Uszczelnianie systemów i walka z oszustwami, a także unikaniem danin i szkodliwą konkurencją podatkową – tym zajmie się dziś Rada Europejska.
Komisja Europejska opracowała odpowiedni dokument, który zostanie omówiony na dzisiejszym posiedzeniu Rady. – To kolejny krok w realizacji długofalowej strategii, którą przyjęła UE, a w szczególności jej komisarz ds. podatków i unii celnej, audytu i zwalczania nadużyć finansowych Algirdas Semeta – twierdzi Jan Tokarski, starszy menedżer w dziale doradztwa prawno-podatkowego PwC.
Maciej Grabowski, wiceminister finansów / Dziennik Gazeta Prawna / Wojtek Gorski
2 marca 2012 r. Rada Europejska wezwała KE do jak najszybszego opracowania ogólno-unijnych założeń dotyczących walki z negatywnymi zjawiskami podatkowymi. Chodzi o dwa obszary – po pierwsze o przeciwdziałanie uchylaniu się od opodatkowania podatkami dochodowymi, w tym o nadużycia związane z transferami kapitału do innych krajów, a po drugie walkę z oszustwami, szczególnie w VAT, za którymi stoją najczęściej grupy przestępcze.
Komisja podjęła odpowiednie prace. W dokumencie, który przedstawi Radzie Europejskiej, wskazuje, że państwa członkowskie powinny opracować odpowiednią strategię podatkową. Zaleca też, aby kraje unijne lepiej współpracowały na szczeblu administracji podatkowych, szerzej wykorzystywały informacje od osób trzecich i skoordynowały działania, które pozwolą na zmniejszenie szarej strefy w gospodarce, np. poprzez stosowanie zachęt pieniężnych do zgłaszania dochodów (ulgi podatkowe).
Ministerstwo Finansów pracuje obecnie nad kilkoma projektami nowelizacji ustaw podatkowych, które mogą się wpisywać w zalecenia Komisji. Przekładowo chce opodatkować dochody kontrolowanych przez polskich podatników (osoby fizyczne i firmy) spółek zagranicznych (controlled foreign company – CFC). Planuje też wprowadzenie solidarnej odpowiedzialności nabywcy i sprzedawcy za VAT w obrocie wyrobami wrażliwymi, jak np. paliwa, pręty stalowe, złoto. Przedstawiono także założenia tzw. klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania – narzędzia, które pozwoli fiskusowi kwestionować agresywne struktury podatkowe i transakcje, których jedynym celem jest uniknięcie lub redukcja obciążeń fiskalnych.
– Na razie jednak widzimy pojedyncze działania. Za wcześnie na mówienie o spójnej strategii, której realizacja byłaby skoordynowana z działaniami na poziomie unijnym – komentuje Jan Tokarski.
Mali podatnicy, którzy nie stosują agresywnej optymalizacji, nie mają się czego obawiać - mówi Maciej Grabowski, wiceminister finansów.
Komisja Europejska oczekuje od państw członkowskich opracowania strategii dotyczącej przestrzegania przepisów podatkowych i walki z uchylaniem się od opodatkowania. Czy Polska ma taką strategię?
Mamy już dziewięć strategii, które w przekonaniu rządu pokrywają wszystkie pola działania administracji publicznej, a więc są wystarczające. Nie będziemy tworzyć specjalnego dokumentu pod nazwą „strategia” do celów, które zostały wspomniane. Nie znaczy to, że działania pod tym kątem nie są i nie były w ostatnich latach podejmowane.
Czyli te działania, które zostały podjęte – myślę tu o wielu projektach zmian w ustawach, np. o PIT i CIT w zakresie opodatkowania spółek komandytowo-akcyjnych czy teraz tzw. kontrolowanych spółek zagranicznych, wpisują się w zalecenia KE?
