Wzrosła aktywność urzędów celno-skarbowych. Jedna kontrola to średnio 1,5 mln zł wykrytych nieprawidłowości

W 2022 r. urzędy celno-skarbowe przeprowadziły ponad 4 tys. kontroli rozliczeń podatkowych, o ponad jedną trzecią więcej niż rok wcześniej. Naruszenia wykryły w ponad 91 proc. przypadków, podobnie jak w 2021 r.

Przekazane DGP dane Ministerstwa Finansów pokazują największy od czasów reformy Krajowej Administracji Skarbowej (1 marca 2017 r.) wzrost aktywności urzędów celno-skarbowych.

Należy pamiętać, że oprócz UCS-ów rozliczenia podatkowe weryfikują w Polsce również urzędy skarbowe, z tym że prowadzone przez nie kontrole podatkowe to nie to samo, co kontrole celno-skarbowe. Poza tym dotyczą z reguły bardziej skomplikowanych zagadnień, większych nadużyć i są często zakrojone na większą skalę.

Co ustaliły

W ubiegłym roku ustalenia pokontrolne UCS-ów wyniosły prawie 6,3 mld zł. Dla porównania w 2021 r. było to ok. 5,7 mld zł, a w 2020 r. 7,2 mld zł.

– Średnie ustalenie z jednej przeprowadzonej kontroli wyniosło więc ok. 1,5 mln zł – oblicza dr Krzysztof Staniek, radca prawny i partner zarządzający w kancelarii Staniek & Partners. To oznacza – jak mówi ekspert – że urzędy celno-skarbowe skupiają się na kontroli istotnych tematów, o dużym potencjale wystąpienia nieprawidłowości, wyrażanych dużymi kwotami ustaleń.

Natomiast urzędy skarbowe koncentrują się głównie na weryfikacji rozliczeń podatkowych, często nawet nie w ramach kontroli, lecz w trybie czynności sprawdzających.

Poza tym urzędy celno-skarbowe mogą prowadzić kontrole na terenie całego kraju, natomiast urzędy skarbowe działają terytorialnie.

Lepsze US

Mimo to urzędy skarbowe wypadły pod względem liczby kontroli skarbowych i ich skuteczności dużo lepiej niż UCS-y w zakresie kontroli rozliczeń podatkowych (trzeba pamiętać, że UCS-y prowadzą kontrole także w innych obszarach – piszemy o tym dalej).

Wyniki ubiegłorocznych działań urzędów skarbowych podaliśmy w artykule „Fiskus trafia z kontrolami w punkt” (DGP nr 82/2023). Wynikało z nich, że urzędy skarbowe przeprowadziły w ubiegłym roku 18 tys. kontroli podatkowych, czyli 4,5 razy więcej niż UCS-y, które przeprowadziły w tym czasie 4033 kontrole w zakresie podatków.

W ramach kontroli podatkowych oraz czynności sprawdzających urzędy skarbowe wykryły w 2022 r. uszczuplenia na ponad 9 mld zł, podczas gdy UCS-y – na 6,3 mld zł.

Urzędy skarbowe miały skuteczność na poziomie 97,1 proc., a więc lepszą niż UCS-y.

Nie wiemy natomiast, jak ustalenia urzędów skarbowych przełożyły się na wpłaty. Te dane znamy tylko w odniesieniu do kontroli przeprowadzonych przez UCS-y. Udział kwoty wpłat do kwoty ustaleń przez UCS-y wyniósł w ubiegłym roku ponad 28 proc.

Policja skarbowa

– Przeprowadzona sześć lat temu reforma Krajowej Administracji Skarbowej zdawała się przesuwać urzędy celno-skarbowe w stronę policji skarbowej. Jej głównym zadaniem miało być identyfikowanie i zwalczanie szarej strefy oraz innych zjawisk z pogranicza działalności przestępczej – przypomina Michał Goj, doradca podatkowy, partner w zespole postępowań podatkowych i sądowych EY.

Ostatecznie – jak mówi ekspert – są one urzędami przygotowanymi i wyspecjalizowanymi również do kontroli dużych podmiotów w sprawach bardziej złożonych, jak ceny transferowe, podatek u źródła czy restrukturyzacje.

Główne dane

W ubiegłym roku urzędy celno-skarbowe przeprowadziły ponad 4 tys. kontroli w zakresie podatków, czyli ponad 1 tys. więcej niż w 2021 r. i prawie 1,7 tys. więcej niż w 2020 r. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2022 r. jest mniejsza jedynie od tej z 2017 r. – wówczas było ich prawie 4,3 tys.

Najwięcej kontroli przeprowadził Mazowiecki Urząd Celno-Skarbowy w Warszawie, bo aż 479, a najmniej Świętokrzyski Urząd Celno-Skarbowy w Kielcach (80).

Czym tłumaczyć większą aktywność kontrolną UCS-ów w 2022 r.? Po pierwsze, zmalały restrykcje pandemiczne, co pozwoliło na powrót do normalnego tempa działań. Po drugie, jak wyjaśnia Ministerstwo Finansów, konieczne stało się uruchomienie kontroli w związku z wynikami analizy ryzyka. Przypomnijmy, że takie analizy są prowadzone na bazie danych otrzymywanych m.in. z plików JPK oraz z Systemu Teleinformatycznego Izby Rozliczeniowej (STIR).

Zdaniem Michała Goja na wzrost liczby kontroli wpłynęło też to, że więcej z nich jest prowadzonych na odległość, bez angażowania urzędników w regularne wizyty u podatnika.

