Znaczącą zmianę wprowadziła interpretacja ogólna Ministra Finansów z 9 czerwca 2015 r. nr PT1.050.1.2015, stanowiąca, że komornik sądowy jest podatnikiem podatku VAT. Działalność komornika, polegająca na przymusowym zrealizowaniu obowiązku dłużnika wynikającego z orzeczenia sądu, została uznana za „usługę” w rozumieniu ustawy o podatku VAT i to nie podlegającą wyłączeniu spod opodatkowania. Stanowisko Ministra Finansów zostało jednoznacznie potwierdzone uchwałą NSA z 6 marca 2017 r. sygn. I FPS 8/16.
Nadal jednak nie zostało rozstrzygnięte, czy ciężar finansowy podatku VAT ponosi komornik, płacąc podatek z uzyskanych opłat egzekucyjnych wyliczonych na podstawie art. 43 i nast. u.k.s.i e., czy też ciężar ten obciąża stronę postępowania egzekucyjnego zobowiązaną do ponoszenia kosztów postępowania. Kwestii tej nie rozstrzyga interpretacja ogólna uznająca komornika za podatnika podatku VAT. Nie rozstrzyga jej również żaden przepis prawa. Nie ulega wątpliwości, że nie jest aktem normatywnym tzw. broszura Ministra Finansów, kategorycznie stwierdzająca, że kwota otrzymanego przez komornika wynagrodzenia zawiera w sobie podatek VAT. Wątpliwości budzi pogląd, że rozwiązania należy poszukiwać w przepisach ustawy z 5 lipca 2001 r. o cenach. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego (wyrok TK z 3 grudnia 2003 r., K 5/2002) komornik, który prowadzi swoją działalność zawodową na własny rachunek, nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, w tym również ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, w konsekwencji nie dotyczy go przewidziany w art. 3 ust. 2 ustawy z 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz.U. 2014.915) obowiązek uwzględniania w cenie „usługi” podatku od towarów i usług.
Rozstrzygającej odpowiedzi próżno szukać w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Poglądy wyrażone w uzasadnieniu uchwały SN z 7 lipca 2016 r. w sprawie III CZP 34/16 nie wyjaśniają istotnych wątpliwości odnoszących się do charakteru opłaty egzekucyjnej i istoty podatku VAT. Tymczasem wydaje się słuszne poszukiwanie rozwiązania problemu w przepisach u.k.s.i e., oraz w przepisach regulujących zasady podatku VAT, w szczególności ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.
W piśmiennictwie przeważa pogląd, że wysokość opłat egzekucyjnych, stanowiących wynagrodzenie komornika za prowadzenie egzekucji nie jest wynikiem umowy stron, nie podlega prawom rynku, lecz została uregulowana ustawowo. Jest należnością przymusową, określoną co do wysokości, sposobu ustalenia i pobierania. Opłaty egzekucyjne nie są wynagrodzeniem komornika (jego prywatnym dochodem), lecz przychodem o ustawowo określonym w art. 34 i 35 u.k.s.i e. przeznaczeniu. Wysokość opłat egzekucyjnych została ustalona przez ustawodawcę na poziomie zapewniającym pokrycie kosztów działalności egzekucyjnej i uzyskanie pewnego dochodu przez komornika. Naliczanie podatku VAT metodą „w stu”, to jest w ramach uzyskiwanych opłat egzekucyjnych, naruszałoby w istotny sposób założenia ustawodawcy co do funkcji fiskalnej opłat egzekucyjnych. Przepisy ustawy o VAT nie wskazują, że przy określaniu podstawy opodatkowania VAT należna podatnikowi zapłata powinna być pomniejszona o kwotę podatku. Powszechnie znaną zasadą jest takie ustalanie wynagrodzenia za usługę, że obejmuje ono należną podatnikowi zapłatę i kwotę. Podatek VAT w sensie ekonomicznym ma obciążać konsumenta towarów i usług. Producent lub usługodawca dokonujący opodatkowanych czynności są obciążeni obowiązkiem pobrania tego podatku i rozliczenia go z właściwym organem podatkowym, lecz jest od dla tych przedsiębiorców neutralny finansowo.
Warto zwrócić uwagę, że zasada „doliczania” podatku VAT do normatywnie ustalonego wynagrodzenia została prawnie zagwarantowana biegłym sądowym oraz adwokatom i radcom prawnych świadczącym pomoc prawną z urzędu.
Sąd Najwyższy, rozstrzygając w sprawie III CZP 55/16 zagadnienie prawne „czy opłata egzekucyjna ustalona przez komornika sądowego na podstawie art. 49 ust. 1 u.k.s i e winna być powiększona o należność z tytułu od towarów i usług, czy też zawiera w sobie kwotę podatku VAT” postanowieniem z 14 września 2016 r. przekazał je do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi. W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że za koncepcją przyjętą w uzasadnieniu uchwały z 7 lipca 2016 r. III CZP 34/16 przemawiają dalsze orzeczenia SN, a także regulacja zawarta w art. 89 ust. 4 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, odmienne wnioski wynikają natomiast z wyroku SN z 29 maja 2007 r. VCSK 44/07, w którym przyjęto, że opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego sztywno określone w akcie normatywnym, nie mogą być uznane za obejmujące podatek VAT.
Czy zasada neutralności podatku VAT, jaki i charakter prawny i ustawowo określone przeznaczenie opłaty egzekucyjnej okażą się wystarczającymi argumentami za uznaniem, że nie zawiera ona w sobie kwoty podatku VAT?