Przy określaniu utraty wartości składników ważne jest to, czy dotyczą aktywów wypracowujących korzyści ekonomiczne pojedynczo, czy dla ośrodków. Od tego zależy prawidłowość sprawozdania.
CYKL: BŁĘDY W RACHUNKOWOŚCI (CZ. 3)
W dzisiejszym odcinku cyklu eksperci pokazują błędy, jakie mogą się zdarzyć przy określaniu utraty wartości aktywów dla celów sprawozdania finansowego.
Zgodnie z ustawą z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.) firmy w wyniku finansowym muszą uwzględnić zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych. Przepisy w niewielkim jednak stopniu precyzują, kiedy dochodzi do trwałej utraty wartości aktywów. Zgodnie z art. 28 ust. 7 ustawy taka sytuacja zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Uzasadnia to dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku – do ustalonej w inny sposób wartości godziwej.
Pomocą w prawidłowym ujmowaniu i wykazywaniu odpisów aktualizujących może być Krajowy Standard Rachunkowości nr 4 „Utrata wartości aktywów”. Znowelizowany standard został opublikowany w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów 23 kwietnia 2012 r. poz. 15. Zgodnie ze standardem trzeba m.in. ocenić, czy utrata wartości dotyczy aktywów wypracowujących korzyści ekonomiczne pojedynczo lub dla ośrodków.
Ośrodek wypracowujący korzyści ekonomiczne to najmniejszy możliwy do zidentyfikowania zespół aktywów wypracowujących korzyści ekonomiczne (przepływy pieniężne netto) grupowo, w sposób w znacznym stopniu niezależny od aktywów wypracowujących korzyści pojedynczo lub innych ośrodków wypracowujących korzyści grupowo. Zdolność do grupowego przynoszenia jednostce przyszłych korzyści zachodzi wówczas, gdy warunkiem czerpania korzyści z użytkowania (utrzymywania lub zbycia) pojedynczego składnika aktywów jest jego wykorzystywanie (utrzymywanie lub zbycie) łącznie z innymi składnikami aktywów.
Nieprawidłowa identyfikacja może doprowadzić do błędów w ustalaniu utraty wartości.
Przykładowo jeden z ekspertów wskazuje, że sumując przepływy pieniężne osobnych ośrodków wypracowujących korzyści ekonomiczne, można doprowadzić do błędnego oszacowania utraty wartości.
BŁĄD 1: Brak odpisu aktualizującego
Spółka X ma pięć zakładów produkujących materiały budowlane zlokalizowanych w różnych częściach Polski. Każdy z nich jest wyposażony w odrębną linię produkcyjną przeznaczoną do wyrobu innych, wyspecjalizowanych produktów, na które istnieje aktywny rynek. W 2015 r. w pobliżu zakładu A otwarto zakład produkcyjny konkurencyjnej firmy, co spowodowało spadek sprzedaży wyrobów firmy A o ponad 50 proc. Ze względu na to zarząd spółki X dokonał oceny utraty zdolności aktywów spółki do przynoszenia jednostce korzyści ekonomicznych. W wyniku analizy ustalono, że nie zachodzi konieczność dokonania odpisu aktualizującego ze względu na to, iż suma zdyskontowanych przepływów pieniężnych netto ze wszystkich pięciu zakładów produkcyjnych jest wyższa od sumy wartości księgowych wszystkich linii produkcyjnych.
OPINIA EKSPERTA
Zgodnie z KSR nr 4 analizy utraty wartości należy dokonywać na poziomie poszczególnych aktywów, jeśli wypracowują one korzyści ekonomiczne pojedynczo lub dla ośrodków wypracowujących korzyści ekonomiczne. W opisanym przykładzie należałoby rozważyć, czy poszczególne zakłady produkcyjne stanowią wyodrębnione ośrodki. Te KRS 4 definiuje jako najmniejsze możliwe do zidentyfikowania zespoły aktywów, które wypracowują korzyści ekonomiczne grupowo, w znacznym stopniu niezależnie od korzyści ekonomicznych pochodzących z innych aktywów wypracowujących korzyści ekonomiczne. Każdy z zakładów należących do spółki X produkuje inne, wyspecjalizowane produkty. Dodatkowo pojawienie się rynkowego konkurenta spowodowało spadek sprzedaży tylko w zakładzie A i nie miało wpływu na przychody osiągane przez pozostałe zakłady. Jak wynika z opisu stanu faktycznego, znane są przychody i wyniki działalności poszczególnych zakładów, co stanowi dodatkowy dowód na potwierdzenie, że zakład A stanowi osobny ośrodek wypracowujący korzyści ekonomiczne. Ze względu na to, że w przypadku pozostałych zakładów nie zaszły przesłanki wskazujące na wystąpienie utraty wartości, kierownictwo firmy powinno przeprowadzić odpowiedni test na utratę wartości wyłącznie dla zakładu A. Test powinien uwzględniać porównanie wartości księgowej zakładu A do wyższej z dwóch: wartości handlowej oraz wartości użytkowej zakładu. Wartość handlowa może się okazać dość trudna do określenia w przypadku braku danych na temat rzeczywistych transakcji sprzedaży podobnych zakładów produkcyjnych. Pozostaje zatem określenie wartości użytkowej metodą oszacowania przyszłych korzyści ekonomicznych netto (przyszłe przepływy pieniężne netto) ustalonej przy założeniu dalszego wykorzystywania zakładu A w prowadzonej działalności. Jeżeli zdyskontowana suma prognozowanych przepływów pieniężnych okaże się niższa od wartości księgowej zakładu A, należy ująć odpis aktualizujący.