My kierowaliśmy się przede wszystkim potrzebami wewnętrznymi. Natomiast rzeczywiście jest tak, że co najmniej od kilku lat Unia Europejska pracuje nad tym, by uszczelnić system podatkowy. Ostatnim ważnym dokumentem jest komunikat KE z grudnia 2012 r., w którym wskazuje ona różne działania, które zamierza podejmować, a ponadto co powinny zrobić poszczególne kraje. Do już podjętych działań zalicza się choćby dyrektywa, którą teraz implementujemy do ustawy Ordynacja podatkowa, a która dotyczy wymiany informacji podatkowej i współpracy z organami podatkowymi. Pomoże to pozyskiwać organom skarbowym informacje o źródłach zarobkowania i majątku posiadanym w innych krajach UE.
Jeżeli mówimy o współpracy państw, w kwietniu Polska przystąpiła do inicjatywy przeciwko oszustwom – programu automatycznej wymiany informacji podatkowej państw G5 (Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch). Co ma z tego wynikać?
Intencją tych państw jest stworzenie systemu automatycznej wymiany informacji podatkowych na szerszym polu niż tylko UE. Inicjatywa ta korzysta też z tego, że Stany Zjednoczone przyjęły ustawę, która mówi o przekazywaniu (na zasadach dobrowolności) przez instytucje finansowe w innych krajach informacji o obywatelach amerykańskich, którzy lokują w nich środki.
Jaki kształt ta inicjatywa przybierze i kto do niej przystąpi, ostatecznie nie wiadomo. Ale jeżeli dojdzie do skutku, Polska będzie automatycznie otrzymywała informacje o dochodach swoich obywateli także z krajów spoza UE.
Polska ma swój program uszczelniania systemu podatków: zmiany w PIT i CIT, w Ordynacji, solidarna odpowiedzialność za VAT, odwrotne obciążenie itd. Chodzi oczywiście o wzrost dochodów budżetowych?
Nie tylko, celem jest również zapewnienie równej konkurencji. Te dwa cele są równoważne – także jeśli chodzi o walkę z unikaniem opodatkowania. Ale do tej listy, którą pani wymieniła, dodałbym podpisanie i ratyfikowanie wielu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, które spowodowały, że możemy skutecznie podjąć temat opodatkowania kontrolowanych spółek zagranicznych (CFC). Zapisy tych nowych umów wyeliminowały luki w systemie podatkowym – a to pozwoli na właściwe funkcjonowanie przepisów o CFC.
Z tych wszystkich działań największe znaczenie będą miały te, które dotyczą Ordynacji podatkowej. Chodzi m.in. o najbardziej dyskutowany przepis, tj. klauzulę przeciwko unikaniu podatków poprzez omijanie prawa.
Ma przynieść najwięcej przychodów do budżetu?
Nie liczyliśmy, ile skorzysta na tym budżet. To rozwiązanie ma zapewnić realną równość podatników na rynku. Nie każdy podmiot, a szczególnie mały, może tak jak duże jednostki skorzystać ze sztucznych struktur, które pozwolą na ominięcie podatków. A to daje tym większym przewagę. Ta klauzula ma charakter prewencyjny – czyli ma skłaniać do wycofania się z tych struktur.
Ale czasami te struktury związane z optymalizacją podatkową mają duże znaczenie – przy decydowaniu czy działać na danym rynku, czy nie. Czy nie ma obawy, że jeżeli zlikwidujemy wszystkie możliwości optymalizacji podatkowej, to będziemy mieć mniej inwestycji?
Jeżeli podmiot prowadzi rzeczywistą działalność, to nie obejmą go regulacje o CFC z projektu dotyczącego zmian w PIT i CIT ani też klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania, z projektu zmian w Ordynacji podatkowej.
Ale to urzędnik będzie sprawdzał, czy dana transakcja została dokonana tylko dla korzyści podatkowych, czy nie.
