NSA powstrzymuje optymalizacje przy użyciu weksli

W ustawie o CIT, w przeciwieństwie do ustawy o PIT, nie zdefiniowano papierów wartościowych, ale to nie znaczy, że nie są nimi weksle. Odsetki z weksli należy zaliczyć do przychodów z zysków kapitałowych – orzekł NSA.

Wyrok oznacza, że podatnik CIT, który uzyskuje przychody odsetkowe z weksli wystawionych przez inne podmioty:

• nie zapłaci od dochodów z tego tytułu 9-proc. CIT, nawet gdyby spełniał pozostałe warunki do takiego preferencyjnego opodatkowania, i
• nie może podatkowej straty z działalności gospodarczej kompensować dochodami z takich weksli.

Inaczej w CIT, inaczej w PIT

Przyczyną sporu z fiskusem stały się niejednakowe przepisy ustaw podatkowych. Ustawa o CIT zalicza przychód z papierów wartościowych do źródła zyski kapitałowe (art. 7b ust. 1 pkt 6 lit. b), ale nie definiuje, czym są papiery wartościowe, ani nie odsyła w tym zakresie do innych aktów prawnych.

Dochody ze źródła kapitałowego są opodatkowane stawką 19 proc. CIT.

Gdyby więc przyjąć, że w ustawie o CIT jest luka polegająca na niedookreśleniu, czym są papiery wartościowe i czy są nimi również weksle, to otwiera się pole do optymalizacji podatkowej. Podatnik CIT mógłby bowiem zaliczyć przychód z weksli nie do źródła zyski kapitałowe, lecz do tzw. innych przychodów (w tym z działalności gospodarczej) i dochody z tego tytułu kompensować ze stratami z tego samego źródła, a ewentualnie jeszcze – gdyby spełniał inne warunki – rozliczyć się z fiskusem według niższej, bo 9-proc. stawki CIT.

Inaczej rozwiązano to w ustawie o PIT. Tu w definicji papierów wartościowych (art. 5a pkt 11) jest wyraźne odesłanie do art. 3 pkt 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 646 ze zm.). Ten ostatni przepis nie wymienia weksli pośród papierów wartościowych. Co więcej, z samej tej ustawy wynika, że nie stosuje się jej do weksli (art. 1 ust. 2).

Interpretacja dla dewelopera

Spór o przychody z weksli na gruncie CIT toczyła z fiskusem deweloperska spółka akcyjna. Wystawia ona weksle własne i emituje obligacje, a w zamian za nie otrzymuje pieniądze, które przeznacza na budowę mieszkań. Odbiorcom tych weksli i obligacji płaci odsetki.

Jednocześnie sama przyjmuje weksle od innych spółek (weksle trzecie), płaci za nie, a sama czerpie korzyści z odsetek, które przeznacza na finansowanie działalności deweloperskiej.

Spółka uważała, że:

• odsetki, które wypłaca od weksli własnych i wyemitowanych przez siebie obligacji, mają związek z prowadzoną przez nią działalnością deweloperską, a przez to są kosztami uzyskania przychodów, które należy rozliczyć w ramach tzw. innych źródeł (koszty operacyjne), a nie w związku z przychodami kapitałowymi, o których mowa w art. 7b ustawy o CIT,
• odsetki, które otrzymuje od weksli trzecich, są dla niej przychodem również z tzw. innych źródeł (przychody operacyjne), a nie z zysków kapitałowych, o których mowa w art. 7b ustawy o CIT.

Spółka nie tylko podkreślała, że przychód z weksli własnych i obligacji przeznacza na działalność deweloperską. Podnosiła też argument systemowy – twierdziła, że na gruncie ustaw o PIT i o CIT weksel nie jest papierem wartościowym, dlatego przychody z odsetek od weksli nie mogą być zaliczane do zysków kapitałowych.

Koszty tak, przychód nie

W kwestii pierwszego pytania dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej zgodził się ze spółką. Stwierdził, że odsetki płacone przez nią odbiorcom weksli własnych i obligacji są związane z przychodem z działalności operacyjnej spółki. W związku z tym są kosztem uzyskania przychodów z tzw. innych źródeł, a nie z zysków kapitałowych.