Spółka postąpiła więc nieprawidłowo, sumując przepływy pieniężne ze wszystkich zakładów, co skutkowało brakiem odpisu.
BŁĄD 2: Zbyt dużo uproszczeń
Zarząd spółki A zidentyfikował przesłanki przeprowadzenia testu na utratę wartości rzeczowych aktywów trwałych wykorzystywanych w produkcji papieru. Test na utratę wartości przeprowadzono na podstawie oczekiwanej kwoty EBITDA w okresie kolejnych 10 lat oraz stopy dyskontowej właściwej dla prowadzonej działalności gospodarczej. Tak wyliczoną wartość odzyskiwalną porównano z wartością księgową ośrodka wypracowującego korzyści ekonomiczne i stwierdzono konieczność dokonania odpisu aktualizującego wartości rzeczowych aktywów trwałych. Głównym składnikiem aktywów spółki jest zakład produkcyjny, który jako całość stanowi ośrodek wypracowujący korzyści ekonomiczne. Pozostały okres ekonomicznej użyteczności zakładu oszacowano na 10 lat. Wykorzystywanie aktywów spółki A przez ten okres wymaga ponoszenia regularnych nakładów odtworzeniowych. Wartość rezydualną zakładu na moment zakończenia produkcji oszacowano na 5 mln zł.
OPINIA EKSPERTA
Małgorzata Kochanowska
starszy menedżer w dziale audytu ogólnego w KPMG w Polsce
Zarząd spółki A dokonał odpisu aktualizującego rzeczowych aktywów trwałych w oparciu o wartość użytkową wyliczoną na bazie prognozowanej wysokości EBITDA za okres kolejnych 10 lat. Zgodnie z KSR 4 wartość odzyskiwalna jest to wyższa z dwóch wartości: wartości handlowej lub wartości użytkowej obiektu oceny utraty wartości. Zarząd spółki A powinien był ustalić wartość handlową, o ile było to możliwe, dla poszczególnych aktywów lub całego zakładu. W sytuacji gdyby odpowiednia wartość handlowa rozumiana w myśl KSR 4 jako cena sprzedaży netto była wyższa od wartości księgowej rzeczowych aktywów trwałych, nie powstałaby konieczność ujmowania odpisu aktualizującego. Błędem popełnionym przez zarząd spółki A było przyjęcie do analizy prognozy EBITDA za okres kolejnych 10 lat. Zgodnie z KSR 4 szacunki przepływów pieniężnych netto powinny się opierać na najbardziej aktualnym, wiarygodnym planie pięcioletnim. W przypadku gdy prognoza obejmuje okres dłuższy niż pięć lat – do wartości przepływów pieniężnych netto wykraczających poza okres pierwszych pięciu lat – stosuje się ekstrapolację prognozy opartej na planie działalności, ale przy zastosowaniu stałej lub malejącej stopy wzrostu na kolejne lata. Okres prognozy powinien przy tym odpowiadać pozostałemu okresowi ekonomicznej użyteczności testowanych rzeczowych aktywów trwałych. Kolejnym błędem była kalkulacja spodziewanych przepływów pieniężnych wyłącznie na podstawie kwoty EBITDA bez uwzględnienia przepływów pieniężnych wynikających z ewentualnych zmian kapitału obrotowego oraz spodziewanych nakładów odtworzeniowych do poniesienia w okresie prognozy. Zgodnie z KSR 4 do szacowanych przepływów pieniężnych netto związanych z rozpatrywanym obiektem oceny utraty wartości wlicza się wydatki, jakie należy ponieść, aby w obecnym stanie mógł on wypełniać przypisane mu funkcje gospodarcze i przynosić szacowane wpływy pieniężne. Ponadto zarząd spółki nie uwzględnił wartości rezydualnej, czyli kwoty środków pieniężnych netto, która zostanie uzyskana ze zbycia zakładu po zakończeniu okresu użytkowania (pkt 8.2.22 KSR 4).
