Jak uchronić się przed odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe współmałżonka?

Oprócz podatnika za zobowiązania podatkowe odpowiedzialność mogą ponosić również osoby trzecie takie jak małżonek, spadkobiercy, a także inne podmioty określone w przepisach. Małżonek odpowiada za zobowiązania podatkowe współmałżonka, powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej. Tą odpowiedzialność można jednak ograniczyć, ustanawiając rozdzielność majątkową, która będzie wywierała skutek w odniesieniu do przyszłych zobowiązań.

Kiedy powstaje odpowiedzialność małżonka za zaległości podatkowe?

Zgodnie z art. 21 par. 1 OP (OP – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa Dz. U. Nr 137, poz. 926) zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem: 1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania; 2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającego wysokość tego zobowiązania. Należy przy tym rozróżnić odpowiedzialność podatnika przewidzianą w art. 26 OP oraz odpowiedzialność małżonka uregulowaną w art. 29 OP. Za zobowiązania podatkowe w pierwszej kolejności całym swoim majątkiem osobiście odpowiada podatnik i dopiero wtedy jego małżonek, którego odpowiedzialność ogranicza się do jego udziału w majątku wspólnym.

Ustawowa wspólności majątkowa

Ustawowa wspólność majątkowa, zgodnie z art. 31 par. 1 KRO (KRO – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – kodeks rodzinny i opiekuńczy Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59), powstaje między małżonkami z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa, ale może też zostać przez nich odpowiednio zmodyfikowana w drodze umowy majątkowej tzw. intercyzy, stosownie do treści art. 47 KRO.

Możliwość ograniczenia odpowiedzialności za przyszłe zobowiązania podatkowe

Małżonkowie mogą zmodyfikować obowiązujący z mocy prawa ustrój wspólności majątkowej. Na podstawie wspomnianego wcześniej art. 47 KRO, można rozszerzyć lub ograniczyć wspólność majątkową, ustanowić rozdzielność lub rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Należy przy tym mieć na uwadze, że zgodnie z art. 29 par. 2 OP skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem: 1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; 3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; 4) uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji. Niemniej jednak pomimo ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej, małżonek może ponosić odpowiedzialność solidarnie jako członek rodziny na podstawie art. 111 OP. Musi jednak w tym przypadku współdziałać przy prowadzeniu przez drugiego małżonka działalności gospodarczej.

Ustanowienie przymusowej rozdzielności majątkowej

Poprzez zawarcie umowy majątkowej między małżonkami można ograniczyć odpowiedzialność za zobowiązania przyszłe. Istnieje również możliwość, aby to sąd ustanowił przymusową rozdzielność majątkową na podstawie art. 52 KRO. Musi jednak zaistnieć ku temu ważny powód, który może być zawiniony (np. trwonienie przez jednego z małżonków wspólnego majątku) lub niezawiniony (np. choroba). Co do zasady rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, ale sąd może ją również ustanowić z datą poprzedzającą dzień wytoczenia powództwa.

Czy małżonek może odpowiadać za zaległości podatkowe powstałe przed zawarciem małżeństwa?

Zasadniczo przyjmuje się, że odpowiedzialność podatkowa małżonka nie dotyczy zaległości składkowych powstałych przed zawarciem małżeństwa (SN z 22 maja 2012 r. sygn. akt II UK 339/11). Warto jednak zaznaczyć, że wcześniej SN wypowiadał się na ten temat w odmienny sposób i wychodził z założenia, że odpowiedzialność majątkowa małżonka obejmuje wszystkie zaległości, również te, które istniały zanim wspólność majątkowa powstała (SN z 23 listopada 2011 r. sygn. akt IV CSK 71/11, Legalis). Odpowiedzialność małżonka podatnika odnosi się nie tylko do zobowiązań podatkowych powstałych po powstaniu wspólności majątkowej, ale także do należności wynikających z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Małżonek podatnika może na podstawie art. 306 h OP wystąpić do organu podatkowego z żądaniem, aby ten wystawił zaświadczenie o zaległościach podatkowych.

Odpowiedzialność podatkowa małżonka w przypadku rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństw

Były małżonek również ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe drugiego małżonka. Jest to odpowiedzialność solidarna z podatnikiem za zaległości podatkowe powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej, oparta na art. 110 OP. Z punktu widzenia prawa podatkowego rozwód, separacja czy unieważnienie małżeństwa traktowane jest tak samo i znaczenie ma tylko to, kiedy dane zobowiązanie. W przypadku śmierci współmałżonka zastosowanie znajduje art. 97 i 98 OP dot. odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe. Jeden z małżonków staje się spadkobiercą i wstępuje w jego sytuację prawną.

Podsumowanie

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe mogą ponosić także osoby trzecie: małżonek, spadkobiercy jak i inne osoby określone w ustawie. Aby małżonek mógł odpowiadać, między małżonkami musi obowiązywać ustrój wspólności majątkowej. Natomiast jego odpowiedzialność ograniczona jest do jego udziału w majątku wspólnym. W pierwszej kolejności odpowiada podatnik i dopiero wtedy jego małżonek zgodnie z art. 29 par. 1 OP. W celu uniknięcia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe należy ustanowić rozdzielność majątkową, która stanowi ochronę przed przyszłymi zobowiązaniami. Możliwe jest również ustanowienie przymusowej rozdzielności majątkowej przez sąd, z datą poprzedzającą powództwo z uwagi na przesłankę ważnych powodów określoną w art. 52 KRO. Zgodnie z art. 29 par. 2 KRO skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem: 1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; 3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka i 4) prawomocnego orzeczenia sądu o separacji. Ponadto małżonek może ponosić odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe mimo rozwodu, separacji czy unieważnienia małżeństwa na podstawie art. 110 OP oraz jako członek rodziny na podstawie art. 111 OP czy spadkobierca zgodnie z art. 97 i 98 OP.