Sygnaliści z działu księgowości mogą zapobiec naruszeniu ustawy o CIT

Już we wrześniu 2024 r. wejdą w życie przepisy ustawy z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. z 2024 r. poz. 928; dalej: u.o.s.). Większość rynku postrzega jej przepisy jako sferę zainteresowania działów kadr czy HR. Często w organizacjach we wdrożenie ustawy zaangażowane są również wewnętrzne jednostki compliance albo działy prawne. Natomiast stosunkowo niewiele uwagi poświęca się konsekwencjom, jakie ustawa może wywołać w działach księgowych spółek oraz innych podmiotów będących podatnikami CIT.

Uzupełnienie innych inicjatyw

Jednym z obszarów objętych ustawą są naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego UE, w tym opodatkowania osób prawnych (art. 3 ust. 1 pkt 16 u.o.s.).

Tu warto uważnie zapoznać się z motywem 18. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 dotyczącej ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE z 2019 r. L 305, s. 17; dalej: dyrektywa 2019/1937), której implementacją jest u.o.s. Jest on pomocny w prawidłowej interpretacji tego przepisu ustawy, ponieważ wskazuje, że: „Naruszenia przepisów dotyczących podatku od osób prawnych i praktyki mające na celu uzyskanie korzyści podatkowej i uchylenia się od zobowiązań prawnych, a tym samym sprzeczne z przedmiotem lub celem właściwych przepisów dotyczących podatku od osób prawnych, wywierają negatywny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Takie naruszenia i praktyki mogą prowadzić do nieuczciwej konkurencji podatkowej i szeroko zakrojonego uchylania się od opodatkowania oraz zakłócać równość szans przedsiębiorstw i prowadzić do uszczuplenia dochodów podatkowych państw członkowskich i całości budżetu unijnego. Niniejsza dyrektywa powinna przewidywać ochronę przed działaniami odwetowymi wobec osób zgłaszających praktyki mające na celu uchylanie się od opodatkowania lub dopuszczanie się nadużyć, które to praktyki w przeciwnym wypadku pozostałyby niewykryte, mając na celu zwiększenie zdolności właściwych organów do gwarantowania prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i usuwania zakłóceń i barier w handlu, które negatywnie wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstw na rynku wewnętrznym, a które to praktyki są bezpośrednio związane z przepisami dotyczącymi swobodnego przepływu i mają również znaczenie dla stosowania zasad pomocy państwa

.Polecamy: „Sygnaliści w firmie. Przewodnik dla pracodawcy”

Ochrona sygnalistów przewidziana w niniejszej dyrektywie stanowiłaby uzupełnienie niedawnych inicjatyw Komisji (Europejskiej ‒ red.) na rzecz zwiększenia przejrzystości i wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania oraz utworzenia sprawiedliwszego otoczenia związanego z podatkiem od osób prawnych w Unii, w celu zwiększeniu skuteczności działań państw członkowskich w kwestii wykrywania praktyk mających na celu uchylanie się od opodatkowania lub dopuszczanie się nadużyć oraz pomogłaby w zniechęcaniu do stosowania takich praktyk.

Jednakże niniejsza dyrektywa nie harmonizuje przepisów prawa materialnego ani przepisów wykonawczych z zakresu podatków ani nie zmierza do poprawy egzekwowania krajowych przepisów dotyczących podatku od osób prawnych, bez uszczerbku dla możliwości państw członkowskich wykorzystywania do tego celu informacji będących przedmiotem zgłoszenia”.

Kluczowy wydaje się ostatni fragment cytatu, który daje Polsce możliwość, aby zgłoszenia przez polskich sygnalistów dokonane w zakresie naruszeń objętych ustawą z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2805; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 854; dalej: ustawa o CIT) służyły poprawie przestrzegania przepisów o opodatkowaniu osób prawnych.

W naszej ocenie zatem przyjęta przez spółki logika może być następująca. Skoro spółka jest zobowiązana do wdrożenia procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, to warto wykorzystać to jako szansę dla udoskonalenia CIT compliance w organizacji.

Jak to zrobić? Według u.o.s. procedura zgłaszania naruszeń wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę w sposób przyjęty w podmiocie prawnym. Jeśli zatem pracownicy działu księgowego spółki zapoznają się z procedurą, a w idealnym scenariuszu zostaną przeszkoleni z tematyki ochrony sygnalistów, istnieje większa szansa na to, że widząc zaistniałe lub potencjalne ryzyko naruszenia ustawy o CIT w organizacji, skorzystają z możliwości zgłoszenia wewnętrznego.

