Polski Ład wykluczył z wielu preferencji. Mniej podatników zdołało skorzystać z przysługujących im ulg

Potwierdziły się wcześniejsze przewidywania: podwyższenie kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zł i obniżenie dolnej stawki PIT z 17 proc. do 12 proc. sprawiły, że w rozliczeniu za 2022 r. mniej podatników zdołało skorzystać z przysługujących im ulg oraz zwolnień.

Mieli zbyt niski dochód do opodatkowania, żeby móc odliczyć całość należnych im preferencji. W sumie odjęli więc mniejszą kwotę niż we wcześniejszych latach.

Najbardziej widać to na przykładzie ulgi rehabilitacyjnej. W rozliczeniu za 2022 r. skorzystało z niej zaledwie 885 tys. osób rozliczających się według skali PIT (12 proc. i 32 proc.). Osoby te odliczyły wydatki na 2,7 mld zł. Dla porównania w 2021 r. ulga ta cieszyła się popularnością u 1,4 mln podatników, którzy odliczyli z tego tytułu aż 4 mld zł.

Brak możliwości wykorzystania ulg ze względu na mniejszy dochód do opodatkowania nie powinien martwić, gdyby nie to, że obciążenia u niektórych z tych osób mogły wzrosnąć – ze względu na brak możliwości odliczenia od podatku składki zdrowotnej (co było możliwe w latach poprzedzających rok 2022).

Takiego porównania – co oczywiste – nie można odnieść do nowych ulg wprowadzonych Polskim Ładem, z których można było skorzystać po raz pierwszy dopiero w rozliczeniu za 2022 r. W tej grupie największym zainteresowaniem cieszyły się dwie preferencje: zero PIT dla seniorów i zero PIT dla rodzin 4+.

Z pierwszej z nich skorzystało aż 132 tys. osób, głównie rozliczających się według skali podatkowej, a nieopodatkowany przychód wyniósł ok. 7,2 mld zł.

Natomiast 67 tys. podatników nie zapłaciło podatku dochodowego (od przychodu na łączną kwotę 3,8 mld zł) dzięki wychowywaniu co najmniej czwórki dzieci.

Kwota wolna zamiast ulg

Dane wynikają z odpowiedzi udzielonej 10 lipca br. przez wiceministra finansów Artura Sobonia na poselską interpelację nr 41755.

Przedstawiamy je w dwóch tabelach. Pierwsza dotyczy ulg i odliczeń, z których można było korzystać nieprzerwanie w latach 2018–2022. W drugiej pokazujemy zakres wykorzystania preferencji wprowadzonych dopiero od 2022 r., wskutek Polskiego Ładu.

W pierwszej tabeli widać spadek liczby osób korzystających z wielu ulg i preferencji w PIT w porównaniu z poprzednimi latami, również tych z czasów pandemii COVID-19 (2020–2021).

Nie oznacza to, że Polacy przestali interesować się podatkowymi preferencjami. Powodem mogą być zmiany wprowadzone od 1 stycznia 2022 r. Polskim Ładem, a następnie jego korektą w trakcie ubiegłego roku. Przypomnijmy, że do 30 tys. zł wzrosła kwota wolna od PIT oraz wysokość pierwszego progu skali podatkowej – do 120 tys. zł, natomiast zmalała stawka podatku – z 17 proc. do 12 proc.

Problem ze zdrowotną

To niewątpliwie korzystne zmiany, z których podatnicy powinni się cieszyć, gdyby nie to, że równolegle zlikwidowano możliwość odliczenia zapłaconej składki zdrowotnej (do końca 2021 r. odliczana była kwota stanowiąca 7,75 proc. podstawy wymiaru składki).

Potem, w trakcie 2022 r., przywrócono prawo do odliczenia składki zdrowotnej, ale już tylko częściowo i tylko przedsiębiorcom, którzy wybrali liniowy PIT lub ryczałt od przychodów ewidencjonowanych albo rozliczali się według karty podatkowej.

Pozostali przedsiębiorcy, opodatkowani według skali, nie mogli w 2022 r. – podobnie jak i wszyscy inni podatnicy PIT (pracujący na etacie, na umowie zlecenia, emeryci itd.) – odliczać składki zdrowotnej.

Skutek widać w statystykach. O ile w 2021 r. 19,8 mln podatników odliczyło prawie 74 mld zł zapłaconej składki zdrowotnej, o tyle w ubiegłym roku zrobiło to już tylko 923 tys. osób, potrącając tę składkę na kwotę zaledwie 3,4 mld zł. Byli to wspomniani już przedsiębiorcy na ryczałcie i liniowcy (w proporcji odpowiednio 52 proc. do 48 proc.).

Systematycznie rośnie natomiast liczba podatników odejmujących od dochodu lub przychodu składki na ubezpieczenie społeczne, a także łączna wartość tych odliczeń. W tym zakresie, przypomnijmy, nie było w 2022 r. zmian legislacyjnych.

Dla niepełnosprawnych

Dane MF pokazują, że zmalało wykorzystanie ulg: rehabilitacyjnej, termomodernizacyjnej i na dzieci.

