Naczelny Sąd Administracyjny postanowił o przejęciu sprawy do rozpoznania, co oznacza, że zakończy się ona wyrokiem. Zdaniem NSA, tego rodzaju sprawy należy rozpatrywać indywidualnie, w oparciu o konkretny stan faktyczny.

rozwiń ›

- Szkoda, że NSA nie podjął uchwały. Kwestia jest istotna dla wielu spółek komunalnych realizujących działania własne jednostki samorządu terytorialnego i dobrze byłoby, gdyby została rozstrzygnięta ostatecznie w formie uchwały – komentuje Janina Fornalik, doradca podatkowy, partner w spółce doradztwa podatkowego MDDP.

Spółka jak podatnik VAT

Dotychczas sądy administracyjne orzekały w sprawach takich spółek różnie, mimo podobnych stanów faktycznych.

Część zgadzała się z fiskusem, że spółka utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego – mimo że realizuje wyłącznie zadania publiczne powierzone jej przez tę jednostkę – działa jako podatnik VAT. Tak NSA orzekł m.in. w wyrokach z: 23 sierpnia 2024 r. (sygn. akt I FSK 1653/20), 26 czerwca 2024 r. (I FSK 1480/20), 26 stycznia 2023 r. (I FSK 1958/19), 3 grudnia 2021 r. (I FSK 2067/21).

Za bez znaczenia uznał to, że działalność spółki polega na realizacji zadań własnych gminy, powiatu czy województwa, które leżą w interesie ogólnym. Za istotne uznał co innego - że spółka, choć należy w 100 proc. do samorządu, to nie dysponuje na potrzeby wykonywania tych zadań jakąkolwiek prerogatywą władztwa publicznego. Jest przede wszystkim osobą prawną, posiadającą pewną autonomię w zakresie funkcjonowania i bieżącego zarządzania. W związku z tym nie może zostać uznana za podmiot prawa publicznego w rozumieniu art. 13 ust. 1 dyrektywy VAT.

Spółka jak organ władzy publicznej

Spółki są innego zdania. Uważają, że choć formalnie są podmiotami prawa prywatnego, to mogą być traktowane w tym kontekście jako podmioty prawa publicznego.

Tak też orzekł sąd kasacyjny m.in.: 22 lipca 2020 r. (I FSK 1366/17), 16 lipca 2019 r. (I FSK 587/17) oraz 8 czerwca 2017 r. (I FSK 1117/15). Stwierdził, że kluczowe jest to, czy spółka działa w charakterze organu władzy publicznej. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 dyrektywy VAT, „krajowe, regionalne i lokalne organy władzy oraz inne podmioty prawa publicznego nie są uważane za podatników w związku z działalnością, którą podejmują lub transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej”, chyba że prowadziłoby to do znaczących zakłóceń konkurencji.

Spółki celowe utworzone przez jednostki samorządów terytorialnych przekonują, że w ich przypadku takiego zakłócenia nie ma, ponieważ wykonują one wyłącznie zadania własne tej jednostki. Nie powinno być więc podatku, zgodnie z art. 13 ust. 1 dyrektywy VAT oraz art. 15 ust. 6 ustawy o VAT – przekonują.

Spółka utworzona przez województwo

Sprawa, która miała stać się przyczyną wczorajszej uchwały, dotyczyła spółki z o.o. powołanej przez województwo do wspierania i promowania rozwoju. Spółka miała się zająć wprowadzeniem na regionalny rynek instrumentów finansowych oraz zarządzaniem środkami finansowymi na rozwój mikro, małych i średnich przedsiębiorstw.

Z umowy, którą zawarła z województwem wynikało, że będzie zarządzać środkami w interesie publicznym, a w zamian będzie dostawać rekompensatę uwzględniającą „rozsądny zysk”.

Co z VAT?

Spółka była przekonana, że jej usługi są bez VAT, bo – jak argumentowała - wykonuje ona zadanie publiczne.

Alternatywnie, na wypadek, gdyby fiskus uznał inaczej, skłonna była wziąć pod uwagę zwolnienie na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT. Przepis ten zwalnia się od podatku usługi w zakresie: depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i weksli oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług.

Spółka twierdziła również, że przyznana jej od województwa rekompensata nie może zostać uznana za podstawę opodatkowania VAT, ponieważ brak jest konkretnego świadczenia na rzecz konkretnego odbiorcy. W związku z tym podstawa opodatkowania, o której mowa w art. 29a ust. 1 ustawy o VAT, wynosi 0 zł – twierdziła.

Usługi opodatkowane VAT?

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał jednak, że spółka wykonuje odpłatne usługi, ponieważ działa jako niezależny podmiot i jako taki realizuje za wynagrodzeniem zlecone jej zadania. To, co określa jako rekompensatę, stanowi – zdaniem organu podatkowego – po prostu zapłatę za usługi.

Dyrektor KIS uznał też, że nie ma w tym przypadku podstaw do zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT, ponieważ spółka nie świadczy żadnej z usług objętych tym zwolnieniem. Zajmuje się zarządzaniem środkami finansowymi – stwierdził fiskus.

Czy jednak bez VAT?

Spółka wygrała w sądzie I instancji. WSA w Łodzi (sygn. akt I SA/Łd 525/20) orzekł, że nie jest ona podatnikiem VAT w zakresie powierzonych jej zadań publicznych, ponieważ:

  • wykonuje wyłącznie zadania własne województwa,
  • nie ma na celu maksymalizacji zysku,
  • nie bierze udziału w wolnej grze rynkowej, a ponadto
  • jest kontrolowana przez podmiot publiczny w postaci województwa.

WSA orzekł więc, że spółka działa jako organ władzy publicznej, co wyłącza opodatkowanie, zgodnie z art. 15 ust. 6 ustawy VAT oraz art. 13 ust. 1 dyrektywy VAT. Dodał, że w tym przypadku nie ma również ryzyka zakłócenia konkurencji.

Spór na razie bez rozstrzygnięcia

Wątpliwości nabrał jednak sąd kasacyjny i dlatego skierował sprawę do rozpatrzenia przez siedmioosobowy skład NSA (I FSK 678/21).

Uchwała jednak nie zapadła. Poszerzony skład NSA postanowił o przejęciu sprawy do rozpoznania. Sędzia Jan Rudowski przyznał, że okoliczności, jakie w tej sprawie stanowiły tło sformułowanego zagadnienia prawnego, bez wątpienia są istotne w kontekście opodatkowania. Zwrócił jednak uwagę na to, że wskazane w pytaniu rozbieżności nie wynikały z odmiennej wykładni przepisów, lecz z odmiennych okoliczności faktycznych. To z tego powodu – jak wyjaśnił - sądy stosują te same przepisy w różny sposób.

- O rozstrzygnięciach sądów decydują zróżnicowane stany faktyczne, a nie konkurencyjne koncepcje wykładni prawa. W związku z tym nie można ustalić zasady wykładni tych przepisów, która miałaby uniwersalny charakter i dawała się przyłożyć do każdej ze spraw – wyjaśnił sędzia Rudowski.

Postanowienie NSA z 9 czerwca 2025 r., sygn. akt I FPS 3/24