Blokada rachunku to za mało do wykreślenia z rejestru VAT

Po zablokowaniu rachunku bankowego skarbówka nie może automatycznie usunąć firmy z rejestru czynnych podatników VAT. Musi być spełniony inny warunek – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu.

Wyrok zapadł 23 stycznia 2024 r. (sygn. akt I SA/Po 381/23) i jest nieprawomocny, ale dodatkowym argumentem dla sądu stała się uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 października 2023 r. (I FPS 3/23). NSA stwierdził w niej, że wykreślenie z rejestru czynnych podatników VAT jest czynnością materialno-techniczną. To oznacza, że:

• fiskus może działać szybciej, nie musi wszczynać postępowania podatkowego i wydawać decyzji ani doręczać jej podatnikowi we właściwym trybie, co więcej, nie musi nawet zawiadamiać o usunięciu z rejestru,
• wykreślony podatnik nie może się odwołać, może tylko się domagać przywrócenia do rejestru, ale to z kolei wymaga udowodnienia przez niego, że wcześniej nie zaszły przesłanki do wykreślenia.

– Ten uproszczony tryb może prowadzić do nadużyć w stosowaniu przepisów o blokadzie rachunków bankowych w zestawieniu z przepisami o wykreśleniu oraz przywróceniu podatnika do rejestru VAT. Jasno wynika to z wyroku WSA w Poznaniu – komentuje doradca podatkowy Marek Kwietko-Bębnowski (patrz: opinia w ramce).

Różne przyczyny…

W sprawie rozpatrzonej przez poznański sąd skarbówka uważała, że skoro zablokowano podatnikowi rachunek bankowy na podstawie art. 119zv par. 1 ordynacji podatkowej, to usunięcie z rejestru czynnych podatników VAT było już tylko prostą tego konsekwencją. Jest ono oparte na tych samych przesłankach, co blokada rachunku bankowego – stwierdził dyrektor izby administracji skarbowej.

Nie zgodził się z tym Wojewódzki Sąd Administracyjny. Zwrócił uwagę na istotne różnice w brzmieniu przepisów.

Zgodnie z art. 119zv par. 1 o.p. szef Krajowej Administracji Skarbowej może zażądać blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego (na nie dłużej niż 72 godziny), jeżeli posiadane informacje, w szczególności wyniki analizy ryzyka wskazują, że dany podmiot „może wykorzystywać działalność banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego, a blokada rachunku podmiotu kwalifikowanego jest konieczna, aby temu przeciwdziałać”.

Blokada może zostać przedłużona do trzech miesięcy (art. 119zw par. 1 o.p.).

Natomiast przyczyny wykreślenia z rejestru czynnych podatników VAT są wskazane w art. 96 ust. 9 i 9a ustawy o VAT. Jedna z nich, wymieniona w art. 96 ust. 9 pkt 5, została sformułowana następująco: „posiadane informacje wskazują na prowadzenie przez podatnika działań z zamiarem wykorzystania działalności banków w rozumieniu art. 119zg pkt 1 o.p. lub skok do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi w rozumieniu art. 119zg pkt 9 o.p.”.

…różne skutki

To oznacza – jak podkreślił WSA w Poznaniu – że:

• dla zastosowania blokady wystarczy „posiadanie informacji wskazujących na możliwość” wykorzystywania działalności banków lub skok do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi;
• dla usunięcia z rejestru VAT wymagane jest „posiadanie informacji wskazujących na prowadzenie przez podatnika działań z zamiarem” wykorzystywania działalności banków lub skok do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi.

To nie to samo – podkreślił WSA. Wyjaśnił, że w prawie karnym „zamiar” jest synonimem winy umyślnej. Nie ma zatem automatyzmu pomiędzy wydaniem postanowienia o blokadzie rachunków a wykreśleniem z rejestru podatników na podstawie art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT – orzekł.

Kiedy wystarczy podejrzenie

W wyroku z 13 lipca 2022 r. (I FSK 508/22) NSA orzekł, że w postępowaniu dotyczącym blokady rachunku bankowego nie jest konieczne udowodnienie, że spółka uczestniczyła w oszustwie podatkowym, wystarczy podejrzenie. Podobnie w postępowaniu w sprawie przedłużenia blokady nie jest konieczne udowodnienie, że podmiot nie wykona ciążących na nim zobowiązań, wystarczy uzasadniona obawa.

Natomiast weryfikowaniem transakcji między spółką a jej kontrahentami fiskus zajmie się już w trakcie kontroli, a następnie ewentualnego postępowania podatkowego – wyjaśnił sąd kasacyjny.

Tu nie ma miejsca na automatyzm

Wyrok WSA jest ze wszech miar godny uwagi i upowszechnienia. Sąd przekonująco i prawidłowo wykazuje, że automatyzm stosowania art. 119zv par. 1 o.p. oraz art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT jest oparty na błędnej wykładni tych przepisów zakładającej tożsamość przesłanek do dokonania blokady rachunku bankowego oraz do wykreślenia z rejestru czynnych podatników VAT. A przecież czym innym jest podejrzenie podatnika o możliwość wykorzystywania banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi, a czym innym wykazanie faktycznego prowadzenia przez niego takich działań. Wykreślając podatnika z rejestru na podstawie art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT, organy podatkowe mają obowiązek wykazać, że podatnik faktycznie prowadził określone działania z zamiarem wykorzystania działalności banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Sama blokada rachunku bankowego, dokonana na podstawie art. 119zv par. 1 o.p., nie przesądza o istnieniu podstaw do automatycznego wykreślenia podatnika z rejestru VAT.

Równie wadliwy jest automatyzm w zakresie rozpatrzenia wniosku wykreślonego podatnika o przywrócenie do rejestru VAT na podstawie art. 96 ust. 9j ustawy o VAT. Fiskus wymaga od podatnika udowodnienia, że prowadzone przez niego działania nie są realizowane z zamiarem dokonania wyłudzeń skarbowych. Sąd trafnie podkreślił, że trudno jest wymagać od podatnika udowodnienia, że jego działania nie były realizowane umyślnie, skoro organ podatkowy nie ma obowiązku precyzyjnie wskazać okoliczności świadczących o tejże umyślności. Dopiero wykazanie, że podatnik prowadził konkretne działania z zamiarem wykorzystania działalności banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi umożliwi podatnikowi podjęcie próby zakwestionowania tego.

Kiedy potrzebne fakty

W sprawie rozstrzygniętej przez poznański WSA skarbówka miała wiele powodów do przypuszczeń, że podatnik jest tylko buforem w łańcuchu fikcyjnych transakcji mających na celu wyłudzenia VAT. Dlatego doszło do zablokowania rachunku bankowego. Następnie naczelnik urzędu skarbowego wykreślił podatnika z rejestru VAT.

Podatnik domagał się przywrócenia do rejestru. Wygrał w sądzie, bo WSA uznał, że organy nie udowodniły, jakoby podatnik rzeczywiście prowadził działania z zamiarem wykorzystania działalności sektora bankowego do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Domagały się za to wykazania, że takich działań nie realizował.

Trudno wymagać od podatnika udowodnienia, że jego działania nie były realizowane umyślnie, w sytuacji gdy organ nie ma obowiązku precyzyjnego wskazania okoliczności świadczących o umyślności – zwrócił uwagę WSA.

Podkreślił, że kolejność powinna być odwrotna: najpierw fiskus musi wskazać okoliczności przemawiające za zastosowaniem art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT, a dopiero wtedy podatnik może podjąć próbę kwestionowania tego.©℗