Świadczący transport rzeczy i osób muszą wyodrębniać w księgach operacje dla każdego z tych rodzajów przewozów. Ponadto będą musieli do sprawozdań wprowadzić dodatkowe bilanse oraz rachunki zysków i strat.
ikona lupy />
Dziennik Gazeta Prawna
Nie tylko ustawa o rachunkowości i międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej determinują rachunkowość jednostek. W niektórych przypadkach należy zwrócić uwagę, czy przepisy szczególne związane z ich specyfiką czy branżą nie wpływają na zasady bilansowe. Tak jest właśnie w jednostkach prowadzących działalność zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym (dalej u.t.k.). Po zmianach od 31 stycznia 2016 r. mają one znacznie szersze obowiązki dotyczące rachunkowości i sprawozdawczości. Po pierwsze, muszą w księgach wyodrębnić operacje dla każdego z rodzajów przewozów. Po drugie, począwszy od sprawozdań za 2016 r. powinny sporządzać do nich dodatkowe bilanse oraz rachunki zysków i strat (dalej RZiS).
Kogo to konkretnie dotyczy? Według danych Urzędu Transportu Kolejowego na 15 września 2015 r. licencje na wykonywanie działalności, o której mowa w u.t.k., miało 108 jednostek. To właśnie je obejmują zmiany. Są wśród nich duże podmioty, jak PKP Cargo czy Koleje Mazowieckie sp. z o.o., ale i mniejsze o zasięgu lokalnym, non profit, np. Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. Jedynie jeśli jednostka ma tylko jeden rodzaj działalności, to nowe obowiązki jej nie dotykają.
Konieczna zmiana w programach
Obecnie przewoźnicy świadczący transport rzeczy i osób zgodnie z nowododanym art. 37 ust. 4 u.t.k. powinni wyodrębniać w księgach rachunkowych operacje dla każdego rodzaju przewozów, jaki prowadzą. Dotychczas mieli oni szczególne wymogi związane z ewidencjonowaniem kosztów prowadzonej działalności. Zgodnie bowiem z art. 37 ust. 2 u.t.k. podmioty te muszą prowadzić ewidencję kosztów linii kolejowych, z podziałem na koszty budowy, utrzymania, prowadzenia ruchu pociągów i administrowania tymi liniami. Jednak inne kwestie związane z rachunkowością podlegały prawu bilansowemu.
Po zmianach wszystkie podmioty prowadzące dwa lub trzy rodzaje działalności licencjonowanej będą musiały mieć wyodrębnione w swoich systemach informacyjnych rachunkowości nie tylko informacje dotyczące przychodów i kosztów, wpływów i wydatków, lecz także aktywów i powiązanych z nimi pasywów. Takie dane gromadziły dotychczas jedynie spółki należące do międzynarodowych grup kapitałowych, które zgodnie z MSSF sporządzają w ramach sprawozdawczości finansowej sprawozdanie z segmentów działalności. Spółki krajowe, ponieważ nie są w grupach kapitałowych, gdzie spółka dominująca jest emitentem papierów wartościowych, takich informacji dotąd nie musiały zbierać.
Dodatkowe elementy
Ponadto podmioty zarządzające infrastrukturą kolejową i wykonujące przewozy, a także przewoźnicy kolejowi wykonujący przewozy kolejowe osób i rzeczy powinni wprowadzić dodatkowe bilanse oraz rachunki zysków i strat do swoich sprawozdań finansowych za 2016 r. Zasady ich sporządzania będą takie same jak w przypadku tradycyjnego bilansu (w przypadku MSSF – sprawozdania z sytuacji finansowej) i rachunku zysków i strat (w przypadku MSSF – sprawozdania z przychodów i kosztów oraz innych całkowitych dochodów). Te elementy sprawozdania będą obejmowały jedynie wydzieloną działalność. Będą one integralną częścią sprawozdania finansowego, co w szczególności dotyczy przewoźników (art. 38 ust. 5 u.t.k.).
Publikacja
Ustawa o transporcie kolejowym wskazała, że zarządcy i przewoźnicy kolejowi, którzy na podstawie przepisów o rachunkowości nie mają obowiązku publikacji własnych sprawozdań finansowych, muszą je jednak publikować na swoich stronach internetowych zgodnie z art. 37 ust. 8 u.t.k. W praktyce zdecydowana większość podmiotów mających licencję to spółki akcyjne lub z ograniczoną odpowiedzialnością, a więc udostępniające swe sprawozdania w KRS. Ale licencjonowanymi przewoźnikami mogą być też osoby, fundacje i stowarzyszenia nieprowadzące działalności gospodarczej i niemające statusu OPP (te, które obecnie mają taką licencję i prowadzą działalność lub mają status OPP, obliguje to ich do publikowania albo w KSR albo w bazie NGO swoich sprawozdań).