Dla zastosowania klauzuli konieczne będzie udowodnienie przez urząd, że dzięki transakcji uzyskano korzyści podatkowe i te korzyści dominują nad wszelkimi innymi. Jeżeli więc ktoś nie prowadził rzeczywistej działalności, np. dokonując transakcji ze spółką z Cypru czy Luksemburga, a wyłącznie prowadził tam interesy czy organizował przepływy finansowe, aby zmniejszyć swoje obciążenia podatkowe, to wówczas klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania będzie miała zastosowanie. Wątpliwości podatnik będzie mógł wyjaśnić, uzyskując tzw. opinię zabezpieczającą. Natomiast sporne kwestie zastosowania klauzuli opiniować będzie niezależny panel ekspercki.
Proponowane rozwiązania budzą jednak niepokój wśród małych podmiotów. Już teraz się boją, że skutkiem tych przepisów będzie to, że urzędnik będzie mógł zdecydować, czy daną fakturę będzie można wliczyć w koszty, czy nie. A to chyba nie sprzyja rozwojowi małych firm.
Te obawy nie mają zupełnie uzasadnienia. Schematy optymalizacyjne nie polegają na pojedynczych transakcjach, ale na sztucznie łączonych lub dzielonych i tworzeniu wirtualnych firm pośredniczących. A stosują je duże podmioty. Dla małych koszty takich operacji są zbyt wysokie. Tak więc nie widzę tu zagrożeń dla małych przedsiębiorców prowadzących realną działalność gospodarczą. Aby zastosować klauzulę, urząd ma wykazać, że korzyści podatkowe uzyskane przez fikcyjne konstrukcje prawne mają znaczny rozmiar. Dochodzą też do nas opinie, że wspólne rozliczanie się z małżonkiem albo korzystanie z ulgi w specjalnej strefie ekonomicznej będzie traktowane jako zdarzenie, które będzie kwestionowane na podstawie tej klauzuli. Oczywiście nic podobnego. Te kwestie będą poza obszarem jej stosowania, co wyjaśniono w założeniach do nowelizacji.
Zmiany w PIT i CIT, Ordynacji, ustawie o VAT. Czy można się spodziewać kolejnych projektów?
W tej chwili i tak podjęliśmy już dość duży wysiłek legislacyjny. Ta największa zmiana – w Ordynacji podatkowej – zajmie nam ponad rok. Jesteśmy teraz dopiero na etapie projektu założeń do projektu nowelizacji. Można jednak oczekiwać kolejnych zmian w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania.
Na koniec wróćmy do KE. Co z zalecaną przez komisję koordynacją działań mających na celu zmniejszenie szarej strefy?
Podejmujemy cały czas działania, w tym operacyjne służb skarbowych i służb celnych – o czym się mniej mówi – nakierowane na ograniczenie szarej strefy, głównie poprzez coraz lepsze typowanie podmiotów do kontroli. Prowadzimy też różne akcje uświadamiające konsumentów o ich prawach np. akcja „Weź paragon”. Stale się w tej materii coś dzieje.
Komisja zaleca też szersze wykorzystanie informacji od osób trzecich. O co chodzi?
Nie wiem, co tutaj miał na myśli przewodniczący KE José Manuel Durăo Barosso.

Celem działania jest zapewnienie równej konkurencji dla małych i dużych firm

Kalendarium
● Marzec 2012 r. Rada Europejska wezwała KE do niezwłocznego opracowania konkretnych sposobów poprawy skuteczności walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania.
● Czerwiec 2012 r. KE skierowała komunikat do Parlamentu Europejskiego i Rady, w którym przedstawiono, jak za sprawą lepszego wykorzystania istniejących instrumentów oraz przyjęcia przedłożonych przez Komisję wniosków można poprawić przestrzeganie przepisów podatkowych.
● Grudzień 2012 r. KE przedstawiła plan walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania oraz zalecenia w sprawie agresywnego planowania podatkowego.
● Kwiecień 2013 r. Polska przystąpiła do inicjatywy przeciwko oszustwom – programu automatycznej wymiany informacji podatkowej (inicjatywa Francji, Hiszpanii, Niemiec Wielkiej Brytanii i Włoch).