Wykorzystanie pochodnych instrumentów finansowych pozwala m.in. odroczyć termin zapłaty podatku. W efekcie daje możliwość zaoszczędzenia.
Pochodne instrumenty finansowe, inaczej derywaty (ang. derivative), to instrumenty, które nie są papierem wartościowym. Wartość derywatu jest pochodną wartości innych instrumentów bazowych, takich jak towary, surowce, kursy waluty obcej czy rentowność obligacji. Ich zastosowanie to jedna z możliwości optymalizacji podatkowej.
Od 1 stycznia 2015 r. w ustawie o CIT w art. 4a obowiązuje pkt 22, który wprowadza nową definicję pochodnych instrumentów finansowych. Zgodnie z nim są to instrumenty finansowe, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, z wyłączeniem tytułów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania oraz instrumentów rynku pieniężnego.
Jednocześnie od 1 stycznia 2015 r. nastąpiła zmiana przepisów ustawy o CIT w zakresie rozpoznawania przychodów z transakcji na pochodnych instrumentach finansowych.
Ustawowy katalog
Instrumenty finansowe, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, to niebędące papierami wartościowymi:
a) tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania;
b) instrumenty rynku pieniężnego;
c) opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward na stopę procentową oraz inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym jest:
● papier wartościowy, waluta, stopa procentowa, wskaźnik rentowności lub inny instrument pochodny, indeks finansowy lub wskaźnik finansowy, które są wykonywane przez dostawę lub rozliczenie pieniężne,
● towar i które są wykonywane przez rozliczenie pieniężne lub mogą być wykonane przez rozliczenie pieniężne według wyboru jednej ze stron,
● towar i które są wykonywane przez dostawę, pod warunkiem że są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu;
d) niedopuszczone do obrotu na rynku regulowanym ani w alternatywnym systemie obrotu opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward oraz inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym jest towar, które mogą być wykonane przez dostawę, które nie są przeznaczone do celów handlowych i wykazują właściwości innych pochodnych instrumentów finansowych;
e) instrumenty pochodne dotyczące przenoszenia ryzyka kredytowego;
f) kontrakty na różnicę;
g) opcje, kontrakty terminowe, swapy, umowy forward dotyczące stóp procentowych oraz inne instrumenty pochodne odnoszące się do zmian klimatycznych, stawek frachtowych, uprawnień do emisji oraz stawek inflacji lub innych oficjalnych danych statystycznych, które są wykonywane przez rozliczenie pieniężne albo mogą być wykonane przez rozliczenie pieniężne według wyboru jednej ze stron, a także wszelkiego rodzaju inne instrumenty pochodne odnoszące się do aktywów, praw, zobowiązań, indeksów oraz innych wskaźników, które wykazują właściwości innych pochodnych instrumentów finansowych.
Data powstania przychodu
Od początku 2015 r. art. 12 ust. 3f ustawy o CIT na nowo definiuje datę powstania przychodu z tytułu realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych. Za moment powstania przychodu uważa się moment realizacji tych praw, który stał się jednolity z momentem określonym w art. 17 ust. 1b ustawy o PIT. Oznacza to, że jest to moment, gdy kwota wynikająca z tych praw staje się należna. Pojęcie kwoty należnej wiąże się z kolei z wymagalnością roszczenia o zapłatę.
Warto dodać, że odpowiednio za koszty uzyskania przychodów nie uważa się wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych – do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów lub ich odpłatnego zbycia (art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o CIT).
Jakie korzyści
Instrumenty pochodne stanowią korzystne zabezpieczenie przed ryzykiem walutowym. Dzięki nim firmy mogą w przyszłości wymienić walutę obcą na złote po z góry znanym kursie, co może zagwarantować im stabilność funkcjonowania firmy. Posiadanie kilku rodzajów pochodnych instrumentów finansowych umożliwia też zabezpieczenie się przed poniesieniem straty z tego typu kapitałów pieniężnych.
W związku z możliwością kompensaty przychodów i kosztów w zakresie różnych kapitałów pieniężnych możliwe jest zabezpieczenie się przed poniesieniem straty na jednym instrumencie poprzez realizację prawa majątkowego na innym instrumencie finansowym, który w danym momencie przyniesie nam zysk.
