Otrzymując darowiznę, należy wziąć pod uwagę obowiązek zapłacenia podatku od spadków i darowizn. W tym artykule wyjaśnimy, kiedy taka opłata jest wymagana, jak określić jej wysokość, czym są kwoty wolne od podatku i jakie są ich wysokości, oraz jak skorzystać z możliwości zwolnienia z opodatkowania.

rozwiń ›

Na kim ciąży obowiązek zapłaty podatku od otrzymanej darowizny?

Osoby fizyczne, które otrzymały darowiznę o wartości przekraczającej kwotę wolną od podatku, mają obowiązek zgłoszenia tego faktu. Z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w przypadku zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia, powstaje obowiązek podatkowy z tytułu nabycia darowizny.

W przypadku niezgłoszenia darowizny do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje w dwóch sytuacjach:

  • Gdy darowiznę taką stwierdzono później pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia tego pisma.
  • Gdy podatnik powoła się na otrzymaną darowiznę przed organem podatkowym lub organem kontroli, wówczas obowiązek podatkowy powstaje w momencie takiego powołania się.

Przykład

Przykład

Podatnik otrzymał od swojego dziadka darowiznę pieniężną w wysokości 200 000 złotych. Wartość tej darowizny przekracza kwotę wolną od podatku. Dziadek, aby spełnić formalności, udał się do notariusza i sporządził akt notarialny potwierdzający przekazanie wnukowi pieniędzy. Akt ten został podpisany przez obie strony i notariusza. Z chwilą podpisania aktu notarialnego przez strony, powstał obowiązek podatkowy z tytułu nabycia darowizny. Oznacza to, że podatnik będzie musiał zgłosić ten fakt do organu podatkowego i uiścić odpowiedni podatek od wartości otrzymanej darowizny. Jeśli nie zgłosi tego do opodatkowania, to powstaną konsekwencje podatkowe.

Przykład sytuacji nr 1: Po pewnym czasie podatnik przeglądając swoje dokumenty zauważa, że nie zgłosił darowizny do opodatkowania. Zdecydowany zareagować, tworzy pismo informujące organ podatkowy o otrzymanej darowiźnie i przekazuje je do odpowiedniego urzędu. W momencie złożenia tego pisma, powstaje obowiązek podatkowy z tytułu nabycia darowizny. Teraz podatnik będzie zobowiązany do uregulowania zaległego podatku oraz odsetek.

Przykład sytuacji nr 2: Podatnik otrzymuje wezwanie od organu podatkowego w związku z inną sprawą podatkową. W trakcie rozmowy z pracownikiem urzędu, podatnik wspomina, że otrzymał darowiznę od swojego dziadka. To wystarcza, aby organ podatkowy mógł rozpocząć postępowanie w sprawie niewłaściwie zgłoszonej darowizny. W momencie, gdy podatnik podczas rozmowy z pracownikiem urzędu powołał się na otrzymaną darowiznę, powstał obowiązek podatkowy z tytułu nabycia tej darowizny. Teraz podatnik będzie musiał zająć się uregulowaniem zobowiązania podatkowego.

Opodatkowanie darowizny a grupy podatkowe

Zasady opodatkowania darowizny uzależnione są od tego, do której grupy podatkowej należy obdarowany.

I grupa podatkowa:

  • małżonek,
  • wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie),
  • zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
  • pasierb,
  • ojczym,
  • macocha,
  • rodzeństwo,
  • teściowie,
  • zięć, synowa.

II grupa podatkowa:

  • zstępni rodzeństwa (np. dzieci siostry, wnuki brata),
  • rodzeństwo rodziców (np. ciotki, wujowie),
  • zstępni i małżonkowie pasierbów,
  • małżonkowie rodzeństwa,
  • rodzeństwo małżonków,
  • małżonkowie rodzeństwa małżonków,
  • małżonkowie innych zstępnych (np. mąż wnuczki).

III grupa podatkowa:

  • pozostali nabywcy.

Od 27 października 2020 r. obowiązują nowe przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn, które uwzględniają osoby, które przebywają lub przebywały w instytucjach opiekuńczych lub rodzinach zastępczych. Takie osoby, zgodnie z definicją zawartą w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, zostaną traktowane jako zstępni lub wstępni w zależności od swojej pozycji względem obdarowanego.

Ważne

Ważne!

Podczas obliczania kwoty wolnej od podatku, suma otrzymanych darowizn będzie uwzględniała również wartość rzeczy i praw majątkowych, które obdarowany nabył od tej samej osoby w ciągu ostatnich 5 lat przed nabyciem ostatniej darowizny. Przykładowo, jeśli darowizna została przekazana tytułem darowizny lub bezpłatnego zniesienia współwłasności, wartość tych dóbr zostanie uwzględniona w obliczeniach.

Nowe limity w podatku od otrzymanej darowizny

Od 1 lipca weszła w życie nowa ustawa z dnia 26 maja 2023 r. dotycząca zmiany ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja wprowadziła zmiany w kwotach wolnych od podatku, które odnoszą się do darowizn. Podobnie jak wcześniej, limity te są zależne od przynależności do określonej grupy podatkowej, jednak ich wysokość uległa znacznej zmianie.

Po nowelizacji, nowe kwoty wolne od podatku wynoszą:

  • Grupa podatkowa I: 36.120 zł,
  • Grupa podatkowa II: 27.090 zł,
  • Grupa podatkowa III: 5.733 zł.

