwiązania obowiązują zbyt krótko, by móc oceniać ich zasadniczy wpływ na lepszą ściągalność VAT. W mojej ocenie o wiele większe znaczenie dla faktycznie lepszej ściągalności VAT miała reforma z 2016 roku w zakresie tzw. pakietu paliwowego i wprowadzenie jednolitego pliku kontrolnego. Również przywrócenie dodatkowego zobowiązania podatkowego w VAT wpłynąć musiało na większą ostrożność podatników (efekt odstraszający), podobnie jak reforma kodeksu karnego w zakresie tzw. przestępstw fakturowych (uzupełnienie kodeksu karnego o nowe typy przestępstw z zagrożeniem nawet karą 25 lat pozbawienia wolności). Krajowa Administracja Skarbowa ma dziś niewątpliwie rozwiązania prawne pozwalające jej typować na podstawie zbieranych informacji określone podmioty do kontroli, jednak nie można zapominać, że ta sama Krajowa Administracja Skarbowa powinna także działać zgodnie z zasadami jak te, wprowadzone ostatnio w ustawie Prawo przedsiębiorców:
1) organ kieruje się w swoich działaniach zasadą zaufania do przedsiębiorcy, zakładając, że działa on zgodnie z prawem, uczciwie oraz z poszanowaniem dobrych obyczajów;
2) gdy w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść przedsiębiorcy;
3) niedające się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego, organ rozstrzyga na korzyść przedsiębiorcy;
4) organ bez uzasadnionej przyczyny nie odstępuje od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym.

Można więc tylko mieć nadzieję, że w szeroko podejmowanych działaniach uszczelniających urzędnicy KAS nie zapomną, aby korzystanie z nowych narzędzi prawnych w zakresie ściągalności podatków nie stało się celem samym w sobie i nie było stosowane z naruszeniem praw podatnika.