Powodem drastycznego spadku wykorzystania ulgi dla niepełnosprawnych są wspomniane już zmiany wprowadzone Polskim Ładem. W odpowiedzi na inną interpelację poselską, nr 41835, wiceminister Artur Soboń tłumaczył to następująco: „…wysokość przysługującej i możliwej do odliczenia przez podatnika ulgi podatkowej jest ściśle związana z uzyskanym przez podatnika w danym roku dochodem podatkowym. Dzięki zastosowaniu ulgi możliwe jest obniżenie podatku. Jednak w przypadku podatników o dochodach do 30 tys. zł podatek został maksymalnie obniżony i wynosi 0 zł. Mając powyższe na uwadze, brak ulgi podatkowej w przypadku podatników, których dochód nie przekracza kwoty 2,5 tys. zł miesięcznie, nie oznacza strat finansowych. Świadczeniobiorcy zyskują na rozwiązaniach, które weszły w życie w ubiegłym roku, nawet 2250 zł rocznie”.

I termomodernizacja

Z ulgi termomodernizacyjnej skorzystało w 2022 r. 440 tys. osób, potrącając 8,3 mld zł. Rok wcześniej po tę samą preferencję sięgnęło 603 tys. osób, które odliczyły 10,5 mld zł. Przypomnijmy, że z odliczenia w tym zakresie można skorzystać w ciągu trzech kolejnych lat od końca roku podatkowego, w którym poniesiono pierwszy wydatek na termomodernizację.

W porównaniu z 2021 r. spadły również liczby dotyczące wykorzystania ulgi badawczo-rozwojowej i IP BOX (dane, które dziś przedstawiamy, dotyczą wyłącznie podatników PIT).

Dla młodych

Coraz mniej podatników korzysta z ulgi dla młodych, tj. do ukończenia 26. roku życia (art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT). Przypomnijmy, że preferencja ta została wprowadzona od 1 sierpnia 2019 r., więc obowiązywała wtedy wyłącznie przez pięć miesięcy 2019 r.

Resort finansów szacował, że skorzysta z niej ok. 2 mln pracujących młodych Polaków. Okazuje się jednak, że jej popularność spadła z 1,9 mln w 2019 r. do 1,4 mln w 2022 r. Rośnie za to wartość wykazanego przez nich przychodu zwolnionego. W ubiegłym roku było to 42,4 mld zł, podczas gdy w 2021 r. – 37,5 mld zł, a w 2020 r. – 35,8 mld zł.

Więcej wspólnych rozliczeń

Przybywa natomiast podatników, którzy decydowali się na wspólne rozliczenie z małżonkiem oraz wspólne rozliczenie z dzieckiem.

Na podobnym poziomie utrzymuje się od początku pandemii wartość odliczeń od dochodu związanych z wpłatami na indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego. Korzysta z nich pomiędzy 230 tys. a 250 tys. podatników, potrącając w ten sposób rocznie ok. 1,2 mld zł.

Nowe preferencje

Spośród nowych ulg największym zainteresowaniem cieszyły się wspomniane już ulgi dla pracujących seniorów i rodzin 4+.

Pozostałe były już mniej popularne. Z ulgi na powrót (przysługującej przy zmianie rezydencji podatkowej na polską) skorzystało 8 tys. osób, dzięki czemu mogły one nie zapłacić PIT od przychodu na łączną kwotę 347 mln zł.

Więcej osób, bo 14 tys. podatników rozliczających się według skali PIT, skorzystało z ulgi na zabytki (Pałacyk+). Pozwoliło im to odliczyć od podstawy opodatkowania 71 mln zł.

Pozostałe nowe ulgi (m.in. na ekspansję, robotyzację, sponsoringowa) skutkowały odliczeniem na niewiele ponad 80 mln zł (łącznie). Skorzystało z nich do 1 tys. podatników. Można założyć, że preferencje te będą bardziej popularne u osób prawnych (CIT).

Kto korzysta

Statystyki MF pokazują, że z odliczeń korzystają głównie podatnicy rozliczający się według skali podatkowej PIT.

Od tej zasady istnieje jeden znaczący wyjątek. Z ulg: badawczo-rozwojowej, IP BOX, na ekspansję, robotyzację i sponsoringowej korzystali niemal wyłącznie podatnicy rozliczający się według liniowej stawki 19 proc. Przypomnijmy, że ta forma rozliczeń jest coraz mniej popularna z uwagi na zmiany wprowadzone również Polskim Ładem. Jak już informowaliśmy w artykule „Tąpnięcie w liniowym” (DGP nr 127/2023), jeszcze w 2021 r. w tej formie rozliczało się z fiskusem 800 tys. podatników. W 2022 r. było ich już tylko 495 tys.

Dobroczynność nadal ważna

Nieznacznie w porównaniu z 2021 r. ubyło podatników odliczających od dochodu darowizny przekazane organizacjom pożytku publicznego (z 516 tys. do 501 tys.). Wzrosła za to wartość odliczenia – z 369 mln zł do 406 mln zł. Może mieć to związek z inną zmianą wprowadzoną Polskim Ładem. W 2022 r. można było odliczyć na OPP 1,5 proc. swojego podatku, a nie jak wcześniej 1 proc.

Spadki dotyczą również odliczenia darowizn na cele kultu religijnego. W 2021 r. z preferencji tej skorzystało 199 tys. podatników, odejmując od dochodu 253 mln zł. W roku ubiegłym było to odpowiednio 164 tys. osób i 238 mln zł odliczeń.©℗