Nowego skróconego podstawowego terminu przedawnienia roszczeń szczególnie powinny pilnować osoby pracujące w budżetówce. Ale wszyscy muszą uważać na to, że niektóre okresy będą się kończyć z końcem roku.
Ujęcie w sprawozdaniu należności i zobowiązań wymaga wyłączenia tych, które są przedawnione. Księgowi często mają wątpliwości, kiedy to następuje i jak liczyć terminy. A dla tych ze sfery budżetowej jest to szczególnie istotne, gdyż naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest m.in. dopuszczenie do przedawnienia należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych (art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o dyscyplinie finansów publicznych). I właśnie zmiany w tym zakresie przynosi podpisana 28 maja br. przez prezydenta ustawa z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw zawierająca nowe regulacje związane ze skróceniem podstawowego terminu przedawnienia roszczenia. Został on skrócony z 10 do 6 lat.
WAŻNE Przedawnieniu ulegają wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe z wyjątkiem roszczenia windykacyjnego i negatoryjnego, dotyczącego nieruchomości lub ruchomości wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury. Przedawnić się natomiast nie mogą roszczenia niemajątkowe, jak te o ochronę dóbr osobistych.
Jakie zmiany
Jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, nowy okres przedawnienia wynosi sześć lat od dnia, w którym świadczenie miało być spełnione, zaś w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata i to nie uległo zmianie. Przez świadczenia okresowe należy rozumieć świadczenia, które dłużnik jest zobowiązany spełniać periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu (np. czynsz najmu czy odsetki). Ale podkreślić trzeba, iż nie jest to regulacja skierowana przede wszystkim do przedsiębiorców. Ich obowiązują inne terminy – uzależnione od charakteru roszczenia. Zmieniono też zasadę dotycząca końca terminu przedawnienia. I tak przypada on na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Przy nowym liczeniu terminy przedawnienia zostaną w istocie nieco wydłużone (o czas do końca roku kalendarzowego). [przykład 1] Dlatego też w końcowej części przepisu zamieszczono zastrzeżenie, że reguła ta nie będzie dotyczyć terminów przedawnienia krótszych niż dwa lata. Przyjęcie końca terminu przedawnienia na koniec roku kalendarzowego wydłużałoby bowiem w tych przypadkach ponad potrzebę krótkie terminy przedawnienia wynikające z przepisów szczególnych. [przykład 2]
przykład 1
Trzyletni bieg
Spółka ABC sprzedała spółce BCD towar 1 lipca 2018 r. z terminem płatności 15 lipca 2018 r. Trzyletni bieg przedawnienia według dotychczasowych rozwiązań zakończyłby się 14 lipca 2021 r. Teraz, zgodnie ze zmienionym art. 118 k.c., zakończy się 31 grudnia 2021 r.
przykład 2
Tak jak dotychczas
Spółka X zamówiła dzieło u twórcy, które miało być wykonane do 10 lipca 2018 r. Twórca nie dostarczył dzieła. Termin przedawnienia, ponieważ jest krótszy niż dwa lata (wynosi rok od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane), upłynie z 9 lipca 2020 r., czyli tak jak według dotychczasowych przepisów.
Zakończenie biegu przedawnienia na koniec roku kalendarzowego dla terminów dwuletnich i dłuższych niż dwa lata ma ułatwić obronę dłużnika, zwłaszcza w tych przypadkach, kiedy wymagalność roszczenia jest uzależniona od momentu, w którym wierzyciel najwcześniej mógł podjąć działanie. Takie rozwiązanie będzie również stanowić ułatwienie dla samych wierzycieli – w tym przedsiębiorców – którzy nie będą musieli dokonywać szczegółowych obliczeń. Wskazywane ułatwienia nie powinny przy tym dotyczyć terminów krótszych niż dwa lata, gdzie na trudności dowodowe istotnie nie oddziałuje czynnik w postaci upływu czasu.
Na przykład dwuletni termin przedawnienia dotyczy:
- roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych (art. 554 k.c.);
- wzajemnych roszczeń producenta i kontraktującego z umowy kontraktacji. Termin przedawnienia zaczyna biec od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione – od dnia, w którym powinno być spełnione. Jeżeli świadczenie producenta było spełniane częściami, przedawnienie biegnie od dnia, w którym zostało spełnione ostatnie świadczenie częściowe (art. 624 k.c.);
- roszczeń wynikających z umowy o dzieło. Termin przedawnienia zaczyna biec od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 k.c.).
Sześciomiesięczny okres przedawnienia występuje m.in. w przypadku roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki – licząc od chwili, gdy przedmiot miał być wydany, a także roszczenia przysługującego przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki – licząc od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo. Z kolei roczny termin występuje np. w przypadku roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu – licząc od dnia, w którym poszkodowany przestał korzystać z usług hotelu, a także roszczenia zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy oraz roszczenia zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz – licząc od dnia zwrotu rzeczy.