Podsumowując, zarząd zastosował wiele uproszczeń oraz popełnił błędy, które mogły w istotny sposób wpłynąć na wynik testu na utratę wartości aktywów.
BŁĄD 3: Nieprawidłowa korekta
Sieć myjni samochodowych na 31 grudnia 2015 r. ujęła odpis aktualizujący wartość rzeczowych środków trwałych myjni samochodowej w lokalizacji M w wysokości 300 tys. zł. Wartość początkowa myjni M wynosiła 1,020 mln zł, a umorzenie – 120 tys. zł. Wartość netto rzeczowych środków trwałych ujęta w sprawozdaniu finansowym na 31 grudnia 2015 r. wyniosła 600 tys. zł. Na 31 grudnia 2016 r. kierownictwo spółki stwierdziło znaczącą poprawę wyników finansowych myjni M. Na podstawie aktualnych prognoz spółka oszacowała nową wartość odzyskiwalną w wysokości 890 tys. zł oraz dokonała odwrócenia odpisu w pełnej wysokości 300 tys. zł. Wartość netto rzeczowych środków trwałych myjni M wykazanych w rocznym sprawozdaniu finansowym na 31 grudnia 2016 r. wyniosła 860 tys. zł.
OPINIA EKSPERTA
Zgodnie z punktem KSR 4 wystąpienie przesłanek uzasadniających zmianę wysokości odpisu aktualizującego wartość aktywów nakłada na jednostkę obowiązek oceny spodziewanych korzyści ekonomicznych netto związanych z aktywami podlegającymi ocenie. Jeżeli jednostka stwierdzi, że zmiana jest istotna, należy określić ponownie wartość odzyskiwalną aktywów i porównać ją do wartości wynikającej z ksiąg rachunkowych na moment ponownej oceny.
Zgodnie z przykładem 8.11 KSR 4 korekta wysokości odpisu aktualizującego wymaga ponownej weryfikacji okresu ekonomicznej użyteczności i ewentualnej korekty stawki amortyzacji. Biorąc pod uwagę to, że na dzień ujęcia odpisu aktualizującego w 2015 r. pozostały okres ekonomicznej użyteczności myjni M nie zmienił się i wynosił 15 lat, po określeniu nowej wartości odzyskiwalnej myjni M w wysokości 600 tys. zł, spółka ustaliła nowy roczny odpis amortyzacyjny w wysokości 40 tys. zł stanowiący 1/15 wartości odzyskiwalnej aktywów. Na 31 grudnia 2016 r. wartość netto rzeczowych środków trwałych myjni przed korektą odpisu aktualizującego wyniosła 560 tys. zł.
Zgodnie z punktem 9.5 KSR 4 korekta odpisu aktualizującego nie może przewyższać wartości odzyskiwalnej ustalonej na dzień bilansowy, czyli 890 tys. zł, ani wartości uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego (300 tys. zł). Ponadto wartość bilansowa aktywów po korekcie odpisu aktualizującego nie powinna również przekraczać wartości granicznej, czyli wartości bilansowej aktywów ustalonej przy założeniu, że wcześniej nie nastąpił żaden odpis aktualizujący te aktywa. Wartością graniczną w tym przypadku jest kwota 840 tys. zł (1,020 mln zł – 3 x 60 tys. zł). W związku z tym korekta odwrócenia odpisu aktualizującego nie powinna przekroczyć kwoty 280 tys. zł, co doprowadzi do wyceny aktywów na 31 grudnia 2016 r. w wysokości 840 tys. zł. Wycena aktywów w wysokości 860 tys. zł przyjęta przez spółkę przewyższa o kwotę 20 tys. zł wartość ustaloną zgodnie z wymogami KSR 4.
Spółka popełniła błąd w wycenie aktywów na koniec 2016 r., dokonując odwrócenia odpisu aktualizującego w pełnej wysokości. Spółka powinna była uwzględnić wartość graniczną odwracanego odpisu i w związku z tym obniżyć wycenę aktywów oraz odwrócenie odpisu o kwotę 20 tys. zł.
