Uchylenie warunku posiadania faktury dokumentującej transakcję WNT, jako przesłanki uprawniającej do odliczenia VAT, niesie za sobą ryzyko nieprawidłowości w rozliczeniach VAT. A to z kolei rodzi obowiązek późniejszej korekty JPK oraz informacji podsumowującej. Autorki: Ewa Pyrkosz doradca podatkowy w Zespole Podatków Korporacyjnych, EY Polska i Anna Jezierska menedżer w Zespole Podatków Korporacyjnych, EY Polska

Z końcem stycznia br. Ministerstwo Finansów opublikowało założenia pakietu SLIM VAT 3, który ‒ jak wskazuje resort ‒ jest wynikiem postulatów zgłaszanych przez przedsiębiorców w związku z potrzebą przeciwdziałania negatywnym skutkom społeczno-gospodarczym pandemii COVID-19.
Istotą zmian jest ‒ według ministerstwa ‒ dalsze uproszczenie procesu rozliczania podatku VAT. Przyjrzymy się tym, które mają dotyczyć zasad odliczania VAT od wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, czy ich wdrożenie przyczyni się do uproszczenia rozliczeń podatkowych w VAT oraz czy będą stanowiły praktyczne ułatwienia dla podatników.
Jak jest
Pierwsze modyfikacje przepisów o VAT w zakresie WNT, mające uprościć rozliczanie tych transakcji, zostały wprowadzone w ramach pakietu SLIM VAT 2 (stało się to 7 września 2021 r.), po pozytywnym dla podatników wyroku TSUE w sprawie neutralności WNT (wyrok z 18 marca 2021 r., C‒895/19 A). Ustawodawca uchylił wówczas obowiązek wykazania kwoty podatku VAT należnego z tytułu dokonanej transakcji w terminie trzech miesięcy po upływie miesiąca, w którym w odniesieniu do nabycia powstał obowiązek podatkowy. Wcześniej od tego właśnie zależało odliczenie podatku w tym samym okresie rozliczeniowym.
Nadal jednak utrzymano w mocy drugi warunek odliczenia ‒ wymóg otrzymania faktury dokumentującej dokonane przez podatnika nabycie towarów w ciągu trzech miesięcy od upływu miesiąca, w którym w odniesieniu do transakcji powstał obowiązek podatkowy.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów ustawy o VAT, jeżeli podatnik, nie mając faktury, rozpozna WNT (tj. jednocześnie wykaże podatek należny i skorzysta z prawa odliczenia), to ma obowiązek pomniejszyć kwotę odliczonego podatku, jeżeli nie otrzyma faktury do momentu upływu ustawowego terminu. Jeśli otrzyma ją później, to może ponownie odliczyć podatek w okresie rozliczeniowym, w którym wykazał podatek należny.
Praktyka biznesowa pokazuje, że podatnicy tak nie postępują, tj. nie korzystają z prawa odliczenia VAT naliczonego, jeśli nie posiadają faktury. Wymagałoby to bowiem od nich dodatkowego nakładu pracy, przede wszystkim monitorowania upływu czasu przewidzianego na otrzymanie faktury od dostawcy towarów oraz momentu, w którym należałoby skorygować dokonane rozliczenia. Podatnicy wolą poczekać z rozliczeniem WNT do momentu otrzymania faktury dokumentującej nabycie towarów z UE. W rezultacie transakcje WNT są rozpoznawane z pewnym opóźnieniem, w ramach później dokonywanych korekt plików JPK oraz informacji podsumowujących przeszłych okresów rozliczeniowych.
Co się zmieni
Zaproponowane zmiany, które mają zostać wprowadzone w ramach pakietu SLIM VAT 3, polegają na uchyleniu warunku otrzymania faktury dokumentującej WNT jako przesłanki umożliwiającej odliczenie podatku naliczonego. Podatnik zobowiązany do rozliczenia podatku z tytułu WNT będzie uprawniony do odliczenia podatku naliczonego bez konieczności posiadania faktury. Co istotne, nieotrzymanie faktury w terminie późniejszym nie będzie powodowało konieczności korygowania kwoty odliczonego podatku naliczonego.
W którym momencie
Pozornie wydawać by się mogło, że proponowane rozwiązanie jest pozytywne ‒ formalne wymogi dla skorzystania z prawa odliczenia zostaną uchylone. Nasuwają się jednak pewne wątpliwości, jeżeli chodzi o stosowanie proponowanych rozwiązań w praktyce.
Pierwszą z nich jest kwestia prawidłowego ustalenia okresu rozliczeniowego, w którym WNT powinno zostać rozpoznane, czyli okresu, w którym dla dokonanej transakcji powstanie obowiązek podatkowy. Obowiązek ten może bowiem powstać dla transakcji WNT alternatywnie w dwóch momentach:
■w dacie wystawienia faktury przez dostawcę towarów – pod warunkiem że faktura jest wystawiona w terminie przewidzianym ustawą, lub
■15. dnia kolejnego miesiąca, po miesiącu w którym miało miejsce nabycie towarów – w przypadku późniejszego wystawienia faktury lub niewystawienia faktury.
Jeśli uwzględnić tę dwuwariantowość momentu powstania obowiązku podatkowego w przypadku transakcji WNT, to nasuwa się wniosek, że wdrożenie w życie proponowanych zmian może powodować nieprawidłowości polegające na wykazaniu transakcji w niewłaściwym okresie rozliczeniowym. Ich powodem będzie brak wiedzy o terminie wystawienia faktury przez dostawcę. Podatnik nie będzie posiadał informacji, czy faktura zostanie wystawiona w ustawowym terminie. W konsekwencji nie będzie miał możliwości ustalenia w sposób pewny momentu powstania obowiązku podatkowego.
Należy przy tym podkreślić, że rozliczenie podatku należnego z tytułu WNT w odpowiednim okresie (tj. w okresie, w którym w odniesieniu do transakcji powstał obowiązek podatkowy) jest warunkiem umożliwiającym skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego.
Ponadto jeżeli podatnik nie będzie w stanie określić precyzyjnie momentu powstania obowiązku podatkowego, to może mieć problem z przeliczeniem kwot wyrażonych w walutach obcych na złote. To z kolei może skutkować rozpoznaniem transakcji dla celów VAT w nieprawidłowej wartości.
Co z dokumentami
Wykazanie WNT bez posiadania faktury dokumentującej nabycie towarów może też powodować dodatkowy nakład pracy po stronie działów księgowych. Tak będzie np. w sytuacji, gdy dana transakcja będzie rozpoznawana dla celów VAT w części ewidencyjnej pliku JPK za pomocą dokumentu wewnętrznego, który to działy księgowe będą musiały wystawić, zaksięgować oraz zarchiwizować. Pojawia się kolejne pytanie ‒ czy otrzymaną później fakturę trzeba będzie ująć w księgach podatkowych, np. w celu rozpoznania kosztu podatkowego, czy też jedynie zarchiwizować, przy jednoczesnym wykazaniu kosztu na podstawie dokumentu wewnętrznego.
W naszej ocenie, biorąc pod uwagę liczne wątpliwości natury praktycznej, proponowane przez MF ułatwienie niekoniecznie uprości proces rozliczania VAT.
Może ono zdać egzamin w sytuacji, gdy podatnik, wykazując WNT, ma pewność co do terminu, w którym zostanie wystawiona faktura dokumentująca dokonaną transakcję, np. w przypadku stosowania mechanizmu samofakturowania.©℗