Podatnik, które wedle przepisów kodeksu karnego skarbowego powinien zostać ukarany - może w pewnych okolicznościach uniknąć dotkliwych konsekwencji naruszenia prawa podatkowego. Wymaga to jednak: czynnego żalu, dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, złożenia korekty deklaracji podatkowej lub odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary.

Sytuacje, w których możliwe jest zaniechanie ukarania sprawcy unormowane są przepisami kodeksu karnego skarbowego (kks). Zasadniczo są to cztery możliwości:

  • czynny żal,
  • złożenie korekty deklaracji podatkowej,
  • dobrowolne poddanie się odpowiedzialności lub
  • odstąpienie przez sąd od wymierzenia kary

Czynny żal

Zgodnie z kodeksem karnym skarbowym nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Zastosowanie takiego trybu możliwe jest jedynie, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną (np. podatek) uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną. Przy czym nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Jeżeli złożone przedmioty podlegające przepadkowi mogą ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu, ich przechowywanie byłoby połączone z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne obniżenie ich wartości, organ postępowania przygotowawczego nakłada na sprawcę obowiązek uiszczenia ich równowartości pieniężnej, chyba że przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Zawiadomienie w ramach trybu czynnego żalu powinno być złożone na piśmie albo przekazane ustnie do protokołu.

Zawiadomienie w ramach czynnego żalu jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:

  • w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
  • po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Zaniechanie karania w ramach czynnego żalu nie może być zastosowane wobec sprawcy, który:

  • kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
  • wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;
  • zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia złożone do organów ścigania, dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku;
  • nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Złożenie korekty deklaracji podatkowej

Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa albo w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 1947, z późn. zm.2), korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.

Zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

  • uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;
  • sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony;
  • sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną;
  • uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli:

  • przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;
  • przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 (dotyczy sprawcy, który popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości albo popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża lub uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu) lub art. 38 § 2 (nadzwyczajne obostrzenie kary);
  • zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.

Sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka:

  • tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę;
  • przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia – uiścił ich równowartość pieniężną.

Prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego. Uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej określonej w art. 37 § 1 pkt 4 kodeksu karnego skarbowego.

Odstąpienie od wymierzenia kary

Zgodnie z art. 19 § 1 kks sąd może odstąpić od wymierzenia kary, co jednak nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środka karnego, jeżeli zachodzą warunki jego orzeczenia i cele kary zostaną przez ten środek spełnione, w szczególności w wypadkach przewidzianych w Kodeksie.

Ponadto sąd może odstąpić od wymierzenia kary:

  • za przestępstwa skarbowe - zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat lub karą łagodniejszą, gdy stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie jest znaczny (przepisu tego nie stosuje się do sprawcy przestępstwa skarbowego popełnionego w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary),
  • za wykroczenia skarbowe - w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie, biorąc pod uwagę charakter i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz jego zachowanie się po popełnieniu tego wykroczenia.

Jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub niektórych środków karnych (m.in. przepadek przedmiotów; ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów; przepadek korzyści majątkowej; ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej; zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska; podanie wyroku do publicznej wiadomości) tylko wtedy, gdy ta wymagalna należność została w całości uiszczona przed wydaniem wyroku.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (zobacz tekst ujednolicony)