Nadal jest problem z hurtowniami audytu

Wciąż nie udało się rozwiązać trwającego od lat problemu przeprowadzanych hurtem audytów. W 2024 r. liczba badań przypadających na jednego rewidenta w spółkach audytorskich nie tylko się nie zmniejszyła w stosunku do 2023 r., lecz przeciwnie – wzrosła.

Jest natomiast dużo lepiej niż w 2021 r., kiedy to jeden z audytorów wykonał aż 318 usług.

Dane z ostatnich dwóch lat (tj. za 2023 i 2024 r.) przekazała Polska Agencja Nadzoru Audytowego w odpowiedzi na pytanie DGP. Wcześniejsze były publikowane w raportach PANA. Jest to – przypomnijmy – organ nadzoru publicznego m.in. nad firmami audytorskimi. PANA działa od 2020 r.

Może być problem z jakością audytu...

– Wykonanie przez biegłego rewidenta nieco powyżej 50 badań rocznie nie musi być. Inaczej jest jednak, gdy liczba ta zbliża się do 200 czy nawet 300 opinii w ciągu roku – mówi Jacek Gdański, prezes PANA.

Kontrola przeprowadzona u jednego z rekordzistów (275 badań w 2024 r.) wykazała, że w parze z wysoką liczbą wykonanych badań nie szły ich jakość ani dochowanie standardów badania.

W tej sprawie – jak informuje prezes Gdański – PANA zarekomendowała wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec biegłego rewidenta oraz postępowania administracyjnego wobec firmy audytorskiej (patrz: opinia w ramce).

W drugiej połowie 2025 r. PANA przeprowadzi pilotażową ocenę największych firm audytorskich, uwzględniając, koordynowany na poziomie europejskim, system wskaźników jakości audytu (audit quality indicators – AQI). Obciążenie pracą kluczowego biegłego rewidenta będzie jednym z czynników oceny ryzyka takiej firmy.

...ale nie zawsze

– Duża liczba badań przypadających na jednego audytora nie musi automatycznie oznaczać kiepskiej jakości usług – zaznacza Kamil Jesionowski, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów.

Wyjaśnia, że liczba wykonanych badań przez biegłego rewidenta zależy od wielu czynników, takich jak zasoby osobowe i technologiczne, którymi dysponuje biegły w ramach firmy.

– Aby wyciągnąć wnioski o firmach, w których biegli wykonują dużo badań, należałoby poznać ich strukturę, np. liczbę zatrudnionych biegłych rewidentów, czy są to nowi biegli rewidenci, którzy dopiero rozpoczynają karierę, czy zmniejszyła lub zwiększyła się liczba biegłych – tłumaczy prezes KRBR (patrz: opinia w ramce).

Zdarza się jednak, że usługa jest wykonywana tylko dla pozoru, co ma swoje konsekwencje. Bywa, że z tego powodu przeprowadzony audyt nie wykaże fałszerstw mających zatuszować słabą sytuację finansową spółki.

Ponad 50 badań rocznie

W 2024 r. audytorów mających na swoim koncie ponad 50 badań rocznie (są to obowiązkowe i dobrowolne badania sprawozdań finansowych) było 152 z 77 firm. Podobnie było rok wcześniej (150 z 97 firm) i dwa lata wcześniej (150 z 68 firm).

Zeszłoroczny wynik jest jednak dużo lepszy niż w 2021 r., gdy takich biegłych rewidentów było 174 z 88 firm i w 2020 r., gdy audytorów mających na koncie ponad 50 badań rocznie było aż 194 z 88 firm.

Jak to wygląda w największych firmach...

W czterech z pięciu największych firm audytorskich (według kryterium przychodów z badań ustawowych i dobrowolnych) maksymalna liczba badań wykonanych w 2024 r. przez jednego biegłego wyniosła – w zależności od firmy – od 51 do 196.

Rok wcześniej we wszystkich pięciu największych firmach audytorskich było to od 51 do 208, a dwa lata wcześniej od 51 do 182. Nastąpiła poprawa w stosunku do 2021 r., kiedy to maksymalna liczba badań wykonanych przez jednego biegłego kształtowała się na poziomie od 105 do 318, a w 2020 r. od 164 do 311.

Ponad 50 usług wykonało w ubiegłym roku w największych firmach audytorskich od 10 do 14 audytorów (rok wcześniej – od 1 do 14 audytorów).

Gorzej pod tym względem wygląda sytuacja w pozostałych firmach (czyli poza pięcioma największymi). W 2024 r. w 73 takich firmach przynajmniej jeden biegły rewident przeprowadził ponad 50 badań (podobnie rok wcześniej – w 74 firmach). Maksymalna liczba usług przypadających w nich na jednego audytora wyniosła od 51 do 275 badań (rok wcześniej między 51 a 226).

...i niebadających JZP

Nieznaczne wzrosty widać w firmach audytorskich badających podmioty inne niż jednostki zainteresowania publicznego (czyli inne niż np. banki, spółki giełdowe). W 2024 r. jeden audytor wykonał średnio 15,5 takich badań. Dla porównania w 2023 r. średnia wynosiła 14, a w 2022 r. – 13.