Istotne przy działalności
Dla przedsiębiorców najważniejszy jest trzyletni termin dotyczący roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Aby ten termin znalazł zastosowanie, osoba fizyczna lub prawna powinna profesjonalnie i zarobkowo trudnić się działalnością gospodarczą oraz roszczenie tej osoby powinno być z tą działalnością związane.
Od kiedy
Zgodnie z art. 5 ustawy z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (w momencie oddania dodatku do druku czekała na publikację w Dz.U.) roszczenia, które istniały i nie uległy przedawnieniu w dniu wejścia w życie ustawy, będą podlegać wyłącznie nowym przepisom. Jeżeli termin przedawnienia będzie krótszy niż ten dotychczasowy, jego bieg rozpocznie się z pierwszym dniem obowiązywania przepisów. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy przedawnienie rozpoczęte w czasie obowiązywania aktualnych przepisów skończyłoby się wcześniej niż przy zastosowaniu nowych. W takiej sytuacji przedawnienie biegnie według starych reguł.
Resume
Przypomnijmy, że instytucja przedawnienia ma na celu ochronę dłużnika przed wierzycielem, który zwlekał z dochodzeniem roszczenia zbyt długo. Jeżeli roszczenie się przedawniło, dłużnik może skutecznie uchylić się od zapłaty. Przedawniony dług staje się tzw. zobowiązaniem naturalnym. Ma to znaczenie dla prawidłowej wyceny należności i zobowiązań. Zgodnie z art. 35b ust. 2 i 3 ustawy o rachunkowości nie ujmuje się w księgach należności, które zostały przedawnione. Analogicznie należy wyłączyć z ewidencji zobowiązania, które nie są już wymagalne, ponieważ uległy przedawnieniu.
Tak więc jeśli należność lub zobowiązanie się przedawniło, to należy je wyłączyć z ksiąg rachunkowych. Zaliczane są one odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub kosztów finansowych w przypadku należności. Dla przedawnionych zobowiązań są to odpowiednio pozostałe przychody operacyjne i przychody finansowe. [przykład 3]
przykład 3
Materiały budowlane
15 czerwca 2018 r. spółka z o.o. sprzedała firmie X materiały budowlane za 80 tys. zł. Firma X miała zapłacić za towar w ciągu 14 dni. Mimo upływu tego terminu nie uiściła ona należności. Od tego dnia rozpoczął się bieg przedawnienia. Jeśli dłużnik nie spełni świadczenia, a wierzyciel nie przerwie biegu przedawnienia, przestanie być ono wymagalne z końcem roku, w którym mija trzyletni termin, czyli 31 grudnia 2021 r.
Ewidencja po przedawnieniu świadczenia:
Ewidencja po przedawnieniu świadczenia:
- U wierzyciela
Sp.) Wn „Rozrachunki z odbiorcami” – 89 000 zł (w tym odsetki 9000 zł)
1) PK wyłączenie z ksiąg rachunkowych przedawnionej należności nieobjętej odpisem aktualizacyjnym:
1) PK wyłączenie z ksiąg rachunkowych przedawnionej należności nieobjętej odpisem aktualizacyjnym:
- Wn „Pozostałe koszty operacyjne” – 80 000 zł
- Wn „Koszty finansowe” – 9000 zł
- Ma „Rozrachunki z odbiorcami” – 89 000 zł
- U dłużnika
Sp.) Ma „Rozrachunki z dostawcami” – 89 000 zł (w tym odsetki 9000 zł)
1) PK wyłączenie z ksiąg rachunkowych zobowiązania:
1) PK wyłączenie z ksiąg rachunkowych zobowiązania:
- Wn „Rozrachunki z dostawcami” – 89 000 zł
- Ma „Pozostałe przychody operacyjne” – 80 000 zł
- Ma „Przychody finansowe” – 9000 z ł
Zaznaczyć też należy, iż w przypadku roszczeń przysługujących przeciwko konsumentowi już z chwilą upływu terminu przedawnienia następowało przekształcenie roszczenia w zobowiązanie niezupełne (naturalne), a zatem powstawała niemożność jego przymusowej realizacji. Dotychczas konieczne było, aby konsument powołał się przed sądem na zarzut przedawnienia. Za przyjęciem takiego rozwiązania, uniezależniającego przekształcenie roszczenia w zobowiązanie naturalne od podniesienia zarzutu peremptoryjnego, przemawiała potrzeba zapewnienia konsumentowi, jako słabszej stronie stosunku prawnego, niezbędnej ochrony. Rozwiązanie takie ma też charakter dyscyplinujący uprawnionego – potencjalne zagrożenie skutkami przedawnienia już z mocy samej ustawy powinno zmobilizować przedsiębiorcę, aby wykonał swoje prawo podmiotowe i np. przerwał bieg przedawnienia poprzez podjęcie czynności z tzw. miękkiej windykacji czy po prostu potwierdzanie sald.
Podstawa prawna
Ustawa z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.
stawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 395 ze zm.).
Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1311).
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025).