Oznacza to, że osoby przynależące do danej grupy podatkowej mogą otrzymać darowiznę do tych określonych kwot bez konieczności płacenia podatku. Warto zaznaczyć, że zmiany te mają wpływ na kwoty, które można otrzymać na podstawie nowej ustawy.

Przykład

Przykład

Podatnik, który należy do grupy podatkowej II, otrzymał od swojej babci darowiznę pieniężną. Trzy lata wcześniej podatnik ten otrzymał od swojej babci również niewielką nieruchomość mieszkalną. Obie te darowizny zostały przekazane na podstawie umowy darowizny.

Wartość teraz otrzymanej darowizny pieniężnej wynosi 20 000 zł. Wartość wcześniejszej nieruchomości mieszkalnej to 15 000 zł.

Ponieważ darowizny zostały przekazane przez tę samą osobę w ciągu ostatnich 5 lat przed nabyciem ostatniej darowizny, suma wartości obu darowizn będzie uwzględniona przy obliczaniu kwoty wolnej od podatku dla podatnika. Grupa podatkowa II ma nową kwotę wolną od podatku wynoszącą 27 090 zł.

Obliczenia:

Wartość pierwszej darowizny (nieruchomość mieszkalna): 15 000 zł

Wartość drugiej darowizny (kwota pieniężna): 20 000 zł

Suma wartości obu darowizn: 15 000 zł + 20 000 zł = 35 000 zł

Ponieważ suma wartości darowizn (35 000 zł) jest niższa od nowej kwoty wolnej od podatku dla Grupy podatkowej II (27 090 zł), podatnik nie będzie musiał płacić podatku od tych darowizn i cała kwota zostanie uwzględniona w obliczeniach zgodnie z nową ustawą.

Jak obliczyć podatek od spadku i darowizny? Skale podatkowe

Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według skal podatkowych określonych w § 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 czerwca 2023 r. w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek (Dz.U. z 2023 r. poz. 1226), które weszło wżycie dnia 30 czerwca 2023 r. Wysokość obowiązujących aktualnie skal podatkowych wskazana została w poniższej tabeli.

Tabela: Stawki podatku od spadku i darowizn

Kwoty nadwyżki w zł Podatek wynosi
ponad do
1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej
11 833 3%
11 833 23 665 355 zł i 5% od nadwyżki ponad 11 833 zł
23 665 946 zł 60 gr i 7% od nadwyżki ponad 23 665 zł
2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej
11 833 7%
11 833 23 665 828 zł 40 gr i 9% od nadwyżki ponad 11 833 zł
23 665 1893 zł 30 gr i 12% od nadwyżki ponad 23 665 zł
3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej
11 833 12%
11 833 23 665 1420 zł i 16% od nadwyżki ponad 11 833 zł
23 665 3313 zł 20 gr i 20% od nadwyżki ponad 23 665 zł

Termin płatności podatku od spadków i darowizn wynosi 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość podatku.

Zgłoszenie darowizny

Aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, trzeba spełnić następujące warunki:

  • w ciągu 6 miesięcy od dnia nabycia darowizny należy zgłosić nabyte rzeczy lub prawa majątkowe (na formularzu SD -Z2) właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego,

a w przypadku darowizny środków pieniężnych należy dodatkowo:

  • udokumentować ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek bankowy prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym (jeżeli wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku).

Obowiązek zgłoszenia nabycia majątku w drodze darowizny nie obejmuje przypadków, gdy:

  • wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku 36 120 zł. Wcześniej kwota wolna wynosiła 10 434 zł,
  • nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Ważne

Ważne!

Jeżeli nabycie w drodze darowizny własności rzeczy lub praw majątkowych nie zostanie zgłoszone w ciągu 6 miesięcy lub obdarowany nie udokumentuje otrzymania środków pieniężnych w powyższy sposób, wówczas nabycie darowizny podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Zwolnienia dla najbliższej rodziny

Przy nabyciu rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny przez małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), wstępnych (rodziców, dziadków), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, obdarowany może skorzystać z całkowitego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn.

Zgłoszenie nie tylko na druku SD-Z2

W piśmie do Rzecznika Praw Obywatelskich z 24 marca 2022 r. Minister Finansów poinformował, że podziela w całości pogląd RPO, zgodnie z którym „ustanowiony wymóg zgłoszenia nabycia na określonym formularzu należy uznać jedynie za wymóg natury technicznej, mający na celu ułatwienie organom i podatnikom dokonania stosownego zgłoszenia zapewniającego uzyskanie niezbędnych informacji potrzebnych do zwolnienia.”

Jak wskazał Minister Finansów wzór formularza o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (SD-Z2) został określony, w drodze rozporządzenia, przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, w celu ułatwienia podatnikom skorzystania z tego zwolnienia i jaki zakres danych powinien być zawarty w zgłoszeniu.

Minister Finansów podkreślił też, że ustawodawca określając zwolnienie dla najbliższej rodziny z podatku od spadków i darowizn nie wskazał, że warunkiem koniecznym dla skorzystania z tej preferencji podatkowej jest dokonanie zgłoszenia wyłącznie na formularzu SD-Z2.

Dlatego, zdaniem Ministra Finansów, niedopuszczalne jest, aby organy podatkowe odmawiały prawa do zwolnienia, gdy podatnik dokona zgłoszenia rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w innej formie, niż na formularzu SD-Z2, w tym jeśli dokona zgłoszenia na piśmie lub do protokołu.

Podstawa prawna:

  • Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.),
  • Ustawa z dnia 26 maja 2023 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1059),
  • Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 czerwca 2023 r. w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek (Dz.U. z 2023 r. poz. 1226).

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk