Zwiastunem nowego kierunku wykładni w sprawach podatkowych staną się zapewne tegoroczne przełomowe wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego, a nie trybunałów. Jeśli mówić o zaskoczeniu, to ze strony Trybunału Konstytucyjnego, i to w samej końcówce roku.

Spośród pionierskich orzeczeń sądu kasacyjnego na szczególną uwagę zasługują dwa. W jednym sąd kasacyjny przesądził o braku PIT od świadczeń z tytułu zakwaterowania i transportu pracowników oddelegowanych do pracy za granicę.

W drugim przyznał prawo do odliczenia VAT naliczonego z faktur za najem mieszkań, nawet gdy pracodawca, po ich wynajęciu, udostępnia je nieodpłatnie osobom przez siebie zatrudnionym (co samo w sobie nie skutkuje powstaniem obowiązku podatkowego w VAT).

W obu tych kwestiach sądy przez lata orzekały inaczej, ale w 2023 r. sąd kasacyjny wziął pod uwagę nowe okoliczności prawne (unijne dyrektywy w sprawie delegowania pracowników) i argumenty, które dotychczas słabiej przebijały się w orzecznictwie.

Wynajmujący wiążą z kolei ogromne nadzieje z wyrokiem NSA w sprawie stawki podatku od nieruchomości dla budynków mieszkalnych oraz gruntów związanych z tymi budynkami, gdy są one w posiadaniu przedsiębiorcy.

Natomiast nie ma co już liczyć na przywrócenie prawa do kontynuowania podatkowej amortyzacji takich mieszkań i budynków.

Zmiany dla branży hotelarskiej i bankowej

Rok 2023 okazał się pomyślny dla branży hotelarskiej, bo po kilku znamiennych wyrokach sądu kasacyjnego jest już niemal pewne, że usługi hotelarskie nie są objęte podatkiem od przychodów z budynków.

Za to „na tarczy” kończy go branża bankowa; głównie z powodu kolejnych niekorzystnych orzeczeń w sprawach frankowych. Swój kamyk do ogródka dorzucił Naczelny Sąd Administracyjny, odmawiając bankom prawa do odliczania od podatkowego przychodu wydatków ponoszonych w związku z unieważnieniem umów frankowych.

Mijający rok nie obfitował natomiast w przełomowe podatkowe wyroki Trybunał Sprawiedliwości UE. Na szczególną uwagę zasługują dwa. Jeden – potwierdzający, że podatnikowi należy się oprocentowanie nadpłaty za cały czas przetrzymywania przez skarbówkę nienależnie pobranego podatku. Drugi – wykluczający odmowę prawa do odliczenia VAT naliczonego z tego tylko powodu, że transakcja podlegająca opodatkowaniu jest uważana za nieważną na podstawie krajowego prawa cywilnego.

Frankowicze wygrywają z bankami częściej i większe sumy. Orzeczenia TSUE
Frankowicze wygrywają z bankami częściej i większe sumy. Orzeczenia TSUE

Zobacz również

Wyznacznikiem kształtującej się linii orzeczniczej pozostaną również uchwały NSA, w tym zwłaszcza dwie: w sprawie dokumentowania gotówkowych darowizn w celu zastosowania zwolnienia podatkowego oraz w sprawie wykreślenia podatnika z rejestru czynnych podatników VAT. W tej drugiej kwestii trudno mówić o przełomie, bo poszerzony skład sędziowski usankcjonował w zasadzie wieloletnią praktykę organów podatkowych. Raczej więc postawił kropkę nad i.

Naczelny Sąd Administracyjny skierował też w 2023 r. cztery pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE. Czekamy teraz zatem na odpowiedź:

  • czy rekompensata wypłacana odrębnemu podmiotowi (operatorowi) przez jednostkę samorządu terytorialnego za świadczenie usług publicznego transportu zbiorowego, wchodzi w zakres podstawy opodatkowania VAT (postanowienie z 16 czerwca 2023 r., I FSK 535/20);
  • czy przyznanie przewoźnikom kolejowym zwolnienia z podatku od nieruchomości gruntów, budynków i budowli wchodzących w skład infrastruktury kolejowej zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji w świetle art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej? (postanowienie z 19 kwietnia 2023 r., III FSK 3/22);
  • czy przez zapłatę należy rozumieć wartość nominalną obejmowanych akcji, czy wartość emisyjną, jeżeli strony określiły, że zapłatę stanowić będzie wartość emisyjna akcji (postanowienie z 24 lutego 2023 r., I FSK 2003/18);
  • czy rolnik opodatkowany na zasadach ogólnych VAT, który zostaje wywłaszczony z gruntów w zamian za odszkodowanie od Skarbu Państwa, musi rozliczyć VAT z tego tytułu, ponieważ grunty te wykorzystywał w działalności rolniczej podlegającej opodatkowaniu (postanowienie z 18 stycznia 2023 r., I FSK 923/19).©℗

Kluczowe rozstrzygnięcia podatkowe w 2023 r.