Programy motywacyjne
Warto też zwrócić uwagę na możliwość optymalizacji podatkowej z wykorzystaniem innego niż wskazane w ramce instrumentu finansowego pochodnego, jakim są programy motywacyjne. W interpretacji dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 3 listopada 2014 r. (nr ILPB2/415-858/14-2/JK) omówiono przykład takiego programu motywacyjnego. [przykład]
PRZYKŁAD
Decyduje realizacja praw
Spółka produkcyjna objęła wybrane osoby związane umową o pracę czy umową cywilnoprawną dodatkowym programem motywacyjnym, który ma zapewnić ponadprzeciętne wyniki finansowe grupy. W ramach tego programu uprawnionym przypisane zostało warunkowe prawo do otrzymania w przyszłości rozliczenia pieniężnego wynikającego z realizacji instrumentu pochodnego opartego o wskaźniki finansowe grupy.
W momencie przyznania w ramach programu motywacyjnego pochodnych instrumentów finansowych po stronie uprawnionych nie dojdzie do powstania przychodu podlegającego opodatkowaniu PIT. Przychód powstanie w momencie realizacji praw, tj. wówczas, gdy kwoty rozliczeń staną się należne. Ostateczna wysokość wypłaty uzależniona będzie od stopnia realizacji wskaźników ekonomicznych grupy. Wypłata nastąpi na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników, ale nie wcześniej niż po sporządzeniu rocznego skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy.
Przystąpienie do programu jest nieodpłatne, a korzyści z niego wynikające są warunkowe. Jeżeli uprawniony zerwie stosunek prawny łączący go ze spółką, nie będzie mógł dokonać realizacji prawa wynikającego z udziału w programie.
Przychód uzyskany przez uprawnionego z programu będzie zakwalifikowany do przychodów z kapitałów pieniężnych w rozumieniu art. 17 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT i będzie podlegał opodatkowaniu z zastosowaniem 19-proc. stawki podatkowej zgodnie z art. 30b ust. 1 ustawy o PIT, a rozliczenie przychodu będzie w gestii uczestnika programu.
Definicje
Opcje to kontrakt, w wyniku którego podmiot nabywa prawo kupna lub sprzedaży instrumentów bazowych po określonej z góry cenie i w określonym czasie, np. opcje na akcje, opcje procentowe, opcje walutowe, opcje indeksowe. Posiadacz opcji ma prawo skorzystać z opcji, ale nie jest to jego obowiązkiem. Natomiast jeżeli nabywca opcji zdecyduje się wykonać opcję (kupić lub sprzedać instrument finansowy), wystawca opcji zobowiązany jest do jego sprzedaży (zakupu) zgodnie z warunkami opcji.
Kontrakt futures to umowa o określonej standardowej charakterystyce będąca przedmiotem publicznego obrotu, nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą – obowiązek odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie ustalonej w momencie zawierania kontraktu. Są one standaryzowane w zakresie daty wygaśnięcia oraz ceny instrumentu podstawowego.
Kontrakt forward nie musi podlegać standaryzacji. Cena ustalana jest w procesie negocjacji. W celu zapewnienia w przyszłości realizacji warunków, tak jak zostało to określone w kontrakcie, często są stosowane zabezpieczenia finansowe przez strony kontraktu.
Kontrakt swap to umowa zamiany przyszłych płatności na warunkach z góry określonych przez strony, jest zawierana na rynku pozagiełdowym. Polega na jednoczesnym zakupie i sprzedaży podobnych aktywów bazowych lub zobowiązań o podobnej wysokości, przy założeniu, że taka transakcja zapewni obu kontrahentom korzystne warunki finansowe. Zaletą dla inwestorów jest to, że kontrakty swap są wolne od regulacji rządowych, a także ich elastyczność odnosząca się co do terminu wygaśnięcia, który określany jest także przez strony zawierające kontrakt.
Podstawa prawna
Art. 4a pkt 22, art. 12 ust. 3f, art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.). Art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 94 ze zm.). Art. 17 ust. 1b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).