Przypomnijmy, że fiskus niejednokrotnie potwierdzał już, że samo świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest opodatkowane. Tak wynika np. z interpretacji indywidualnej dyrektora KIS z 20 października 2020 r. (sygn. 0112-KDIL3.4012.506.2020.2.WB).

Takiego zdania był również Sąd Najwyższy w uchwale z 3 grudnia 2015 r. (sygn. III CZP 90/15). Stwierdził wtedy jednoznacznie, że „wynagrodzenie radcy prawnego ustanowionego z urzędu, zasądzone od strony przeciwnej na rzecz strony reprezentowanej przez tego radcę, podlega podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług”. Najnowsza interpretacja dotyczyła innego problemu.

Niekonstytucyjne stawki wynagrodzenia

Radca prawny, który wystąpił o jej wydanie, przypomniał, że w latach 2017–2023 świadczył usługi pomocy prawnej z urzędu na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2016 r., poz. 1715). W wyroku z 20 kwietnia 2023 r. (sygn. SK 52/23) Trybunał Konstytucyjny uznał, że określone w nim stawki minimalne są bezprawnie zaniżone, a więc niekonstytucyjne. Orzekł, że obniżenie pełnomocnikom z urzędu wynagrodzenia, które otrzymaliby, gdyby w sprawie występowali jako pełnomocnicy z wyboru, nie ma konstytucyjnego uzasadnienia.

Wyrok otworzył radcom prawnym drogę do żądania odszkodowania w wysokości utraconego wynagrodzenia od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Sprawiedliwości. Podstawą prawną jest art. 417[1] kodeksu cywilnego (k.c.), zgodnie z którym „Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą”.

Radca prawny wystąpił w związku z tym do sądu z wezwaniem do próby ugodowej między nim a Skarbem Państwa. Jeśli taki krok nie przyniósłby skutku, następnym byłoby złożenie pozwu o odszkodowanie. W tym celu jednak niezbędne było ustalenie wysokości żądanej kwoty, tj. określenie, czy jest ona opodatkowana VAT, czy też nie.

Odszkodowanie czy wynagrodzenie

Sam radca prawny przychylał się do tego drugiego stanowiska. Przekonywał, że wprawdzie odszkodowanie, o które się stara, jest związane z działalnością opodatkowaną, ale związek ten nie jest bezpośredni. Płatność w obu przypadkach (opłacenia pomocy prawnej z urzędu i wypłaty odszkodowania za zbyt niskie wynagrodzenie z tego tytułu) pochodzi od Skarbu Państwa, ale wypłacane jest przez różne jego jednostki i na różnej podstawie prawnej. W świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 3 marca 1994 r. (sygn. C-16/93) odszkodowanie nie powinno więc być opodatkowane – argumentował.

Dyrektor KIS był innego zdania. Przypomniał, że zgodnie z art. 361 i art. 471 k.c. istotą odszkodowań nie jest płatność za świadczenie, a rekompensata za szkodę. O tym, czy dana płatność jest zapłatą za usługę, czy odszkodowaniem lub rekompensatą, nie decyduje też to, jak nazwą ją strony. Wyrównanie za zaniżane wynagrodzenie, które otrzyma radca prawny, niewątpliwie będzie miało związek z opodatkowanymi usługami, które świadczył on w latach 2017–2023, a więc nie będzie odszkodowaniem za szkodę – podkreślił dyrektor KIS. Kwota, którą otrzyma prawnik, będzie więc miała bezpośredni związek ze świadczonymi przez niego w przeszłości czynnościami opodatkowanymi i trzeba od niej odprowadzić VAT – podsumował.

Interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 24 czerwca 2025 r. (sygn. 0111-KDIB3-2.4012.222.2025.2.MGO)