Skoro prowadzący postępowanie nie ma prawa zadawać takiego pytania bezpośrednio osobie, która ma mieć status świadka, to tym bardziej nie powinno być ono jej zadawane w obecności innych osób - mówi Monika Krasińska, dyrektor Zespołu ds. Sektotra Publicznego w UODO.
Czytelnicy informują DGP, że urzędy skarbowe przepytują świadków o ich karalność w zakresie składania fałszywych zeznań. Czy fiskus ma do tego prawo?
Ordynacja podatkowa takiego prawa nie daje. Wynika z niej tylko tyle, że organy podatkowe prowadzące postępowanie muszą pouczyć świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz uprzedzić go o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Trzeba jednak mieć na uwadze, że po odebraniu zeznań od świadka urząd skarbowy może wystąpić do Krajowego Rejestru Karnego o uzyskanie informacji, czy świadek był karany za fałszywe zeznania, czy nie był. Wynika to m.in. z ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej.
Skoro więc organy podatkowe mogą sprawdzić wiarygodność świadka, sięgając do KRK, to wydaje im się, że równie dobrze mogą mu zadać pytanie w tej sprawie bezpośrednio. Z tego właśnie bierze się praktyka urzędników. To, że mogą sprawdzać karalność świadków za składanie fałszywych zeznań w KRK, nie oznacza, że mogą ich o to pytać wprost. Przepisy prawa kreują możliwość pozyskania danych ze ściśle określonych źródeł, przy czym trudno odmówić organom prowadzącym postępowanie prawa do dokonania określonych ustaleń, gdy jest to niezbędne ze względu na zakres lub charakter prowadzonego postępowania.
Czy takie dane nie należą do danych wrażliwych, które zasługują na szczególną ochronę w kontekście rozporządzenia o ochronie danych osobowych (RODO)?
Owszem. Informacje o karalności dotyczą szczególnej sfery prywatności, bo kształtują określoną prawno-karną ocenę przesłuchiwanej osoby. Przesądzają o tym, czy świadek zasługuje na pełne zaufanie jako osoba wiarygodna, czy nie zasługuje, bo ma określoną przeszłość związaną z wydaniem wobec niego wyroku skazującego. Niewątpliwie informacje te zasługują na szczególną troskę. Zasadniczo sprowadza się ona do tego, że mogą być one przetwarzane tylko w celach, dla których zostały pozyskane. Jednocześnie należy wskazać, że organy prowadzące postępowania muszą mieć możliwość weryfikowania prawdomówności świadków, bo ich zeznania wpływają na sytuację podatników - na ustalenie podatku, orzeczenie kary itd. Ustalanie tej okoliczności nie służy dyskryminowaniu świadka, tylko ustaleniu rzeczywistego stanu faktycznego sprawy, i z tego punktu widzenia dobru podatnika – by ocenić jego sprawę na podstawie rzetelnych dowodów.
Czy zeznania złożone przez świadka skazanego wcześniej za fałszywe zeznania są dowodem drugiej kategorii?
W zasadzie nie powinno tak być, choć mogą być uznane za dowód mniej wiarygodny. Nie można jednak automatycznie, z góry przesądzać, że osoba skazana za składanie fałszywych zeznań w jednym postępowaniu kłamie także w innym. Trzeba ustalić, czy jej zeznania mogą stanowić wiarygodny dowód. Powinny być więc one oceniane w kontekście całokształtu okoliczności sprawy, a więc i pozostałych dowodów. Potwierdza to przebogate orzecznictwo sądów karnych, cywilnych, z którego wynika, że rozstrzygnięcia muszą być oparty na całym materiale dowodowym.
Czytelnicy informują nas, że pytanie o karalność za składanie fałszywych zeznań jest zadawane świadkom w obecności podatnika lub jego pełnomocnika. I że tu leży zasadniczy problem. Czy świadek może więc odmówić z uwagi na obecność innych osób?
Pozyskiwanie danych nie może następować w obecności osób nieupoważnionych. Skoro prowadzący postępowanie nie ma prawa zadawać takiego pytania bezpośrednio osobie, która ma mieć status świadka, to tym bardziej nie powinno być ono jej zadawane w obecności innych osób. Inną kwestią jest to, że o ile informacje o karalności pozyskiwane są zgodnie z procedurą z KRK, o tyle informacje te stają się częścią materiału dowodowego, a z nim – zarówno podatnik, jak i jego pełnomocnik – mając status strony postępowania, mają prawo zapoznawać się na zasadach ogólnych i w rezultacie są uprawnieni do ich pozyskiwania.