Wymagana odrębność
Obecnie zarządcy i przewoźnicy kolejowi muszą prowadzić rachunkowość w sposób umożliwiający monitorowanie zakazów przenoszenia środków publicznych. Wszystkie te podmioty muszą odrębnie dla każdego rodzaju działalności gromadzić środki publiczne i mają zakaz przenoszenia ich pomiędzy rachunkami dotyczącymi różnych rodzajów działalności. Zgodnie bowiem z art. 38 u.t.k. ze środków publicznych mogą być finansowane lub współfinansowane m.in.:
● wydatki w zakresie zakupu i modernizacji pojazdów kolejowych przeznaczonych do wykonywania przewozów pasażerskich oraz wydatki na budowę informatycznego systemu rozliczeń sprzedaży biletów na przejazd środkami transportu publicznego różnych przewoźników, w tym biletu wspólnego;
● wydatki na budowę lub przebudowę dworców kolejowych w zakresie bezpośrednio związanym z obsługą podróżnych;
● inwestycje kolejowe wynikające z programów rozwoju infrastruktury transportowej oraz zakup pojazdów kolejowych przeznaczonych do przewozu rzeczy na podstawie jednej umowy o przewóz przy użyciu co najmniej dwóch różnych gałęzi transportu.
Koszty utrzymania infrastruktury kolejowej są finansowane przez zarządcę, z tym że mogą być one finansowane przez jednostki samorządu terytorialnego i z innych źródeł lub dofinansowane z budżetu państwa, a więc też środków publicznych, które podlegają tym szczególnym zasadom ewidencyjnym.
Ponadto zarządcy mają prowadzić rachunkowość w sposób umożliwiający monitorowanie wykorzystania środków z opłat za korzystanie przez przewoźników kolejowych z infrastruktury kolejowej oraz wykorzystania nadwyżek z pozostałych rodzajów prowadzonej działalności gospodarczej. Będzie to wymagało wyodrębnienia w zakładowym planie kont informacji na temat wartości przypisanych opłat (należności), środków, które wpłynęły oraz sposobu ich wydatkowania.
Maksymalny termin
Zarządcy infrastruktury i przewoźnicy kolejowi, którzy poza świadczeniem usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego w transporcie kolejowym prowadzą inną działalność gospodarczą, mają dostosować prowadzoną rachunkowość do nowych wymogów nie później niż w roku obrotowym rozpoczynającym się w 2017 r. Warto zauważyć, że podobne zmiany wprowadzono w ustawie z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1440) dla operatorów publicznego transportu kolejowego, którzy prowadzą także inną działalność gospodarczą.
WAŻNE
Nowe obowiązki dotyczą zarówno tych podmiotów, które sporządzają sprawozdania finansowe według ustawy o rachunkowości, jak i tych, którzy stosują MSSF/MSR. Natomiast jeśli ktoś ma tylko jeden rodzaj działalności, to zmiany go nie dotykają
Kto i jakie licencje posiada
108 jednostek posiadało licencje na wykonywanie działalności, o której mowa w ustawie o transporcie kolejowym, z czego*:
● u 5 podmiotów 6 licencji było zawieszonych;
● 10 podmiotów posiadało wyłącznie aktywną licencję na przewozy osób;
● 26 podmiotów posiadało wyłącznie aktywną licencję na przewozy towarów;
● 3 podmioty posiadały aktywną licencję na zarządzanie infrastrukturą;
● 6 podmiotów posiadało jednocześnie licencję na przewozy osób i świadczenie usług trakcyjnych;
● 37 podmiotów posiadało jednocześnie aktywną licencję na przewozy towarów i świadczenie usług trakcyjnych;
● 9 podmiotów posiadało licencje na przewóz osób i towarów;
● 12 podmiotów posiadało jednocześnie licencję na wszystkie rodzaje działalności.
*Według danych Urzędu Transportu Kolejowego na 15 września 2015 r.
Podstawa prawna
Ustawa z 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1297 ze zm.). Ustawa z 11 września 2015 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1753). Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.).