W przypadku 12 największych firm w tej grupie średnia liczba badań zwiększyła się z 26 (w 2023 r.) do 28. Natomiast po wyłączeniu 12 największych firm audytorskich średnia w tej grupie wyniosła 13 usług (w 2023 r. było to 12,5).

Jakie kary

Przypomnijmy, że PANA nie nakłada kar za podejrzanie dużą liczbę badań sprawozdań finansowych wykonywanych przez biegłego rewidenta, a tylko za nieprawidłowości. Dlatego w czasie kontroli sprawdza, czy duża liczba usług nie wpłynęła na ich jakość i czy wydane opinie były prawidłowe. Jeżeli kontroler dopatrzy się błędów, to w skrajnych przypadkach firma audytorska może zostać skreślona z listy albo dostać zakaz wykonywania usług nawet na trzy lata.

PANA może też nałożyć na firmę audytorską karę administracyjną – do 10 proc. przychodów netto. Kara może być nakładana po każdej kontroli.

Natomiast biegły rewident może zostać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej. ©℗

Średnie firmy audytorskie sukcesywnie zwiększają swój portfel zleceń

Liczba wykonanych badań przez biegłego rewidenta zależy od kilku czynników, takich jak zasoby osobowe i technologiczne, którymi dysponuje biegły w ramach firmy. Kluczowy biegły rewident stoi na czele zespołu, często kilkunastoosobowego, złożonego zarówno z biegłych rewidentów, jak i specjalistów z innych dziedzin. O efektywności pracy decyduje także odpowiednia organizacja pracy w ramach zespołu. Kluczowa jest również wielkość i złożoność badanych jednostek. Aby wyciągnąć wnioski o firmach, w których biegli wykonują dużo badań, należałoby poznać ich strukturę, np. liczbę zatrudnionych biegłych rewidentów, czy są to nowi biegli rewidenci, którzy dopiero rozpoczynają karierę, czy zmniejszyła lub zwiększyła się liczba biegłych.

Dane pokazujące zmniejszenie liczby badań w dużych firmach audytorskich z jednoczesnym zwiększeniem liczby badań przypadających na biegłego rewidenta w firmach średnich to kontynuacja trendu z ostatnich lat. Średnie firmy audytorskie sukcesywnie zwiększają swój portfel zleceń.

Zauważalny wzrost liczby usług przypadających na jednego biegłego rewidenta w średnich i małych firmach audytorskich to także odzwierciedlenie sytuacji na rynku. Zmniejszyła się liczba biegłych rewidentów, co powoduje, że nie wszystkie firmy są w stanie znaleźć biegłego rewidenta, a badania są często z tego powodu wykonywane po terminach zatwierdzenia sprawozdania finansowego. ©℗

Wydanie 200 czy 300 opinii w ciągu roku to już problem

Liczba badań wykonywanych w ciągu roku przez biegłego rewidenta jest jednym z czynników ryzyka, które PANA bierze pod uwagę zarówno podczas przygotowywania planu kontroli, jak i przy decydowaniu o zakresie kontroli w firmie audytorskiej. Firmy audytorskie, w których biegły rewident wykonuje ponad 50 badań rocznie, są kontrolowane w pierwszej kolejności. Trzeba jednak podkreślić, że nawet wydawanie tylu opinii w skali roku nie musi automatycznie oznaczać ich niskiej jakości, zwłaszcza przy odpowiedniej organizacji pracy firmy audytorskiej, wysokich kwalifikacjach zespołu oraz przy właściwym wdrożeniu systemu zarządzania jakością. W dużych firmach – z uwagi na ich zasoby – jest to mniej niepokojące zjawisko, zwłaszcza że największe firmy audytorskie podlegają szczególnemu nadzorowi, co przejawia się częstszymi kontrolami niż minimalna częstotliwość wynikająca z ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym.

O ile wykonywanie przez biegłego rewidenta nieco powyżej 50 badań rocznie nie musi stanowić problemu, o tyle wydanie prawie 200 czy nawet 300 opinii w ciągu roku już tak. Mamy tego świadomość i reagujemy na takie sytuacje. Kontrola przeprowadzona u jednego z rekordzistów (275 badań w 2024 r.) wykazała, że w parze z wysoką liczbą wykonanych badań nie szła ich jakość ani dochowanie standardów badania. Skutkiem tego była rekomendacja do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec tego biegłego rewidenta oraz postępowania administracyjnego wobec firmy audytorskiej.

Niska cena i ryzyko niewielkiego zaangażowania kluczowego biegłego rewidenta powinny być sygnałem ostrzegawczym dla klientów firm audytorskich. Na etapie wyboru firmy audytorskiej należy zapytać o aktualne i planowane obciążenie kluczowego biegłego rewidenta.

Obowiązek przeznaczenia na badanie wystarczającej ilości czasu i odpowiednich zasobów wynika wprost z art. 66 ust. 4 ustawy, a PANA w ramach kontroli standardowo sprawdza, czy wymogi te zostały dochowane. Ważną rolę w tej kwestii ma do odegrania samorząd, którego ustawowym obowiązkiem jest wykonywanie zadań służących należytemu wykonywaniu zawodu biegłego rewidenta i przestrzeganiu zasad etyki zawodowej oraz ustanawianie standardów wykonywania zawodu. ©℗