Możliwe korzyści

W przypadku gdy sygnalista z działu księgowego zauważy naruszenie ustawy o CIT, które już miało miejsce, i je zgłosi, spółka będzie miała możliwość zarządzenia ryzykiem konsekwencji naruszenia prawa. Działanie może wówczas przybrać postać dokonania odpowiedniej korekty deklaracji podatkowej, a także złożenia tzw. czynnego żalu w trybie art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. ‒ Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 628; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 879; dalej: k.k.s.) ‒ jeśli dane naruszenie wypełnienia znamiona przestępstwa karnoskarbowego.

Z kolei w sytuacji kiedy sygnalista zgłosi potencjalne ryzyko naruszenia ustawy o CIT, spółka zyska szansę podjęcia działań, aby do naruszenia przepisów podatkowych nie doszło.

Oba te scenariusze wpłyną korzystnie na obszar CIT compliance działu księgowego w organizacji.

Aby powyższe mogło się wydarzyć, kluczowe wydaje się wykształcenie kultury organizacji, w której pożądane (i niejako nawet premiowane) jest, by pracownicy zgłaszali naruszenia ustawy o CIT.

Działanie na podstawie u.o.s. jest w tym przypadku tylko jedną z dróg, z których mogą skorzystać pracownicy działu księgowego. Możliwe jest przecież pójście prostszą drogą, jaką jest poinformowanie przełożonego o naruszeniu z pominięciem procedury przewidzianej w u.o.s. Wiąże się to jednak z tym, że taka osoba informująca nie uzyska statusu sygnalisty, który wiąże się ze szczególną ochroną, zwłaszcza co do zakazu działań odwetowych. Choć jednocześnie inne przepisy dotyczące ochrony praw zatrudnionych nadal obowiązują i muszą być w spółkach stosowane.

Dlaczego warto przeszkolić zatrudnionych

Czy warto ponieść trud przeszkolenia działów księgowości i podatków w spółkach z tematyki ochrony sygnalistów? Powszechnie wiadomo, że działy te są jednymi z najbardziej obciążonych pracą. Wydaje się jednak, że choćby jednorazowe szkolenie może zapewnić zwiększony poziom bezpieczeństwa prawnego kierownikom jednostki.

Przypomnijmy, że według kodeksu karnego skarbowego za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki.

Kierownik jednostki według ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 619; dalej: u.r.) to zasadniczo członek zarządu lub innego organu zarządzającego, a jeżeli organ jest wieloosobowy ‒ członkowie tego organu. Dlatego np., jeśli informację o cenach transferowych z art. 11t ustawy o CIT podpisuje kierownik jednostki, a naruszenie tych obowiązków jest objęte przepisem penalizującym art. 80e k.k.s., to naruszenia tego rodzaju zgłoszone wewnątrz organizacji przez sygnalistę, w efekcie których zostaną podjęte odpowiednie działania naprawcze albo zapobiegawcze, mogą uchronić kierownika jednostki przed odpowiedzialnością.

Inny przykład stanowi „Oświadczenie płatnika podatku dochodowego od osób prawnych o spełnieniu warunków do niepobrania podatku, zastosowania zwolnienia bądź stawki podatku”, czyli popularne WH-OSC składane w trybie art. 26 ust. 7a ustawy o CIT. Oświadczenie to również składa kierownik jednostki (art. 26 ust. 7b ustawy o CIT). Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy przy składaniu tego oświadczenia stanowi przestępstwo z art. 56d par. 1 pkt 1 k.k.s.

Nietrudno wyobrazić sobie, że pracownicy księgowości, którzy operacyjnie przygotowują dane do sporządzenia informacji o cenach transferowych czy oświadczenia WH-OSC, mają niekiedy najlepszą wiedzę z tych obszarów. Odpowiednio ukierunkowana aktywność pracowników księgowości może uratować członków zarządu, często pełniących również funkcję głównego księgowego, przed odpowiedzialnością osobistą, jaką jest odpowiedzialność karnoskarbowa.

Podsumowanie

Większość spółek zobowiązanych do wdrożenia przepisów ustawy o ochronie sygnalistów zastanawia się, jak przygotować i przyjąć odpowiednie procedury. Do zyskania korzyści w postaci zwiększonego bezpieczeństwa podatkowego (w szczególności w CIT) i karnoskarbowego w spółce wystarczy zatem świadomość tego, jaką wartość wnosi ta regulacja w obszarze księgowo-podatkowym. Rekomendujemy, aby podczas szkoleń pracowników poświęconych u.o.s. choć część materiału poruszała również zagadnienia naruszeń przepisów ustawy o CIT. ©℗