– Ponadto obserwujemy swego rodzaju specjalizację kontrolujących, co w większym stopniu umożliwia wykorzystanie zdobytych już doświadczeń – zauważa ekspert.

Skuteczność działań

Z danych MF wynika, że w 2022 r. kontrole prowadzone przez UCS-y były równie skuteczne jak w roku poprzednim, a nawet minimalnie lepsze. Skuteczność wyniosła 91,47 proc. (w 2021 r. – 91,34 proc.). Tyle kontroli zakończyło się wykryciem nieprawidłowości.

To wynik zdecydowanie lepszy niż w latach wcześniejszych, gdy w 2020 r. skuteczność wyniosła 87,25 proc., a w 2019 r. – 81,04. Najlepszy pod tym względem był w ubiegłym roku Śląski Urząd Celno-Skarbowy w Katowicach, bo aż 95,76 proc. przeprowadzonych przez nie kontroli okazało się trafnych. Najsłabsze pod względem skuteczności okazały się kontrole przeprowadzone przez UCS w Przemyślu (87,03 proc.).

– Urzędy posiadają coraz skuteczniejsze narzędzia analityczne do przeprowadzania analiz ryzyka, a w konsekwencji do typowania podatników do kontroli – mówi dr Krzysztof Staniek. Dodaje, że w praktyce często można się spotykać z sytuacjami, w których organy podatkowe wiedzą od początku kontroli, na jakich tematach należy się skupić. – Praktyka pokazuje, że nadal najczęściej kontrolowany jest VAT. Natomiast w zakresie CIT coraz więcej kontroli dotyczy kwestii cen transferowych – twierdzi ekspert.

Wpłaty podatników

Jak mają się wspomniane już ustalenia do faktycznych wpłat? W 2022 r. kwota wpłat w wyniku kontroli przeprowadzonych przez UCS-y wyniosła prawie 1,8 mld zł, czyli 120 mln więcej niż rok wcześniej i prawie 450 mln więcej niż dwa lata wcześniej.

Udział kwoty wpłat do kwoty ustaleń był minimalnie mniejszy niż rok wcześniej. W ubiegłym roku wyniósł 28,3 proc., natomiast rok wcześniej – 29,12 proc.

To nieporównanie lepiej niż w poprzednich latach, gdy w 2020 r. udział wpłat w ustaleniach wyniósł tylko 18,52 proc., a w 2017 r. – zaledwie 11,82 proc.

Krzysztof Staniek zwraca uwagę na nadal niską proporcję wpłat do ustaleń w Białymstoku (11 proc.) i w Warszawie (12 proc).

Zdaniem Michała Goja najważniejsze jest to, że zwiększa się sama kwota faktycznych wpływów. W jego ocenie taki wynik jest wypadkową różnych zjawisk. Z jednej strony są kontrolowane duże podmioty, co daje większe prawdopodobieństwo ściągalności. – Takie podmioty mogą być bardziej skłonne do zaakceptowania ustaleń kontroli jako alternatywy do wieloletniego sporu – mówi ekspert.

Z drugiej strony nie bez znaczenia są też zmiany uszczelniające i np. wprowadzenie kontroli przewozów towarów wrażliwych. USC nie muszą już tak często kontrolować transakcji, w których dużą rolę odgrywały wcześniej firmy słupy, znikające zanim jeszcze fiskusowi udało się odzyskać podatkowe należności.

Pozostała działalność USC

UCS-y kontrolują nie tylko rozliczenia podatkowe. Sprawdzają też przestrzeganie przepisów celnych, o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w zakresie automatów do gier.

Do ich obowiązków należy również kontrolowanie, czy są chronione prawa własności intelektualnej (UCS-y zatrzymują towary, które naruszają te prawa, a często stanowią też zagrożenie dla zdrowia użytkowników, np. kosmetyki, odzież).

– W ten sposób pomagamy przedsiębiorstwom legalnie prowadzącym działalność chronić ich własność intelektualną, zarówno prawa własności przemysłowej (znaki towarowe, patenty, wzory), jak i prawa autorskie – tłumaczy Ministerstwo Finansów.

Z przekazanych danych wynika, że w 2022 r. UCS-y wykryły 716 naruszeń w tym obszarze. Dotyczyły one 1,3 mln towarów na łączną wartość prawie 187 mln zł.

Urzędy nadzorują także transgraniczne przemieszczanie odpadów; zatrzymują nielegalne transporty oraz takie, w których stwierdzono braki formalne (brak właściwych dokumentów lub dokumenty niewłaściwie wypełnione). W 2022 r. UCS-y 491 razy wykryły nieprawidłowości w tym zakresie. Dotyczyło to m.in. ponad 8 tys. t odpadów. Ich kontroli podlega też m.in. wywóz i przywóz towarów podlegających ograniczeniom lub zakazom, przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony zdrowia zwierząt, bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego, ochrony roślin.

Szczególne uprawnienia

W związku z tym UCS-y mają nieporównywalnie większe uprawnienia niż urzędy skarbowe. Mogą m.in. przebywać i poruszać się na terenach i w lokalach kontrolowanego, dokonywać oględzin i przeszukiwać pomieszczenia, legitymować lub inaczej ustalać tożsamość osób, jeżeli jest to niezbędne w kontroli.

Mają też prawo m.in.:

• przesłuchiwać kontrolowanego lub świadków,
• zabezpieczać zebrane dowody,
• zbierać inne niezbędne materiały w zakresie objętym kontrolą celno-skarbową,
• badać m.in. towary i surowce,
• sprawdzać przesyłki pocztowe.

Wszystkie uprawnienia są zapisane w art. 64 ust. 1 ustawy o KAS.©℗