Podatek od spadków i darowizn
Uchwała z 20 marca 2023 r. (III FPS 3/22)Obdarowany nie może sam sobie wpłacić otrzymanej gotówki. Do zwolnienia darowizny z podatku na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wystarczy wpłata pieniędzy na własny rachunek, nawet gdyby obdarowany czynił to w imieniu darczyńcy. Konieczne jest udokumentowanie, że pieniądze zostały wpłacone przez darczyńcę na rachunek obdarowanego.
Podatek dochodowy
Wyrok NSA z 1 sierpnia 2023 r. (II FSK 270/21)Nie są przychodem podatkowym pracownika delegowanego do pracy w innym państwie unijnym:• sfinansowanie kosztów podróży, wyżywienia i zakwaterowania oraz• zwrot ewentualnych wydatków poniesionych samodzielnie z tego tytułu.Powód: przepisy dyrektyw 96/71/WE oraz 2014/67/WE nie uznają za element wynagrodzenia pracownika delegowanego do pracy za granicę kosztów jego transportu i zakwaterowania.
Wyrok NSA z 13 lipca 2023 r. (II FSK 119/23)Od 1 stycznia 2023 r. nie można kontynuować amortyzacji podatkowej mieszkań i budynków mieszkalnych. W art. 71 ust. 2 Polskiego Ładu (Dz.U. z 2021 r. poz. 2105 ze zm.) pozwolono tylko przez rok, tj. nie dłużej niż do 31 grudnia 2022 r., zaliczać do kosztów uzyskania przychodów odpisy amortyzacyjne od budynków mieszkalnych i mieszkań nabytych lub wytworzonych przed 1 stycznia 2022 r.
Wyrok NSA z 31 stycznia 2023 r. (II FSK 1588/20)Polski płatnik musi ustalać, czy odbiorca dywidendy jest jej rzeczywistym właścicielem (zgodnie z art. 26 ust. 7a w zw. z art. 26 ust. 1 ustawy o CIT), przy czym czyni to z uwzględnieniem własnych możliwości, nie ma obowiązku prowadzenia postępowania tak, jak czynią to organy podatkowe.
Wyroki NSA z 4 grudnia 2023 r. (II FSK 334/22) i 6 grudnia 2023 r. (II FSK 1264/23, II FSK 1442/23, II FSK 1443/23, II FSK 1658/23)Unieważnienie umów frankowych oznacza, że bank w ogóle nie miał przychodu. Nie może więc rozliczyć wypłat na rzecz kredytobiorcy jako podatkowego kosztu.
VAT
Uchwała NSA z 29 maja 2023 r. (I FPS 1/23)Przedmiotem decyzji o zabezpieczeniu zobowiązania podatkowego na podstawie w art. 33 ordynacji podatkowej nie może być dodatkowe zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 112c ustawy o VAT.
Uchwała NSA z 23 października 2023 r. (I FPS 3/23)Wykreślenie podatnika z rejestru podatników czynnych w trybie art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT jest czynnością materialno-techniczną, nie wymaga wydania decyzji administracyjnej.
Wyrok TSUE z 5 października 2023 r. (sygn. C505/22)Przekazanie prezentu do prenumeraty czasopism w zamian za jej wykupienie jest świadczeniem pomocniczym w stosunku do świadczenia głównego polegającego na dostawie czasopism i wchodzi w zakres tej odpłatnej dostawy. W związku z tym nie należy uważać go za nieodpłatne przekazanie towarów podlegające opodatkowaniu VAT jako samodzielna transakcja.
Wyrok TSUE z 25 maja 2023 r. (C-114/22) i wyrok NSA z 7 września 2023 r. (I FSK 897/19)Nie można pozbawić podatnika prawa do odliczenia VAT naliczonego z tego tylko powodu, że transakcja podlegająca opodatkowaniu jest uważana za nieważną na podstawie krajowego prawa cywilnego. Art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT, który zabrania odliczania VAT z faktur potwierdzających czynności, do których mają zastosowanie art. 58 i art. 83 kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych czynności, jest sprzeczny z unijną dyrektywą VAT.
Wyrok NSA z 12 grudnia 2023 r. (I FSK 281/23)Wydatki, które ponosi spółka na wynajęcie mieszkań, by za darmo udostępniać te lokale pracownikom, są pośrednio związane z jej działalnością opodatkowaną VAT. Spółka może więc odliczać podatek naliczony wynikający z faktur za najem, mimo że samo nieodpłatne udostępnienie lokali pracownikom nie jest opodatkowane VAT. Nie można jednak uzależniać prawa do odliczenia VAT od bezpośredniego związku poniesionych wydatków z opodatkowaną sprzedażą lub świadczeniem usług.
