Spór dotyczył art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT. Wymieniono w nim wprost, jakiego rodzaju kary umowne i odszkodowania nie są kosztem uzyskania przychodów. Są to kary umowne i odszkodowania z tytułu:

- wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz

- zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów, albo wykonanych robót i usług.

Od dłuższego czasu sądy odczytują ten przepis dosłownie i dopuszczają możliwość zaliczania pozostałych wypłat odszkodowawczych do podatkowych kosztów. Na przykład w wyroku z 23 listopada 2022 r. (sygn. akt II FSK 700/20) NSA podkreślił, że art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT jest wyjątkiem od ogólnej zasady wyrażonej w art. 15 ust. 1 tej ustawy, w myśl której kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Dlatego jako wyjątek należy go interpretować ściśle – stwierdził sąd kasacyjny. Fiskus twierdzi jednak inaczej.

Kary umowne za częściowe niezrealizowanie dostaw

W najnowszej sprawie odmówił prawa do podatkowego kosztu spółce zajmującej się dostawami wyrobów i technologii na potrzeby wojska, policji oraz straży granicznej, a także specjalistycznego sprzętu dla portów lotniczych. Spółka została obciążona karami umownymi za przekroczenie terminu dostaw i częściowe ich niezrealizowanie.

Opóźnienia wynikały z przyczyn logistyczno-produkcyjnych, które nie były od niej zależne. Dlatego spółka uważała, że ma prawo odliczyć zapłacone kary umowne od przychodu. Argumentowała, że poniosła ten wydatek w ramach prowadzonej działalności, a celem było zabezpieczenie źródła przychodów, ograniczenie strat i utrzymanie relacji z kontrahentem.

Nie są kosztem

Innego zdania był dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Stwierdził, że zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT kary umowne i odszkodowania z tytułu wad, opóźnień czy niezrealizowania dostaw są wyłączone z podatkowych kosztów.

Za bez znaczenia uznał przyczynę nałożenia kary umownej na spółkę. Wyjaśnił, że art. 16 ust. 1 pkt 22 należy rozumieć szeroko, jako obejmujący wszelkie przypadki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Kary umowne za opóźnienie nie z winy spółki

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi (sygn. akt I SA/Łd 263/22) stwierdził jednak, że dyrektor KIS błędnie utożsamił wszelkie okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania umowy z wymienioną w art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT „wadą wykonania robót i usług”.

Zwrócił uwagę na to, kary umowne, które poniosła spółka, wynikały z opóźnień dostaw i niezrealizowania ich części. Opóźnienia te nie były zawinione przez spółkę, nie można więc mówić o zwłoce ze strony spółki. Przez zwłokę bowiem – jak wyjaśnił WSA – należy rozumieć takie opóźnienie, które wynika z okoliczności, za które spółka ponosi odpowiedzialność.

Nie było wady

Wyrok ten utrzymał w mocy Naczelny Sąd Administracyjny. Jak uzasadnił sędzia Antoni Hanusz, nałożone na spółkę kary umowne wynikały z przekroczenia terminu dostaw i częściowego ich niezrealizowania. Nie można tu więc mówić o wadzie.

– Jeśli umowa byłaby wykonana w sposób niewłaściwy, to wówczas można by mówić o wadzie. Jednak aby to stwierdzić, należy ustalić, czy umowa została wykonana – wyjaśnił sędzia Hanusz. Podkreślił, że w tej sprawie mamy do czynienia z częściowym niewykonaniem dostawy. Nie można więc mówić o wadzie. - Ta jest brana pod uwagę wtedy, gdy spełniono świadczenie, ale w sposób wadliwy – tłumaczył sędzia Hanusz.

Wyrok NSA z 6 maja 2025 r., sygn. akt II FSK 1012/22