Stwierdził, że wprawdzie zbycie akcji i cesja wierzytelności to dwa odrębne źródła przychodów, ale nie wtedy, gdy obie transakcje miały miejsce w tym samym dniu, wskutek czego cedent nigdy nie otrzymał ceny sprzedaży akcji. W takiej sytuacji, mimo że doszło do dwóch czynności o charakterze cywilnoprawnym, podatek dochodowy jest tylko raz. A to dlatego że – jak uzasadniła wyrok sędzia Małgorzata Wolf-Kalamala – sprzedawca nigdy nie otrzymał ceny za sprzedaż akcji, ani nigdy nie została ona postawiona do jej dyspozycji. – A to warunek powstania i opodatkowania źródła przychodu zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT – wyjaśniła sędzia.

Dwie czynności jednego dnia

Sprawa dotyczyła kobiety, która w 2004 r. nieodpłatnie nabyła akcje spółki K.S.C. Następnie 7 czerwca 2022 r. zawarła ze spółką L. dwie warunkowe umowy sprzedaży tych akcji. Ich warunkowy charakter wynikał z tego, że prawo pierwokupu miał Skarb Państwa, działający przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa.

W tym samym dniu, 7 czerwca 2022 r., podatniczka zawarła dwie umowy ze spółką K.C. Na ich podstawie scedowała na K.C. swoje wierzytelności przysługujące jej wobec spółki L. Gdy KOWR nie skorzystał z prawa pierwokupu tych akcji, doszło do realizacji umowy sprzedaży.

W zeznaniu PIT-38 za 2022 r. podatniczka wykazała przychód i dochód w kwocie ponad 83 tys. zł z tytułu sprzedaży akcji. Następnie jednak skorygowała to zeznanie do zera i domagała się zwrotu całego podatku (ponad 15 tys. zł).

Jeden przychód?

Argumentowała, że nie uzyskała przychodu ze sprzedaży akcji (art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o PIT), tylko z cesji wierzytelności (przychód z praw majątkowych – art. 18 tej ustawy). Uzasadniła to tym, że nigdy nie otrzymała zapłaty za sprzedane akcje, bo wynagrodzenie za nie nigdy nie stało się wymagalne. Jedyną zapłatę, jaką dostała, to za cesję wierzytelności.

Podatniczka powołała się na wyrok NSA z 15 czerwca 2023 r. (sygn. akt II FSK 38/21), który dotyczył podobnej sytuacji. Sąd orzekł wówczas, że podatniczka, która tego samego dnia dokonała dwóch czynności o charakterze cywilnoprawnym (sprzedaży akcji oraz cesji wierzytelności), otrzymała w istocie jedno świadczenie - w postaci wynagrodzenia za zbycie (cesję) wierzytelności. Nie powstał u niej przychód z odpłatnego zbycia akcji, bo w dniu zbycia akcji podatniczka nie miała już prawa do otrzymania ceny za nie (swoją wierzytelność z tego tytułu przeniosła w ramach umowy cesji na inny podmiot).

Fiskus: dwa razy

Pomimo tych argumentów organy podatkowe odmówiły kobiecie zwrotu podatku. Stwierdziły, że miały miejsce dwa odrębne zdarzenia generujące przychód: sprzedaż akcji (art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o PIT) i cesja wierzytelności (art. 18 tej ustawy).

Uznały, że nie ma znaczenia, kiedy i czy w ogóle kobieta otrzymała zapłatę za sprzedaż akcji. Liczy się przeniesienie ich własności. Dochód z ich sprzedaży stanowi więc nadwyżka przychodu nad kosztami ich uzyskania, a skoro koszty wyniosły 0 zł (bo podatniczka nabyła akcje nieodpłatnie), to dochód wynosi tyle samo, co przychód – stwierdziły organy.

Odrębnie potraktowały drugą transakcję – cesję wierzytelności. Choć podatniczka zawarła umowę cesji tego samego dnia (7 czerwca 2022 r.), fiskus uznał, że na tej podstawie uzyskała ona przychód po raz drugi - tym razem z praw majątkowych, zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 7 w zw. z art. 18 ustawy o PIT.

Nie było dwóch przychodów

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie (I SA/Lu 369/24) przyznał rację podatniczce. Wytknął skarbówce, że pominęła istotę podatku dochodowego. Podkreślił, że jest to danina od realnych korzyści majątkowych, a nie każde przeniesienie własności jest odpłatne w rozumieniu ustawy o PIT. Konieczne jest realne przysporzenie.

Sąd przytoczył ten sam wyrok NSA, na który powołała się podatniczka. Stwierdził, że – wbrew twierdzeniom fiskusa – argumentacja zawarta w tym orzeczeniu może mieć zastosowanie także w tej sprawie, niezależnie od pewnych różnic w stanach faktycznych (w sprawie rozstrzygniętej przez NSA 15 czerwca 2023 r. KOWR skorzystał z prawa pierwokupu).

Takie samo zdanie – w niemal identycznych sprawach – wyraził WSA w Gdańsku w wyrokach z:

- 8 października 2024 r. (I SA/Gd 509/24), o którym pisaliśmy w artykule „Kto sprzedaje akcje i natychmiast ceduje wierzytelność, ma tylko jeden przychód” (DGP nr 202/2024) oraz

- 5 listopada 2024 r. (I SA/Gd 590/24), o którym pisaliśmy w tekście „Sprzedaż akcji z natychmiastową cesją to jeden przychód” (DGP nr 224/2024).

Oba te orzeczenia są nieprawomocne, ale można już mówić o utrwalonej linii orzeczniczej wojewódzkich sądów administracyjnych w tym zakresie.

Nie ma podatku, jeśli nie było przysporzenia

Najnowszy wyrok NSA nie odbiega od tej linii orzeczniczej. NSA stwierdził, że owszem zbycie akcji i cesja wierzytelności stanowią dwa odrębne źródła przychodów, jednak w okolicznościach tej sprawy nie podlegają one odrębnemu opodatkowaniu. Jak zauważył sąd, podatniczka, zawierając umowy cesji, dysponowała wyłącznie prawem do wierzytelności z tytułu ceny za zbyte akcje. Była to wtedy wierzytelność niewymagalna, ponieważ podlegała ograniczeniu prawem pierwokupu, które przysługiwało Skarbowi Państwa. Stała się wymagalna dopiero w momencie oświadczenia złożonego przez Skarb Państwa, z którego wynikało, że nie korzysta on z tego prawa.

Jednak – jak podkreśliła sędzia Małgorzata Wolf-Kalamala - podatniczka nigdy nie otrzymała ceny sprzedaży akcji. Uzyskała wyłącznie wynagrodzenie za zbytą wierzytelność z tytułu umowy cesji. W związku z tym opodatkowany jest tylko przychód z cesji.

Wyrok NSA z 23 kwietnia 2025 r., sygn. akt II FSK 3/25