Zanegował natomiast stanowisko spółki w drugiej kwestii. Przyjął, że „papiery wartościowe” należy definiować szeroko, w rozumieniu powszechnym, zgodnie z którym weksle zalicza się do papierów wartościowych. W konsekwencji, na gruncie ustawy o CIT, otrzymywane przez spółkę odsetki od weksli trzecich są przychodem z papierów wartościowych kwalifikowanym do źródła zyski kapitałowe – stwierdził dyrektor KIS.

Weksel jest papierem wartościowym

Spór z fiskusem toczył się zatem tylko o to, do jakiego źródła przychodów zaliczyć odsetki od weksli trzecich. Spółka przegrała w sądach obu instancji.

WSA w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 1139/20) przeanalizował przepisy innych ustaw, w tym art. 1 i 101 ustawy – Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 282), art. 9216 i 92116 kodeksu cywilnego oraz art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy – Prawo dewizowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 309). Odwołał się też do doktrynalnego, cywilistycznego pojmowania papierów wartościowych. Na tej podstawie WSA uznał, że weksel niewątpliwie jest papierem wartościowym.

Tego samego zdania był Naczelny Sąd Administracyjny. Za nietrafną uznał koncepcję spółki, aby porównać ustawę o CIT z ustawą o PIT i na tej podstawie twierdzić, że skoro w pierwszej z nich nie ma odniesienia do art. 3 pkt 1 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, to weksel nie jest papierem wartościowym na gruncie przepisów o CIT.

– Rozbieżności między ustawami o PIT i o CIT rzeczywiście są. Ale skoro ustawodawca jest racjonalny i w ustawie o CIT nie zastosował tego samego, co w ustawie o PIT, to znaczy, że zrobił to celowo – wyjaśnił sędzia Jerzy Płusa.

W ocenie NSA brak odesłania w ustawie o CIT do definicji papierów wartościowych z ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oznacza, że nie można stosować analogicznie art. 5a pkt 11 ustawy o PIT, jak chciałaby tego spółka.

W konsekwencji sąd kasacyjny uznał, że na gruncie ustawy o CIT papiery wartościowe należy interpretować szeroko, cywilistycznie, a przychód odsetkowy z weksli zaliczyć do źródła zyski kapitałowe (art. 7b ust. 1 pkt 6 lit. b).

Według NSA wyłączenie weksli spod działania ustawy o obrocie instrumentami finansowymi nastąpiło z określonych powodów.

– Ten przepis wyłączający weksle potwierdza a contrario, że one są papierami wartościowymi, tylko obrót nimi reguluje inna ustawa, którą jest prawo wekslowe – stwierdził sędzia Płusa.

Obrót wekslami

W innej sprawie, gdzie podobny manewr chciała zastosować spółka zajmująca się tylko obrotem wekslami, dyrektor KIS i sąd I instancji również stwierdzili, że weksel jest w rozumieniu ustawy o CIT papierem wartościowym, a przychód z niego należy kwalifikować jako pochodzący z zysków kapitałowych (zob. wyrok WSA w Olsztynie z 13 stycznia 2022 r., sygn. akt I SA/Ol 723/21).

Wyrok olsztyńskiego sądu jest nieprawomocny, więc skargę kasacyjną od niego będzie rozpoznawać Naczelny Sąd Administracyjny. ©℗

Legislacyjne ryzyko oznacza ryzyko dla podatnika

Co do zasady należy podzielić stanowisko NSA, z tym jednak zastrzeżeniem, że cała sprawa jest wynikiem i przykładem pewnego niechlujstwa legislacyjnego. Skoro bowiem ustawodawca dokonał wyraźnego rozgraniczenia na dwa rodzaje dochodów, co wprost przekłada się na wysokość zobowiązania podatkowego podatnika, to powinien w czytelny sposób określić w ustawie o CIT, jakie konkretnie przychody (i w konsekwencji koszty) mieszczą się w danym rodzaju dochodu.

Najlepszym tego przykładem jest właśnie brak uregulowania w ustawie o CIT, co należy rozumieć pod pojęciem papierów wartościowych. W celu odkodowania znaczenia tego pojęcia sądy muszą odwołać się do różnych ustaw oraz stanowiska doktryny. Podatnik z kolei ryzykuje, że popełni błąd przy wyliczaniu swojego zobowiązania podatkowego.

Mankamenty te można byłoby wyeliminować, gdyby w ustawie o CIT znalazła się definicja terminu „papiery wartościowe”, jak to ma miejsce w ustawie o PIT.

orzecznictwo