W okresie przedwyborczym częściej niż zwykle w debacie publicznej pojawiają się tematy takie jak stan finansów publicznych i dochody ludności. Hasłem szczególnie popularnym w ostatnim czasie stało się podwyższenie kwoty wolnej do podatku. Bywa ono wymieniane z podatkiem katastralnym, którego wprowadzenie miałoby zrównoważyć skutki tej operacji.
Najpierw jednak powiedzmy nieco więcej o samej kwocie wolnej. Choć w polskim prawie to pojęcie nie funkcjonuje, to w praktyce jednak jej wysokość wynika z kwoty pomniejszającej podatek, która wynosi 556,02 zł. Wynika z niej, że osoby zarabiające mniej niż 3091,50 zł nie zapłacą podatku dochodowego. Można więc uważać Polskę za kraj, w którym kwota wolna obowiązuje.
Co do innych krajów europejskich, to trudno wskazać jakąś powtarzającą się powszechnie konstrukcję tego instrumentu. W części krajów ustalona jest stała kwota dla wszystkich płatników. W innych stawka ta zależy od przynależności podatnika do określonej grupy społecznej, np. w Irlandii i na Malcie najniższa kwota wolna od podatku obowiązuje osoby samotne, a najwyższa osoby rozliczające się wspólnie z małżonkiem. Między innymi we Włoszech i na Litwie zależy ona od osiąganego dochodu. Na Węgrzech, w Rumunii i Bułgarii kwoty wolnej od podatku nie ma w ogóle, natomiast w Holandii można z niej skorzystać w indywidualnych przypadkach. Zróżnicowanie pomiędzy europejskimi krajami nie ogranicza się do konstrukcji instrumentu, jakim jest kwota wolna od podatku, ale obejmuje także jej wysokość i można powiedzieć, że kraje o najniższej i najwyższej stawce dzieli przepaść.
W Polsce kwota wolna wynosi 750 euro i jest najniższa spośród krajów, w których przysługuje ona wszystkim podatnikom. Rekordzistą jest Cypr ze stawką 26-krotnie wyższą niż w naszym kraju – 19,5 tys. euro. Porównanie stawek nominalnych nie jest w pełni miarodajne z uwagi na znaczne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów, a co za tym idzie przeciętnych dochodów ludności. Aby oddać te różnice, posłużymy się relacją kwoty wolnej od podatku do PKB na osobę. Intuicja podpowiadałaby, że rozbieżności pomiędzy krajami powinny być teraz mniejsze niż w przypadku kwot nominalnych, ale czy jest tak rzeczywiście?
Przy tak skonstruowanym wskaźniku Polska nieco poprawia swoją pozycję na tle reszty Europy, ponieważ w 2013 roku kwota wolna od podatku w naszym kraju stanowiła około 7,3 proc. PKB na osobę. Była ona wyższa niż na przykład w Czechach (6 proc.), Irlandii (4,3 proc.) i Austrii (2,9 proc.). Cypr ponownie znajduje się na prowadzeniu, ponieważ z podatku zwolniony jest dochód wynoszący niemal 93 proc. PKB na głowę mieszkańca. Różnica pomiędzy Austrią a Cyprem jest ponad 30-krotna. Jeśli uwzględnimy także kraje, gdzie kwota wolna od podatku jest zerowa, średnia dla całej Unii Europejskiej wyniesie 19,5 proc., nawet do tej średniej Polsce sporo brakuje.
Jeśli nie będą temu towarzyszyły inne zmiany w tym obszarze, to ewentualne podwyższenie kwoty wolnej od podatku w naszym kraju rzeczywiście będzie skutkować mniejszymi wpływami do budżetu. Choć warto w tym miejscu podkreślić, że w skali europejskiej wysokość kwoty wolnej w relacji do PKB na osobę nie jest skorelowana z przychodami z PIT. Ważne są też inne cechy tego podatku: stawki, powszechność, liczba i ciężar gatunkowy ulg i zwolnień czy sprawność administracji podatkowej. Na razie jednak pozostawiamy te kwestie na boku.