Zazwyczaj przepisy ustawy o rachunkowości adresowane są głównie do jednostek, których siedziba i zarząd znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Sformułowanie siedziba lub zarząd oznacza, że ustawa obejmuje swoim zakresem podmiotowym jednostki organizacyjne, które fizycznie sprawują zarząd w Polsce (posiadają w Polsce biuro zarządu), nawet jeżeli siedziba podmiotu znajduje się za granicą oraz odwrotnie - jednostki organizacyjne, których zarząd znajduje się za granicą, jeżeli ich siedziba znajduje się na terytorium Polski. Jak wygląda sprawozdawczość finansowa oddziałów i przedstawicielstwa przedsiębiorstw zagranicznych działających na terytorium Polski?
Specjalne uregulowania w zakresie oddziałów i przedstawicielstwa jednostek (przedsiębiorców) zagranicznych zawiera ustawa z dnia 9 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. nr 101, poz. 1178 z późn. zm.; dalej prawo działalności gospodarczej).
W przypadku przedstawicielstw i oddziałów firm zagranicznych zarówno siedziba spółki, jak i miejsce sprawowania zarządu mogą znajdować się za granicą. W takiej sytuacji jednostki gospodarcze nie byłyby objęte zakresem podmiotowym ustawy o rachunkowości. Aby wyjść temu naprzeciw, prawo działalności gospodarczej zawiera szereg postanowień odnośnie do tych jednostek organizacyjnych.
Dla wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorcy zagraniczni mogą, na zasadzie wzajemności, o ile umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę nie stanowią inaczej, tworzyć oddziały z siedzibą na terytorium Polski i prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego. Podmioty te są ponadto zobowiązane do ustanowienia osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego oraz dokonania wpisu do krajowego Rejestru Sądowego. Na podstawie art. 40 prawa działalności gospodarczej przedstawicielstwa i oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzące działalność gospodarczą są zobowiązane prowadzić rachunkowość w języku polskim zgodnie z przepisami o rachunkowości.
Sprawozdania finansowe tych jednostek są zazwyczaj następnie inkorporowane do sprawozdań finansowych ich jednostek macierzystych i są sporządzane według zasad rachunkowości, jakie obowiązują w kraju jednostki macierzystej. Warto w tym zakresie zauważyć, że wytyczne Unii Europejskiej nie przewidują w takiej sytuacji specjalnych rozwiązań. W praktyce często można zaobserwować sytuację, że polskie oddziały podmiotów zagranicznych operują czterowymiarowym systemem sprawozdawczości finansowej: prawo bilansowe krajowe i zagraniczne oraz prawo podatkowe krajowe i zagraniczne.
Na szczególną uwagę zasługuje przedstawicielstwo podmiotu zagranicznego z siedzibą na terytorium Polski. W myśl postanowień art. 44 prawa działalności gospodarczej przedstawicielstwo może wyłącznie prowadzić działalność w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego, co oznacza, że przedstawicielstwo z mocy prawa nie może prowadzić działalności gospodarczej. Przedstawicielstwa podmiotów zagranicznych nieprowadzące działalności gospodarczej mogą zatem stosować uproszczone zasady rachunkowości, określone w rozporządzeniu ministra finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej (Dz.U. nr 137, poz. 1539 z późn. zm.).
dr ANDRÉ HELIN
prezes firmy audytorskiej BDO Numerica
Not. EM