Podatek od nieruchomości
Wyrok NSA z 12 lipca 2023 r. (III FSK 250/23)Nie są „związane z działalnością gospodarczą” budynki mieszkalne oraz grunty związane z tymi budynkami, nawet gdyby znajdowały się w posiadaniu przedsiębiorcy, którego aktywność dotyczy wyłącznie prowadzenia działalności gospodarczej w rozumieniu art. 1a ust. 1 pkt 4 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.O zastosowaniu najwyższej stawki podatku od nieruchomości w odniesieniu do budynków mieszkalnych lub ich części przesądza zajęcie ich wyłącznie na prowadzenie działalności gospodarczej.Natomiast powtarzający się, krótkotrwały odpłatny najem lokali mieszkalnych (na dobę lub kilka dni), niezwiązany z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych podatnika i jego rodziny lub osób trzecich, zbliżony jest w istocie do świadczenia usług hotelarskich (praktyka coraz bardziej popularna w kurortach oraz miejscowościach mających znaczenie turystyczne) i w związku z tym lokal (budynek) mieszkalny zajęty na prowadzenie takiej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b u.p.o.l., jest opodatkowany według najwyższej stawki podatku od nieruchomości.
Podatek od przychodów z budynków
Wyroki NSA z 4 lipca 2023 r. (II FSK 70/21, II FSK 71/21)Przychody z usług hotelarskich nie są objęte podatkiem od przychodów z budynków, ponieważ usługa świadczona na podstawie ustawy o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1944) nie jest podobna do usługi najmu, regulowanej przepisami kodeksu cywilnego i innych ustaw (np. ustawy o księgach wieczystych i hipotece, t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1984).
Ordynacja podatkowa
Wyrok TSUE z 8 czerwca 2023 r. (C-322/22)Oprocentowanie nadpłaty należy się podatnikowi za cały czas przetrzymywania przez skarbówkę nienależnie pobranego podatku. Sprzeczny z prawem unijnym jest polski przepis, który ogranicza należne podatnikowi oprocentowanie do 30. dnia od publikacji wyroku TSUE w Dzienniku Urzędowym UE, a nawet wyklucza wszelkie oprocentowanie w przypadku, gdy podatnik nadpłacił podatek po upływie tego 30. dnia.
Wyrok TK z 12 grudnia 2023 r. (SK 110/20)W czasie gdy podatnik toczy z fiskusem spór przed sądem administracyjnym, nie biegnie przedawnienie podatkowe (art. 70 par. 6 pkt 2 ordynacji podatkowej) i to nawet, jeżeli ostatecznie podatnik ten spór wygra, bo okaże się, że decyzja skarbówki została wydana z rażącym naruszeniem prawa. Fiskus zyskuje zatem więcej czasu na wydanie kolejnej decyzji.
Uchwała NSA z 29 maja 2023 r. (I FPS 2/23)Pełnomocnictwo szczególne, ustanowione na etapie kontroli podatkowej, musi być składane ponownie do akt, gdy kontrola zostanie przekształcona w postępowanie podatkowe.
Uchwała NSA z 27 marca 2023 r. (I FPS 2/22)Artykuł 15zzr ust. 1 pkt 3 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1327 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z 31 marca 2020 r. (Dz.U. poz. 568 ze zm.) nie dotyczył wstrzymania, rozpoczęcia i zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych.
Prawo karne i karne skarbowe
Wyrok TK z 12 grudnia 2023 r. (P12/22)Niekonstytucyjny był art. 15zzr1 ust. 1 ustawy z 2 marca 2020 r. (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1327 ze zm.), z którego wynikało, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii, ogłoszonych z powodu COVID-19, a także w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu, nie biegło przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe.W sprawach już zakończonych, w których zastosowano ten przepis, zainteresowani mogą ubiegać się o wznowienie postępowania, zgodnie z art. 190 ust. 4 konstytucji.Natomiast w sprawach, które są dopiero w toku, niekonstytucyjny przepis nie powinien być uwzględniany.